Heddiw, rydym ni'n nodi'r cynlluniau a fydd yn llywio ein hadferiad economaidd o bandemig coronafeirws. Mae argyfwng COVID wedi dangos i ni'n glir iawn pwysigrwydd economi sy'n fwy cadarn i wrthsefyll ergydion allanol. Mae wedi tanlinellu'r rhan hollbwysig mae gweithwyr allweddol yn ei chwarae, a phwysigrwydd nwyddau a gwasanaethau bob dydd i les ein cymunedau ac i'n heconomi. Daeth cyfyngiadau cadwyni cyflenwi hir byd-eang cost isel i'r amlwg yn gyflym iawn yng nghyfnodau cynnar y pandemig. Yn rhy aml, ni chafodd ein harchebion ni ar gyfer cyfarpar diogelu personol o wledydd cost is eu cyflawni. Ydyn, mae ffatrïoedd yn Tsieina yn gallu gwneud mygydau'n rhad, ond nid yw hynny'n fawr o gysur pan fydd y gadwyn gyflenwi'n fregus, gan chwalu pan fydd ei hangen arnoch chi fwyaf.

Wrth i ni ddechrau edrych y tu hwnt i'r pandemig, mae'n hanfodol ein bod ni'n dysgu gwersi o'r ffordd y mae ein heconomi wedi gwneud yn wyneb yr argyfwng, ac ein bod ni'n gosod llwybr ar gyfer adferiad sy'n gwneud ein cymunedau'n gryfach. Heddiw, gwnaethom ni nodi pum maes blaenoriaeth ar gyfer adfer yn ein cenhadaeth cadernid ac ailadeiladu economaidd, a'r cyntaf yw cryfhau'r economi sylfaenol. Mae hynny'n golygu gwneud mwy o'r nwyddau a'r gwasanaethau yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw yng Nghymru. Bydd hyn nid yn unig yn ein gwneud ni'n fwy diogel, ond bydd yn creu gwell swyddi yn nes at adref, a band cynyddol o gwmnïau Cymru sydd wedi'u gwreiddio yn ein cymunedau ond sy'n gallu masnachu ac allforio y tu hwnt i'n ffiniau.

Rydym ni wedi gwneud cynnydd o ran tynnu sylw at swyddogaeth yr economi sylfaenol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Rydym yn bwriadu arbrofi, i brofi dulliau gweithredu. Rydym ni wedi neilltuo £4.5 miliwn i ariannu mwy na 50 o dreialon mewn amrywiaeth o sectorau i brofi ymyriadau. Ym Mlaenau Gwent, gwnaethom ni gefnogi cymdeithasau tai i edrych ar y gadwyn gyflenwi leol i helpu cwmnïau lleol i elwa ar wario ar gartrefi newydd. Yn Sir Gaerfyrddin, mae'r cyngor, y bwrdd iechyd a'r brifysgol yn gweithio gyda chynhyrchwyr bwyd i gael mwy o fwyd lleol ar blatiau lleol. Yn Nhreherbert, rydym ni'n helpu'r gymuned i gymryd rheolaeth dros y dirwedd o amgylch eu tref am genedlaethau i ddod, i ddefnyddio tir cyhoeddus a choedwigaeth sy'n weddill i wneud bywoliaeth—prosiect ardderchog Croeso i'n Coed, Skyline. Ochr yn ochr â hyn, rydym ni'n cefnogi creu canolfan ragoriaeth goed i sicrhau, yn hytrach na defnyddio coed Cymru ar gyfer cynhyrchion gwerth isel, fel sy'n digwydd mor aml yn awr, fel paledi a meinciau gardd, gan ar yr un pryd, fewnforio llawer iawn o goedwigaeth ar yr un pryd, y gallwn ni eu defnyddio yn lle hynny i adeiladu tai pren o ansawdd da yng Nghymru. Mae arloesi a chynhyrchiant yr un mor bwysig yn yr economi sylfaenol ag yn y sector nwyddau y gellir eu masnachu.

Rydym ni'n defnyddio'r gronfa i dyfu bwyd gan ddefnyddio technoleg newydd, gan ddefnyddio deallusrwydd artiffisial i helpu i ddatblygu modelau gofal newydd, defnyddio caffael i wella ansawdd gwaith ym maes gofal cymdeithasol, a defnyddio microfusnesau a mentrau cymdeithasol i ddatblygu model mwy cynaliadwy ar gyfer y sector sylfaenol allweddol hwn. Rydym ni hyd yn oed yn mewnforio model Sardinia o gyllid amgen i ogledd Cymru drwy'r Celyn, arian amgen a all helpu i atal arian rhag gollwng o'n heconomi. Mae wedi gweithio yno, felly pam na ddylai weithio yma? Treialon yw'r rhain i gyd, ac rydym ni wedi sefydlu cymuned ymarfer i helpu'r prosiectau i ddysgu oddi wrth ei gilydd. Mae gennym ni gymaint o ddiddordeb mewn dysgu o'r hyn y maen nhw'n ei chael hi'n anodd ag yr ydym ni yn yr hyn sy'n llwyddo. Efallai mai ni yw'r Llywodraeth gyntaf i ddweud bod methiant yn iawn, cyn belled â'n bod ni'n dysgu oddi wrth y mater. Rydym ni wedi neilltuo £3 miliwn arall yn y flwyddyn ariannol sydd i ddod i gynyddu a lledaenu'r hyn sy'n gweithio yn y treialon hyn, oherwydd gwyddom ni fod arfer gorau yn aml yn teithio'n dda, ac rydym ni'n gobeithio y bydd Llywodraeth nesaf Cymru yn gweithio ar gael y datblygiadau arloesol hyn i'r brif ffrwd. 

Rydym ni wedi bod yn dysgu hefyd o lwyddiannau mannau eraill, o gyngor Preston ac eraill yn Lloegr a'r Alban, wrth ddatblygu cyfoeth cymunedol. Mae dros hanner y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru a gafodd eu sefydlu o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gweithio gyda ni ar hyn o bryd i nodi'r asiantau ar gyfer newid hynny yn eu heconomi leol—eu sefydliadau angor lleol fel y coleg addysg bellach, yr ysbyty a'r orsaf heddlu nad ydyn nhw'n mynd i unman ac sydd ar hyn o bryd yn gwario llawer o'u harian y tu allan i'w hardaloedd. Fesul llinell, yr ydym ni'n mynd drwy eu gwariant i weld pa gyfle sydd ar gael i ailgyfeirio arian—arian cyhoeddus—yn ôl i'w cymunedau eu hunain i atal y gollyngiadau ac i helpu i feithrin cadernid ar gyfer ein trefi a'n pentrefi yn y cyfnod anodd hwn. Drwy'r gwaith hwn, rydym ni wedi nodi bod hanner yr arian sy'n cael ei wario ar fwyd gan y GIG yng Nghymru yn mynd i gynhyrchwyr a chyflenwyr bwyd y tu allan i Gymru. Ym mhob categori bwyd, mae cyflenwyr lleol a allai fod yn dod o hyd i'r cynnyrch hwnnw.

Nid arf i gyfrifwyr yn unig yw caffael; mae'n sbardun allweddol ar gyfer cyfiawnder cymdeithasol ac amgylcheddol. Rydym ni ar hyn o bryd yn gwneud darn mawr o waith i wau cadernid i'n system fwyd i gefnogi cyflenwyr lleol ac i leihau milltiroedd bwyd. Rydym ni'n eistedd i lawr gyda rhai o'r prif ddosbarthwyr bwyd, fel Castell Howell yn Cross Hands yn fy etholaeth i fy hun, i ddeall sut y gallwn ni weithio gyda nhw i gynyddu nifer y cynhyrchion wedi'u gwneud yng Nghymru y maen nhw'n eu gwerthu i fwytai ac ysgolion. Ond newydd ddechrau ar y rhaglen ddiwygio eang ac uchelgeisiol hon yr ydym ni. Mae potensial enfawr yn agenda'r economi sylfaenol i feithrin cadernid yn ein heconomïau lleol, i greu gwell swyddi yn nes at adref ac i adeiladu busnesau lleol cryfach. Mae llawer mwy i'w wneud, a dyna pam yr ydym ni wedi'i roi ar flaen ein rhestr o fesurau i lywio ein taith allan o ddirwasgiad. Diolch.