Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd, a gyda'ch caniatâd, hoffwn gofnodi bod ein meddyliau a'n gweddïau gyda theuluoedd y tri physgotwr sy'n dal i fod ar goll oddi ar arfordir y gogledd, a'n diolch i'r timau chwilio ac achub sydd wedi bod allan yn ddiflino yn ceisio rhoi rhywfaint o gysur i'r teuluoedd hynny wrth geisio chwilio am eu hanwyliaid. Rwy'n siŵr bod meddyliau a gweddïau'r holl Aelodau gyda theuluoedd Alan Minard, Ross Ballantine a Carl McGrath, sy'n dal wedi eu rhestru fel bod ar goll oddi ar arfordir y gogledd.

Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthyf i beth yw sefyllfa bresennol y pandemig? Oherwydd yn eich ymateb cynharach i'r cwestiwn gan Suzy Davies, nodwyd yn eglur gennych bod gennym ni ffordd bell i fynd cyn y gallwn ni ddatgan bod y pandemig ar ben. Cawsom ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol a gyhoeddwyd heddiw ar farwolaethau yng Nghymru, ac yng ngogledd Cymru yn arbennig, a phob un yn drasiedi, ac mae ein meddyliau gyda'r teuluoedd sydd wedi colli anwyliaid. A heddiw mae gennym ni'r asesiad ar straen mwtant newydd amrywiolyn Caint. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni geisio deall beth yw eich asesiad o'r pandemig presennol a'r daith y mae'n rhaid i ni barhau i fod arni yma yng Nghymru.

Diolchaf i Andrew R.T. Davies am y cwestiynau yna a chysylltaf fy hun wrth gwrs â'r hyn a ddywedodd wrth agor am deuluoedd y tri gŵr hynny sydd ar goll ar y môr yn y gogledd. Gwn y bydd pobl ledled Cymru sydd wedi dilyn y digwyddiadau yn y gogledd, gan gynnwys yr ymdrechion enfawr a wnaed i ddarganfod y bobl sydd ar goll, ac i gynnig cysur i'w teuluoedd, fel y dywedodd Andrew R.T. Davies. Mae'n rhaid bod hwn yn gyfnod cwbl ofnadwy iddyn nhw.

Dyma fy asesiad o sefyllfa'r pandemig yng Nghymru: oherwydd y penderfyniadau a wnaed i roi Cymru mewn cyfres lefel 4 o fesurau cyn y Nadolig, rydym ni'n gweld budd hynny yn y cyfnod ers troad y flwyddyn. Mae nifer y bobl sy'n dioddef o'r coronafeirws yn gostwng bob dydd. Mae wedi gostwng yn is na 140 fesul 100,000 heddiw. Mae'r gyfradd positifrwydd yn gostwng bob dydd, i lawr i ddim ond tua 11 y cant heddiw. Mae nifer y bobl yn ein hysbytai sydd â coronafeirws wedi dechrau gostwng—nid yw wedi gostwng yn ddigonol o bell ffordd, ond mae'r duedd ar i lawr erbyn hyn—ac rydym ni wedi gweld effaith gyntaf hynny yn ein capasiti gofal critigol hefyd. Mae'r rheini i gyd yn gyflawniadau pwysig iawn, ac, ochr yn ochr â'r rhaglen frechu torfol, yn rhoi gobaith i ni, wrth i ni fynd ymhellach i mewn i'r flwyddyn hon, y bydd modd adfer rhywfaint o'r rhyddid i bobl yng Nghymru y bu'n rhaid iddyn nhw ymdopi hebddo dros yr wythnosau diwethaf. Ond mae hynny i gyd yn seiliedig ar sylfeini a allai symud ar unrhyw adeg, a'r enghreifftiau y cyfeiriodd arweinydd yr wrthblaid atyn nhw—amrywiolyn Caint a'r datblygiadau yno, amrywiolyn De Affrica—er bod pethau yn symud i'r cyfeiriad iawn, ceir breuder yn gysylltiedig â hynny i gyd. Ac rydym ni wedi gweld, mewn rhannau eraill o'r byd, gan gynnwys rhannau o'r byd yn agos iawn atom ni, sut y gall cyfres o ddangosyddion addawol droi'n gyfres o ddangosyddion anodd iawn mewn mater o ychydig wythnosau byr yn unig.

Byddwn yn cytuno â'ch asesiad, Prif Weinidog; mae rhywfaint o oleuni ym mhen draw'r twnnel gyda rhai o'r rhifau sy'n symud i'r cyfeiriad iawn erbyn hyn, ond mae gennym ni ffordd faith iawn o hyd i fynd gyda'r pandemig hwn, ac mae'n iawn ein bod ni'n cadw at y cyfyngiadau a'n bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu wrth i ni fynd i mewn i'r gwanwyn.

Yr hyn sy'n fy mhoeni i'n fawr yw pan fydd Gweinidogion y Llywodraeth yn gwneud ymrwymiadau yn ystod y pandemig hwn, fel y rhai y mae Gweinidog yr amgylchedd wedi eu gwneud drwy gydol y pandemig—saith gwaith yn y Cyfarfod Llawn. Yn ôl i 7 Mai y llynedd, wrth sôn am barthau perygl nitradau, dywedodd hi na fyddai'n eu cyflwyno tra byddwn ni yn y cyfnod pandemig presennol. Ar 16 Medi, dywedodd:

'Rwyf wedi ymrwymo i beidio â'u cyflwyno tra ein bod ni yng nghanol pandemig COVID-19.'

Ar saith achlysur dywedodd hi na fyddai'n cyflwyno'r rheoliadau Parth Perygl Nitradau i'w mabwysiadu yma yng Nghymru, a chyhoeddodd ddatganiad yr wythnos diwethaf pryd y gwnaeth hi wrth-ddweud ei hun gan ddweud ei bod hi'n gweithredu'r rheoliadau Parth Perygl Nitradau hyn ar 1 Ebrill. A wnewch chi ymyrryd yn bersonol, Prif Weinidog, atgoffa'r Gweinidog o'r ymrwymiadau y mae hi wedi eu gwneud i ffermwyr a'r economi wledig ac i bobl Cymru drwy ei sylwadau ar lawr y Cyfarfod Llawn, a pheidio â chyflwyno'r rheoliadau tan y cadarnheir bod y pandemig ar ben ac y gall paratoadau fod ar waith i fabwysiadu'r rheoliadau hyn, os cânt eu cymeradwyo gan y Cynulliad?

Fydda i ddim yn gwneud hynny, Llywydd. Rydym ni wedi aros cyn cyflwyno'r rheoliadau tan, fel y nodais yn fy ateb i'r cwestiwn cyntaf gan Andrew R.T. Davies, y ffaith ein bod ni'n symud i gyfnod mwy hynaws, gobeithio, o ran y feirws. Mae'r angen i gyflwyno rheolaethau ar lygredd amaethyddol yng Nghymru yn fater brys—tri digwyddiad ar gyfartaledd bob wythnos ym mhob un o'r tair blynedd diwethaf. Mae dros 90 y cant o allyriadau amonia yng Nghymru yn dod o amaethyddiaeth. Mae lefel y digwyddiadau llygredd yn y maes amaethyddol yn niweidio enw da ffermwyr, yn niweidio ein hamgylchedd ac yn niweidio gallu'r diwydiant hwnnw yn y tymor hwy i fasnachu â rhannau eraill o'r byd, o gofio mai cryfder ein diwydiant yw ansawdd y cynnyrch y mae'n ei ddarparu. Nawr yw'r adeg iawn i wneud hyn, ac ni fyddai oedi er lles pennaf y diwydiant. Bydd gweithredu'r rheoliadau yn cael ei wneud mewn modd sensitif, bydd yn cael ei wneud ochr yn ochr â'r diwydiant, ond nid yw oedi pellach o fantais i'r diwydiant o safbwynt amgylcheddol, economaidd nac o ran enw da.

Gyda pharch, Prif Weinidog, byddwn yn cytuno â chi bod un digwyddiad llygredd yn ormod, ac fel rhywun sy'n ymwneud â'r diwydiant amaethyddol, rwyf i eisiau gweld diwydiant sydd mor lân â phosibl. Ond rwyf am fynd yn ôl at y pwynt yr wyf i wedi ei ddweud wrthych chi; rwyf i wedi cynnig enghreifftiau i chi lle mae'r Gweinidog wedi dweud ar goedd na fyddai'r rheoliadau Parth Perygl Nitradau hyn yn cael eu cyflwyno tra bod y pandemig yn bodoli—nid unwaith, nid dwywaith, ond saith gwaith mewn ymateb i gwestiynau yn y Cyfarfod Llawn y mae gen i gofnod uniongyrchol ohonyn nhw yn y fan yma. Rydych chi'n dweud

Pan fyddwn ni'n gwneud addewid, rydym ni'n gwybod yn y blaid Lafur bod yn rhaid i ni ei gadw.

Byddwn yn awgrymu, pan fydd un o Weinidogion eich Llywodraeth yn gwneud ymrwymiad o'r fath ar lawr y Cyfarfod Llawn, bod hynny yn addewid, ac mae'r addewid hwn yn cael ei dorri. Nid oes unrhyw ddadl ynglŷn â gostwng nifer yr achosion o lygredd a gwneud yn siŵr ein bod ni'n cosbi'r bobl sy'n torri'r rheoliadau, ond pan fo'r Gweinidog wedi gwneud ymrwymiad o'r fath, a'ch bod chi wedi gwneud datganiad o'r fath pan fydd y blaid Lafur yn gwneud addewid, bod yn rhaid iddi ei gadw, does bosib nad oes yn rhaid cadw'r addewidion hyn, ac mae'n rhaid i ni gyrraedd diwedd y pandemig cyn i'r rheoliadau hyn gael eu gweithredu.

Yr addewid y mae fy mhlaid yn ei wneud yw y byddwn ni'n ymdrin â llygredd amaethyddol yma yng Nghymru. Rydym ni wedi cyrraedd y pwynt pan yr wyf i'n credu, ac mae'r Gweinidog yn credu, y gallwn ni roi'r rheoliadau hyn gerbron y Senedd. Gallwn wneud hynny yn ffyddiog ein bod ni wedi gweithio yn galed gyda'r diwydiant, a phan ddaw'n fater o weithredu'r rheoliadau, byddwn yn gwneud hynny ochr yn ochr â'r nifer fawr hynny o ffermwyr yng Nghymru sydd eisoes yn cydymffurfio â rheoliadau, nad ydyn nhw'n llygru ein hamgylchedd naturiol, ac sy'n cael eu siomi gan y rhai sy'n gwneud hynny. Pe byddai'r rhain yn ddigwyddiadau cwbl ynysig, neu hyd yn oed pe byddai nifer y digwyddiadau yn gostwng, byddwn yn cydymdeimlo yn fwy â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud. Mewn gwirionedd, nid ydym ni wedi gweld unrhyw leihad yng nghyfradd y llygredd amaethyddol. Nid dim ond un yr ydym ni'n ei weld, rydym ni'n gweld tri bob wythnos, wythnos ar ôl wythnos, flwyddyn ar ôl blwyddyn, yma yng Nghymru, mewn ffordd sy'n niweidio'r diwydiant ac yn niweidio'r amgylchedd sy'n perthyn i bob un ohonom ni. Dyna pam y byddwn ni'n cyflwyno'r rheoliadau. Dyna'r ysbryd y byddwn ni'n mynd i'r afael â'r mater ynddo ac rydym ni'n gwneud y peth iawn ar ran y diwydiant ac ar ran Cymru.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Lywydd. Gaf i, yn gyntaf, ategu'r sylwadau, ac ategu bod ein meddyliau a'n gweddïau ni i gyd gyda theuluoedd Alan Minard, Ross Ballantine a Carl McGrath ar yr adeg hynod anodd yma iddyn nhw a'r gymuned gyfan?

Prif Weinidog, mae Llywodraeth yr Alban yn darparu £90 miliwn o gyllid ychwanegol i gynghorau i'w caniatáu i rewi'r dreth gyngor y flwyddyn nesaf, gan wrthbwyso'r hyn a fyddai, ar gyfartaledd, wedi bod yn gynnydd o 3 y cant. Byddai'n costio tua £100 miliwn i ganiatáu i gynghorau Cymru rewi'r dreth gyngor y flwyddyn nesaf a gwrthbwyso'r cynnydd cyfartalog o 4.8 y cant a welsom y llynedd. Ar yr adeg hon o ansicrwydd ariannol mawr, a ydych chi'n cael eich denu gan ddadl o ddiogelu gwasanaethau lleol hanfodol, ond hefyd diogelu cyllidebau teuluoedd ar adeg mor anodd, gan ddilyn esiampl yr Alban? A fyddech chi mewn gwell sefyllfa i wneud hynny pe gallech chi argyhoeddi San Steffan i ganiatáu mwy o hyblygrwydd trwy gario arian nad yw'n cael ei wario ymlaen i'r flwyddyn nesaf?

Wrth gwrs fy mod i'n gweld atyniad yr hyn a gynigiwyd ar gyfer yr Alban, ond mae'n £100 miliwn, fel y mae'r Aelod wedi ei grybwyll. Wythnos ar ôl wythnos, mae'n cyflwyno cynigion i mi ar gyfer gwario sy'n costio degau neu gannoedd o filiynau o bunnoedd. Yr hyn sydd gennym ni yng Nghymru yw cynllun budd-dal y dreth gyngor, cynllun unigryw yng Nghymru, yr ychwanegwyd ato gennym ni fel Llywodraeth Cymru y tu draw i'r £220 miliwn a ddarparwyd i ni gan Lywodraeth San Steffan pan, yn groes i'n dymuniadau, y datganolwyd budd-dal y dreth gyngor. Rydym ni wedi ychwanegu arian newydd gan y Llywodraeth at hynny eleni—£5.4 miliwn arall, rwy'n credu—i wneud yn siŵr y gall y cynllun hwnnw barhau i gael ei weithredu. Mae dros 300,000 o deuluoedd yng Nghymru yn elwa arno, y mwyafrif llethol ohonyn nhw yn talu dim treth gyngor o gwbl. Mae honno'n ffordd, rwy'n credu, o amddiffyn y bobl hynny y mae angen eu hamddiffyn fwyaf rhag biliau cynyddol mewn cyfnod o ataliaeth, gan ei gwneud yn ofynnol i eraill yn ein plith wneud cyfraniad y mae'n haws i ni ei wneud i gynnal gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Felly, mae gennym ni ein ffordd ein hunain o wneud hyn, ac rwy'n credu bod llawer o fanteision iddi. O ran pwynt olaf Mr Price, rwy'n cytuno ag ef yn hynny o beth. Rydym ni wedi gofyn i Lywodraeth y DU, fel y gwnaeth y Llywodraeth yn yr Alban a Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon, am hyblygrwydd syml i ganiatáu i ni reoli gwariant diwedd blwyddyn yn y cyfnod eithriadol hwn. Yn anffodus, nid yw'n ymddangos ein bod ni'n cael unrhyw lwyddiant gyda nhw.

Yn amlwg, mae'r cynnydd ychwanegol o £5.5 miliwn i gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor y cyfeiriasoch ato, Prif Weinidog, i'w groesawu, ond mae'n is na'r cynnydd i ôl-ddyledion y dreth gyngor, a'r bobl sydd fwyaf tebygol o fod wedi mynd i ôl-ddyledion yw'r rhai y mae'r coronafeirws wedi effeithio arnyn nhw, aelwydydd â phlant, pobl ag anableddau. Mae rhewi'r dreth gyngor yn fesur tymor byr, er fy mod i'n siŵr y byddai croeso mawr iddo gan lawer o'r teuluoedd hynny; yr ateb tymor hwy yw diwygio'r hyn y mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi ei alw yn system dreth gyngor hen, atchweliadol ac afluniol. Pam ydych chi wedi caniatáu i'r system annheg hon barhau cyhyd?

Rwy'n cytuno bod angen diwygio'r system. Mae'r adroddiad y mae'r Aelod yn ei ddyfynnu yn rhan o'r gwaith ymchwil y mae'r Llywodraeth hon wedi ei gomisiynu i'r system bresennol i roi cynigion i ni ynghylch sut y gellid ei diwygio. Ceir dewisiadau pwysig iawn, dewisiadau anodd, i unrhyw un sy'n dymuno cyflwyno diwygiadau yn y system bresennol i fynd i'r afael â nhw pa un a ddylem ni—a dyma ddiben adroddiad yr IFS yn bennaf—gymryd camau radical i wneud y system bresennol o dreth gyngor yn decach ac yn fwy blaengar, gan gynnwys ymarfer ailfandio, neu pa un a yw hi'n well meddwl am wahanol system yn gyfan gwbl. Mae gwaith sylweddol iawn wedi ei wneud dros y blynyddoedd diwethaf drwy Lywodraeth Cymru i ystyried a fyddai trethiant gwerth tir yn cynnig gwell model yn gyfan gwbl, hyd yn oed na system dreth gyngor ddiwygiedig sy'n manteisio ar waith yr IFS. Felly, mae'r Llywodraeth hon wedi bod ar drywydd diwygio yma drwy gydol tymor y Senedd hon, gan wneud yn siŵr bod cynigion ymarferol y gellir eu gweithredu os sicrheir mandad ar gyfer hynny yn etholiadau'r Senedd eleni.

Rydych chi a minnau wedi trafod yr union fater hwn o'r blaen, ond y cwestiwn, wrth gwrs, yw beth yr ydym ni'n mynd i'w wneud nawr. Yr hyn y byddem ni'n ei wneud mewn Llywodraeth yw ymrwymo i ailbrisio yn fwy rheolaidd a sicrhau bod system y dreth gyngor yn fwy cymesur â gwerth eiddo. Rydym ni'n gwybod ym Mlaenau Gwent, er enghraifft, ein bod ni wedi gweld gwerth eiddo yn cynyddu fwy na dwywaith cymaint o'i gymharu â Wrecsam, ac mae eiddo yn gynyddol fympwyol o ran y gwahaniaeth mewn trethiant. Ac rydym ni'n disgwyl i'n cynigion—. O dan ein cynigion ni, byddai treth gyngor 20 y cant o aelwydydd yn y pumed isaf o ddosbarthiad incwm yn gostwng gan fwy na £200, ac mae adroddiad yr IFS y cyfeiriasoch ato yn dangos y byddai hynny yn golygu bod bil cyfartalog yn gostwng gan £160 yn rhywle fel Merthyr Tudful. Dyna'r ateb tymor canolig. Yr ateb tymor hwy, fel y dywedwch, yn sicr yw cyflwyno system gwbl decach yn ei lle sy'n gysylltiedig â gwerth tir. Prif Weinidog, ble ydych chi o ran y weledigaeth tymor canolig a hirdymor?

Wel, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna ac edrychaf ymlaen at barhau i drafod y materion hyn gydag ef, oherwydd eu bod nhw'n wirioneddol ddifrifol ac yn wirioneddol heriol o safbwynt polisi. Rwy'n cael fy nenu nid yn unig at ailbrisio rheolaidd ond ailbrisio treigl, lle byddai'n bosibl cael cofrestr sy'n cael ei diweddaru drwy'r amser fel na fyddwch chi'n cael yr ystumiadau yr ydym ni'n eu gweld pan fydd ailbrisiadau yn cael eu gohirio dros flynyddoedd lawer. Bydd hynny yn gofyn am wahanol berthynas ag Asiantaeth y Swyddfa Brisio, ac o bosibl system brisio ar wahân i Gymru, lle nad ydym ni'n dibynnu ar y trefniadau presennol.

Mae'r Aelod yn dyfynnu'r ffigurau o adroddiad yr IFS am yr hyn y gallai ailbrisio a diwygiadau eraill ei olygu i bobl ar waelod y raddfa incwm, ond nid yw'n dyfynnu'r ffaith y gallai hynny, i bobl ar ben uchaf y prisiadau eiddo, olygu miloedd o bunnoedd mewn biliau ychwanegol bob blwyddyn. Ac nid yw pawb sy'n byw mewn tŷ mawr, fel y mae'n gwybod, yw rhywun sydd ag incwm mawr. Felly, bydd angen rhoi trefniadau pontio sylweddol iawn ar waith er mwyn amddiffyn y rhai a fyddai'n cael eu heffeithio yn andwyol ac nad oes ganddyn nhw incwm wrth gefn; er eu bod nhw'n gyfoethog o ran asedau, maen nhw'n dlawd o ran arian parod. Felly, bydd yn fwy cymhleth na phenawdau sy'n dweud y bydd rhai rhannau o Gymru yn well eu byd, oherwydd bydd yn rhaid llywio'r system drwodd mewn modd sy'n deg i bawb, ac ni fydd mor syml, mae arnaf ofn, ag y bydd rhai o'r sloganau yn ei awgrymu.