3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am effaith Brexit ar economi Gogledd Cymru? OQ56190

Mae'r cytundeb a gafwyd rhwng Llywodraeth y DU a'r Undeb Ewropeaidd ar 24 Rhagfyr 2020, yn dilyn negodiadau, yn golygu bod masnachu gyda'r UE yn fwy cymhleth o lawer. Byddwn yn parhau i wneud popeth yn ein gallu i gefnogi busnesau, gan gynnwys porthladd Caergybi, wrth iddynt addasu, gan weithio ochr yn ochr â Llywodraeth y DU.

Diolch ichi am yr ateb, oherwydd mynd ar ôl dyfodol porthladd Caergybi oeddwn i eisiau ei wneud. Mae'n amlwg yn destun gofid yn sgil y newid rydyn ni wedi ei weld yn yr wythnosau diwethaf, gyda busnes ar y route o Gaergybi i Ddulyn wedi haneru o beth fyddem ni fel arfer yn ei weld ar yr adeg yma. Mae Stena Estrid hefyd, wrth gwrs, wedi cael ei symud i route o Ddulyn i Cherbourg, er ei bod hi nôl, mae'n debyg, yr wythnos yma am gyfnod byrhoedlog; mae'n debyg yn y tymor hirach y bydd hi ddim. Felly, mae yna gonsérn, wrth gwrs, ynglŷn â'r effaith hirdymor ar y porthladd. Yr hyn dwi eisiau gofyn yw beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynorthwyo gyda'r gwaith o hwyluso'r defnydd o'r porthladd pan mae'n dod i weithio gyda chwmnïau sy'n symud nwyddau, busnesau a, pan ddaw'r amser, teithwyr hefyd. Oherwydd mae angen gwarchod dyfodol y porthladd, wrth gwrs, ond mae e yn gwneud cyfraniad pwysig nid dim ond i economi Ynys Môn ond i economi gogledd Cymru gyfan.

Yn wir. Mae Llyr Huws Gruffydd yn llygad ei le; mae'n gwneud cyfraniad sylweddol iawn at economi Cymru, a byddwn yn dadlau hefyd, at economi'r DU yn ei chyfanrwydd, a dyna pam ei bod yn hanfodol bwysig fod Llywodraeth y DU yn ymateb yn ffafriol i'r llythyr a anfonais ddoe at Grant Shapps. Yn y llythyr hwnnw, mynegais fy mhryder dwys iawn ynghylch y pwysau biwrocrataidd sylweddol a osodwyd ar fusnesau a chludwyr nwyddau sy'n masnachu rhwng y DU a'r UE, a sut roedd hynny’n cael effaith anghymesur ar borthladdoedd Cymru, Caergybi yn bennaf, ond Abergwaun ac Aberdaugleddau yn bennaf. Yr hyn a welwn yw cynnydd sylweddol yn y capasiti ar rai llwybrau, gan gynnwys o borthladd Rosslare i Ewrop, lle mae'r capasiti wedi'i gynyddu dros 500 y cant i ateb y galw. Mae hynny'n dangos y risg wirioneddol i Gaergybi a phorthladdoedd eraill Cymru, a dyna pam ein bod yn galw ar Lywodraeth y DU i ymateb ar frys i gefnogi ein porthladdoedd. Cyn gynted ag y byddaf yn derbyn ymateb i fy ngohebiaeth, byddaf yn sicr o'i rannu gyda'r Aelodau.

Weinidog, yr wythnos diwethaf oedd Wythnos Brecwast Fferm, ac fel y gwyddoch, gan eich bod yn gynrychiolydd yng ngogledd Cymru, mae ffermio’n rhan bwysig o economi gogledd Cymru. Un o'r cyfleoedd a gyflwynir gan Brexit yw'r cyfle i newid rheolau caffael y sector cyhoeddus fel y gall ffermwyr a chynhyrchwyr eraill werthu mwy o'u cynnyrch i’r sector cyhoeddus. Pa gamau rydych yn eu cymryd fel Gweinidog yr economi i sicrhau bod hyn yn rhywbeth y gall y gymuned ffermio ac eraill ledled Cymru fanteisio arno wrth symud ymlaen, a ble rydym arni gydag adolygiad Llywodraeth Cymru o brosesau caffael, o gofio ein bod bellach wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd?

A gaf fi ddiolch i Darren Millar am ei gwestiwn a dweud, yn gyntaf oll, nad drwy gaffael yn unig y gallwn hyrwyddo mwy o gyrchu lleol a gwell cyrchu lleol? Yr hyn sydd wedi creu cryn argraff arnaf yw rhai o ganlyniadau cronfa her yr economi sylfaenol, lle ceir enghreifftiau, yn enwedig o ran bwyd môr, o fusnesau yn yr economi sylfaenol yn manteisio ar fwy o fusnes yn lleol, yn hytrach na dibynnu'n llwyr ar allforion. Caiff hynny ei lywio gan gydweithredu a chan yr arian sbarduno y mae cronfa her yr economi sylfaenol wedi'i ddarparu, ac wrth gwrs, rydym bellach yn ystyried cynyddu a dysgu o'r gwersi sydd wedi dod i'r amlwg o ganlyniad i'r gronfa her. Byddaf yn sicr yn gwahodd fy nghyd-Aelod y Gweinidog Cyllid i ymateb yn fanwl o ran ble rydym arni ar y polisi caffael, ond yn amlwg, rydym am weld caffael lleol lle bynnag a phryd bynnag y bo modd. Mae enghreifftiau da i’w cael—mae enghreifftiau gwych i’w cael—o hynny’n digwydd ledled Cymru. Rydym am sicrhau bod hynny’n cael ei gynyddu a bod gwersi'n cael eu dysgu a'u gweithredu.