Part of the debate – Senedd Cymru am 6:10 pm ar 2 Chwefror 2021.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am y ffordd y mae hi wedi cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon y prynhawn yma. Byddwn i'n dweud yn dyner iawn wrth y Ceidwadwyr fod angen iddyn nhw ddysgu peidio â gwrthwynebu popeth y mae'r Llywodraeth yn ceisio ei wneud wrth ymdrin â'r pandemig hwn. Mae'r rhain yn ddyddiau hynod anodd, ac rwyf i yn cydymdeimlo yn fawr â'r Gweinidog wrth wneud y penderfyniadau y mae wedi eu hamlinellu i ni, ac rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ar bob un ohonom ni sy'n eistedd yma, pa ran bynnag o'r Siambr yr ydym ni'n ei chynrychioli, i geisio mewn gwirionedd rhoi ein democratiaeth o flaen unrhyw ystyriaeth arall.
Dywedais yr wythnos diwethaf yn fy nghyfraniad i fy mod i'n cefnogi cyflwyno'r Bil hwn, fy mod i'n cefnogi proses Bil brys a fy mod i'n credu bod hynny yn arfer y pwerau hyn mewn modd teg a da, ac rwyf i hefyd yn cefnogi arfer y pwerau y mae'n ei ddarparu i Weinidogion. Ond rwyf i yn credu, wrth arfer y pwerau hyn a cheisio'r pwerau hyn, y dylai Gweinidogion hefyd amlinellu i ni o dan ba amgylchiadau y maen nhw'n rhagweld y bydd y pwerau hyn yn cael eu harfer. Rwy'n hapus gyda'r prosesau a'r mesurau diogelu sy'n rhan o'r Bil. Rwy'n credu ei fod yn darparu ar gyfer craffu democrataidd da a chytundeb democrataidd eang ar y materion hyn, sy'n mynd y tu hwnt i blaid wleidyddol unigol. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig cael yr ymdeimlad hwnnw o fenter ar y cyd ar draws y Siambr. Ond mae yn bwysig, wrth geisio pwerau, pwy bynnag yw hwnnw, boed y Prif Weinidog, y Gweinidog neu hyd yn oed y Llywydd, fod y bobl hynny yn amlinellu o dan ba amgylchiadau y byddai'r pwerau hynny yn cael eu harfer. Mae gen i ddiddordeb mewn deall beth yw'r amserlen ar gyfer penderfyniadau o'r fath. Mae gennym ni etholiad rai wythnosau i ffwrdd, o bosibl. Ar ba bwynt y mae hynny yn anghynaliadwy? Ar ba bwynt y mae'r Gweinidog yn rhagweld y bydd hi'n dod i'r lle hwn gyda chynnig neu'n gofyn am yr awdurdod i wneud cynnig o'r fath? Ar ba bwynt y mae etholiad ar 6 Mai yn dod yn opsiwn anghynaliadwy?
Ac yna, yn ogystal â deall yr amserlen, beth yw'r meini prawf, y prosesau a'r amgylchiadau a fyddai'n llywio penderfyniad? Mae cyfradd y coronafeirws ym Mlaenau Gwent wedi gostwng yn fwy nag mewn bron i unrhyw ran arall o Gymru, ac erbyn hyn mae'n un o'r rhannau isaf yng Nghymru. Byddai'n ddiddorol, rwy'n credu, i ni ddeall sut y byddai'r gwahanol niferoedd yr ydym yn eu gweld yn cael eu hadrodd bob dydd yn dylanwadu ar benderfyniad ac yn ei lunio. Ai'r gyfradd achosion fesul 100,000? Ai dyna'r hyn fydd yn llywio penderfyniad? A fydd yn ffigur cenedlaethol, neu'n un sy'n ystyried yr ardal? Felly, er enghraifft, os oes problem wirioneddol ddifrifol mewn un rhan o Gymru, a fyddai hynny'n golygu bod angen gohirio'r etholiad ar gyfer Cymru gyfan am gyfnod? Mae angen i ni ddeall beth yw'r meini prawf hyn.
Ac, yn olaf, roeddwn i'n credu bod y pwyntiau a wnaeth Rhun ap Iorwerth yn bwerus iawn ac wedi eu gwneud yn dda iawn. Mae angen i hwn fod yn etholiad diogel, yn sicr, ond mae angen iddo fod yn etholiad teg hefyd, ac mae angen iddo ymddangos yn deg hefyd, ac mae hynny'n golygu'n arbennig yn deg i'r sefydliadau hynny, pleidiau gwleidyddol ac ymgeiswyr na fydd ganddyn nhw'r adnoddau sydd gan y rhan fwyaf o'r pleidiau sydd wedi eu cynrychioli yma y prynhawn yma. I lawer ohonom ni, mae gennym ni bleidiau etholaethol strwythuredig, mae gennym ni bleidiau cenedlaethol strwythuredig sy'n gallu cynnal ymgyrch, ond mae'n rhaid i ni beidio â chamddefnyddio'r fraint o fod yn dal sedd, ac mae hynny'n golygu galluogi a chaniatáu a chreu'r lle i gael ein herio a chael ein herio'n deg ar gyfer ein seddi. Felly rwy'n gobeithio, ym mis Mai neu pryd bynnag y bydd yn digwydd, y byddwn yn cael etholiad teg yn ogystal ag etholiad diogel. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.