Trown yn awr at gwestiynau'r llefarwyr, a'r cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Wel, dyma ni, Weinidog—ein sesiwn lefarwyr ddiwethaf gyda'n gilydd. Ddirprwy Lywydd, gobeithio y cawn gyfle—. Rwy'n credu y byddaf yn cael cyfle i ddiolch i Aelodau eraill yn y portffolio hwn yr wythnos nesaf, ond rwy'n gobeithio y byddwch yn caniatáu imi ddweud ychydig eiriau wrth y Gweinidog ar y diwedd pan ddof at fy nhrydydd cwestiwn.

Ond rwyf am ddechrau drwy ofyn ynglŷn â hyn, sef bod Cyngor y Gweithlu Addysg wedi cadarnhau bod cofrestriadau gyda hwy wedi gostwng 1,000 ers y llynedd. Mae athrawon cyflenwi wedi cysylltu â llawer o'r Aelodau i ddweud pa mor anodd y bu iddynt ddod o hyd i waith eleni, ac eto mae'n debyg bod eich rhaglen Recriwtio, Adfer a Chodi Safonau wedi dod o hyd i 1,800 o aelodau staff newydd i helpu i gyflawni ei bwriad. Mae hynny'n ddwywaith cymaint â'r nifer y gwnaethoch gyllidebu ar eu cyfer, ac yn arbennig o drawiadol o ystyried mai dim ond £17 miliwn rydych chi wedi'i wario eleni o'r £20 miliwn a glustnodwyd gennych ar gyfer hyn. Os yw nifer y staff cofrestredig wedi gostwng, pwy yw'r 1,800 aelod newydd o staff, a sut y gallwch eu fforddio am £17 miliwn? Pam mai dim ond yn ystod y 10 diwrnod diwethaf y llwyddoch chi i wrthdroi'r sefyllfa o ddarparu dim ond hanner yr arian dal i fyny i ddisgyblion Cymru y mae eu cyfoedion mewn rhannau eraill o'r DU wedi elwa arno drwy gydol y flwyddyn?

Wel, Ddirprwy Lywydd, ceisiodd yr Aelod gymell ymdeimlad ffug o ddiogelwch, rwy'n credu, cyn gofyn y cwestiwn hwnnw. Pe bai gennyf unrhyw obeithion y byddai'n fy arbed yn y sesiwn olaf hon, maent wedi cael eu chwalu'n greulon gan y cwestiwn hwnnw. A gaf fi ddweud bod llwyddiant y rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau'n rhywbeth i'w ddathlu? Credaf ei bod yn deg dweud ein bod wedi rhagweld i ddechrau y byddai mwy o athrawon cymwysedig yn cael eu recriwtio o dan y system, ond mewn gwirionedd, mae ysgolion wedi cael rhyddid i recriwtio gweithwyr proffesiynol fel y gwelant orau, ac mae llawer o ysgolion wedi penderfynu recriwtio staff cymorth addysgu yn hytrach na staff statws athro cymwysedig. Mae rhai ysgolion wedi defnyddio'r adnodd i wrthbwyso diswyddiadau a oedd wedi'u cynllunio ac a oedd yn mynd drwy'r system, ac maent wedi gallu cadw staff ychwanegol a fyddai wedi'u colli. Mewn rhai ysgolion, maent wedi gallu cynyddu oriau unigolion. Felly, efallai fod yr ysgol wedi teimlo ei bod yn briodol, yn achos rhywun a oedd wedi'i gyflogi ar gontract rhan-amser, oherwydd eu bod yn gyfarwydd â'r ysgol—yn hytrach na dod ag aelodau ychwanegol o staff i mewn, roeddent yn hapus i gynyddu oriau aelodau staff rhan-amser. Felly, mae'r rhaglen wedi cael ei defnyddio mewn nifer o ffyrdd. Mae rhai ysgolion wedi edrych y tu hwnt i rolau staffio traddodiadol, ac er enghraifft, wedi recriwtio mentoriaid gweithwyr ieuenctid a rhai sy'n fedrus ym maes llesiant plant ac iechyd meddwl. Ar gyllid ychwanegol, rwyf wrth fy modd ein bod wedi gallu sicrhau arian ychwanegol i gefnogi'r rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau. A byddwn yn dweud wrth yr Aelod fod y cronfeydd rydym wedi gallu eu sicrhau yn mynd y tu hwnt i'r swm canlyniadol Barnett y gwelodd ei chymheiriaid yn San Steffan yn dda i'w roi i ni.

Diolch am yr ateb hwnnw. Felly, yr hyn rydym yn sôn amdano yma yw 1,800 o rai cyfwerth ag athrawon, yn hytrach nag aelodau newydd o staff. Rwy'n ddiolchgar am yr eglurhad. Ond nid oes amheuaeth o gwbl o hyd fod angen mwy o athrawon arnom, ac felly roeddwn yn falch o'i gael wedi'i gadarnhau y bydd athrawon o unrhyw le yn y byd yn cael gwneud cais i addysgu yng Nghymru yn awr. Bydd angen cymorth penodol ar athrawon newydd gymhwyso—rwy'n gwybod y byddwn yn cael rhai newydd, ond bydd angen cymorth newydd arnynt, wrth gwrs, oherwydd profiad ystafell ddosbarth cyfyngedig, a bydd angen i bob athro ddod o hyd i amser i gaffael gwybodaeth a sgiliau ar gyfer cynllunio ac addysgu'r cwricwlwm newydd. Nid oes yr un o'r targedau ANG, ar wahân i addysg gorfforol, rwy'n credu, wedi'u cyrraedd, ac ni chânt eu cyrraedd, er gwaethaf y diddordeb newydd a ddangoswyd mewn gyrfaoedd addysgu yn ystod COVID y cyfeirioch chi ato'n gynharach. A ydych yn credu efallai mai'r rheswm am hynny yw oherwydd bod y radd, neu'r radd ynghyd â TAR, ac opsiwn y llwybr Meistr i addysgu bellach wrth gwrs, yn gwthio talent allan, am fod y broses yn rhy hir ac yn rhy ddrud, ac efallai'n dal i roi pwyslais ar theori yn hytrach na phrofiad bywyd i ryw raddau? Ac er gwaethaf y prinder rydym newydd fod yn siarad amdano, rhan o bryder ymgeiswyr posibl yw na fydd gan ysgolion ddigon o arian i'w cyflogi a'u talu'n briodol?

Wel, Suzy, rwy'n ddiolchgar am eich cydnabyddiaeth fod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno is-ddeddfwriaeth newydd sy'n caniatáu i athrawon o bob cwr o'r byd ddechrau proses, gyda'n Cyngor Gweithlu Addysg, i gael eu hachredu i addysgu yn y wlad hon. Rwy'n credu bod yr ymgeiswyr cyntaf eisoes wedi dechrau'r broses, gan gynnwys darpar athro mathemateg newydd a oedd wedi cymhwyso yn yr Unol Daleithiau, sy'n awyddus iawn i ymgymryd â rôl yma yn un o'n hysgolion uwchradd yn y brifddinas.

Mewn perthynas ag addysg gychwynnol i athrawon, rydym wedi ei diwygio i sicrhau ei bod yn rhoi'r dechrau gorau posibl i'n hathrawon mewn gyrfa broffesiynol. Ac rydym wedi cydnabod efallai fod y llwybrau mwy traddodiadol yn methu denu'r bobl a oedd â rhywbeth gwerthfawr iawn i'w gynnig i'n plant a'n pobl ifanc ond nad oedd y llwybrau traddodiadol yn briodol iddynt. A dyna pam ein bod wedi gweithio gyda'n partneriaid yn y Brifysgol Agored, er enghraifft, i ddatblygu llwybr dysgu o bell rhan-amser i statws athro cymwysedig. Mae hynny'n ei gwneud yn llawer haws, yn enwedig yn yr ardaloedd o Gymru lle rydych chi a fi'n byw, lle mae cael mynediad at brifysgol ar sail amser llawn yn heriol iawn mewn gwirionedd. Ac rwy'n falch iawn o ddweud ein bod wedi gweld recriwtio da a chryf i'r llwybr dysgu o bell rhan-amser sydd bellach yn cael ei gynnig gan y Brifysgol Agored.

Diolch. Ydw, rwy'n eithaf hoff o'r llwybr hwnnw gan y Brifysgol Agored hefyd, fel rwy'n hoff o'r llwybr addysgu prentisiaethau; credaf fod llawer o ffyrdd yma, gwahanol lwybrau at ragoriaeth, y dylai'r Llywodraeth nesaf eu harchwilio, ac rwy'n gobeithio mai un Geidwadol fydd hi wrth gwrs.

Kirsty, pan gyfarfuom yn 2007, byddwn yn synnu pe bai'r naill neu'r llall ohonom yn meddwl y byddem yn gwneud hyn heddiw, er fy mod yn amau efallai eich bod bob amser wedi gobeithio y byddech yn cael cyfle i fod yn Weinidog addysg, oherwydd mae'n amlwg i bawb, hyd yn oed y rhai a allai fod yn anghytuno â chi—a fy mhlaid i'n llai aml nag y byddai'r cyhoedd yn ei ddychmygu o bosibl—fod cyfleoedd bywyd ein pobl ifanc yn wirioneddol bwysig i chi, a bod angen i addysg hygyrch, addysg holl ddinasyddion Cymru, ond yn enwedig plant a phobl ifanc, fod yn addysg y gallant ei chyrraedd a dal gafael ynddi eu hunain a chreu eu hunain drwyddi, ar y sail, wrth gwrs, os gallwch drawsnewid un plentyn, y gallwch drawsnewid y byd yn grwn. 

Ond ar ôl i mi ymosod ar eich tiriogaeth yn gynnar yn ôl yn 2007, nid oeddwn yn siŵr pa dderbyniad a gawn pan gefais rôl llefarydd yr wrthblaid, ond yr hyn a welais oedd rhywun sydd â nodau, sy'n cael ei gyrru gan werthoedd, sy'n gwybod ei phethau, ac yn fwyaf o syndod na dim i bawb ohonom, rhywun sy'n agored i wrando ar farn pobl eraill. Ac felly roedd yn ddrwg gennyf na allwn ymuno â chi ar gyfer Cyfnod 4 y Bil cwricwlwm yr wythnos diwethaf i ddweud diolch am newidiadau penodol i'r Bil hwnnw, ond roeddwn hefyd am ddiolch i chi am y parch a ddangoswch tuag at y broses graffu yn gyffredinol, a'ch dealltwriaeth ohoni, eich parodrwydd i weithredu ar argymhellion pwyllgorau, heb geisio osgoi gormod o gwestiynau, a gweld craffu am yr hyn ydyw. Rwy'n credu bod hynny wedi creu argraff fawr iawn, oherwydd nid oes a wnelo craffu â diogelu brand y blaid yn wyneb cwestiynau anghyfleus; mae'n ymwneud â chydnabod bod y Senedd yn cynrychioli'r bobl, a'r Senedd sy'n deddfu ar eu cyfer. Ac felly rwy'n eich parchu am hynny. Ond mae'n fy ngadael gyda fy nghwestiwn olaf fel llefarydd, cwestiwn braidd yn ofnadwy er hynny, Kirsty: a yw cyfnod yn yr wrthblaid yn gwneud pobl yn Weinidogion gwell?

Wel, Suzy, a gaf fi ddweud diolch yn fawr am eich geiriau caredig, a diolch ichi am faddau i mi? Cofiaf gyfarfod cyhoeddus penodol yn Neuadd y Strand yn Llanfair-ym-Muallt—er mai iechyd oedd y pwnc y diwrnod hwnnw—pan gredaf fy mod wedi bod yn arbennig o gas, nid y byddai neb yn y Siambr byth yn fy nghofio'n bod yn gas neu'n finiog neu'n anodd gyda phobl, ond—. Felly, diolch ichi am hynny.

Rydych chi'n iawn; fy swydd ddelfrydol oedd dod yn Weinidog addysg, ac rwy'n tybio bod hynny'n syndod annisgwyl i bawb, gan gynnwys i mi fy hun. Mae wedi bod yn bleser dros y pum mlynedd diwethaf. Ac mae'n ddrwg gennyf nad oeddech yma yr wythnos diwethaf, oherwydd, pe baech chi wedi bod, byddech wedi fy nghlywed yn dweud bod y Bil y gwnaethom bleidleisio arno yr wythnos diwethaf yn Fil gwell oherwydd y gwaith craffu a'r broses ddeddfwriaethol. Ac roedd yn anrhydedd cael ei gyflwyno, nid yn unig fel Gweinidog, ond fel seneddwr. Ac rwy'n cytuno, Suzy: mae rhywbeth arbennig o ddiddorol am fod wedi croesi'r llawr, ar ôl treulio prentisiaeth hir iawn ar feinciau'r gwrthbleidiau. A'r cyfan y byddwn yn ei ddweud wrth unrhyw un sydd ar feinciau'r gwrthbleidiau ac yna efallai, neu efallai ddim, yn ddigon ffodus i fod mewn Llywodraeth yw ei fod yn llawer anoddach nag y mae'n edrych, ac nid yw mor hawdd ag yr awgrymwch y gallai fod pan fyddwch yn eistedd ar feinciau'r gwrthbleidiau.

Diolch. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Un o'r materion sy'n pryderu'r mwyafrif o athrawon ydy'r baich gwaith maen nhw'n gorfod delio ag o ar ben y gwaith maen nhw wedi'u hyfforddi i'w wneud, sef addysgu ac arwain addysgu. Yn ôl rhai, mae'r baich gwaith ychwanegol yma, y biwrocratiaeth dyddiol, wedi gwaethygu dros y bum mlynedd diwethaf. Beth ydy'ch ymateb chi i'r honiad hwnnw?

Rwy'n cydnabod ein bod yn gofyn llawer iawn gan ein haddysgwyr proffesiynol. Ac yn awr yn fwy nag erioed, mae angen inni gyflymu a rhoi mwy fyth o bwyslais ar waith y grŵp rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth. Mae'r grŵp hwnnw'n dal i weithio, er gwaethaf heriau'r pandemig, ar nodi'r pwysau sy'n wynebu athrawon a gweithredu atebion newydd. Mae'r siarter llwyth gwaith bellach wedi'i chyhoeddi, gyda'r dudalen llwyth gwaith a llesiant ar Hwb yn cael ei datblygu ar hyn o bryd. Mae'r elusen cymorth addysg y siaradais amdani'n gynharach hefyd yn cynhyrchu pecyn cymorth llesiant ar Hwb, a fydd yn cynnwys ystod ehangach o adnoddau a chyngor ymarferol, i'w gyhoeddi ym mis Ebrill, ac mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda'n partneriaid yn y consortia rhanbarthol, mewn awdurdodau addysg lleol unigol, ac yn wir, gydag Estyn, i sicrhau bod y galwadau ar ysgolion gan sefydliadau allanol yn ymarferol, yn gymesur ac yn ychwanegu gwerth at ganlyniadau i blant.

Un mater sydd yn sicr yn ychwanegu'n sylweddol at y baich gwaith ydy gosod cyllidebau, yn enwedig yr adeg yma o'r flwyddyn. Beth sy'n creu cymhlethdod yw pan fo arian yn cyrraedd drwy grant yn hwyr iawn yn y dydd, fel sydd wedi digwydd wythnos yma. Dwi am ddyfynnu un pennaeth a gysylltodd efo fi ddoe. Dyma ddywedodd hi: 'Rydym ni yn treulio mwy o amser yn ysgrifennu am sut i wario'r grantiau nag ydym yn defnyddio'r grantiau yn y lle cyntaf.' Ac mi ddywedodd pennaeth arall wrthyf i, 'Tra dwi, wrth gwrs, ar bob cyfrif, yn croesawu unrhyw gyllid ychwanegol ar unrhyw achlysur, teimlaf fod diffyg cynllunio a threfniadaeth i gyfrif am ryddhau'r arian mor hwyr yn y dydd, ac efallai fod hyn, wrth gwrs, yn rhoi darlun annheg o gyllidebau ysgolion a'r swm sy'n cario drosodd o un flwyddyn i'r llall.'

Rŵan, dwi'n derbyn yn llwyr fod y sefyllfa hyd yn oed yn fwy ansefydlog nag arfer eleni oherwydd y pandemig, ond a ydych chi'n derbyn bod hyn broblem fawr—y grantiau yn cyrraedd yn hwyr iawn yn y dydd? A beth ddylai'r Llywodraeth nesaf ei wneud, yn eich barn chi, i leihau'r baich gwaith ariannol sydd ar ein hathrawon ni, a hynny er mwyn eu rhyddhau nhw i ganolbwyntio ar y dysgu?

Mae'r Aelod yn gywir: weithiau, gallwn ryddhau adnoddau ychwanegol i'r system addysg yn ddiweddarach yn y flwyddyn. Nid yw'r heriau o weithredu cyllideb o'r maint sydd gennym heb eu hanawsterau, ond ni fyddaf byth yn gwrthod cyfle gan y Gweinidog cyllid i wario mwy o arian ar ysgolion.

O ran y fiwrocratiaeth a'r adrodd, byddwn yn dweud wrth Siân Gwenllian ei bod, drwy gydol fy nghyfnod fel Gweinidog addysg, yn aml wedi gofyn imi egluro i ble mae'r arian wedi mynd, ac yn wir, rydym newydd glywed gan Suzy Davies a oedd eisiau dadansoddiad manwl o sut y mae'r arian ychwanegol ar gyfer recriwtio, adfer a chodi safonau wedi'i wario. Ni allaf roi atebion i bobl fel chi, Siân, neu Suzy Davies, heb ofyn i athrawon adrodd yn ôl ar yr hyn y maent yn gwario arian arno, neu fel arall ni allaf ateb y cwestiynau rydych chi'n aml yn eu gofyn i mi.

Dwi'n derbyn y pwynt yna, wrth gwrs, ond mae yna ormodedd o lawer o ddata yn cael ei gasglu, a data yn aml iawn nad ydy'r athrawon eu hunain ddim yn deall pam rydych chi, fel Llywodraeth, eu hangen nhw. 

A gaf i droi at fy nghwestiwn olaf i i chi—nid yn unig am heddiw, wrth gwrs—a gaf innau hefyd ddiolch yn fawr i chi am eich cydweithrediad parod yn ystod y Senedd yma, ac yn enwedig am ein cyfarfodydd rheolaidd ni yn ystod y pandemig? Rydym ni'n sicr yn rhannu'r un angerdd dros bwysigrwydd addysg ym mywydau ein plant a'n pobl ifanc, a diolch i chi am eich holl waith caled ar hyd y blynyddoedd, ac yn enwedig am fynnu sylw i blant difreintiedig Cymru. Dwi'n meddwl bod hwnnw wedi bod yn nodwedd amlwg o'ch cyfnod chi fel Gweinidog. 

Mae Suzy wedi eich holi chi am brofiadau defnyddiol i ddarpar Weinidog. Dwi am ofyn i chi edrych ymlaen, ac edrych ymlaen tu draw i'r cyfnod COVID, os fedrwch chi. Beth, yn eich tyb chi, ydy'r her fwyaf fydd yn wynebu Gweinidog addysg newydd Cymru dros y blynyddoedd nesaf? 

Yr her fwyaf sy'n wynebu unrhyw Weinidog addysg yw sylweddoli nad oes modd i ewyllys un Gweinidog yn unig yrru'r gwaith o ddiwygio a thrawsnewid addysg. Rhaid ei wneud mewn cydweithrediad â'r sector. Mae cydadeiladu ein cenhadaeth genedlaethol a'n cwricwlwm newydd wedi canolbwyntio ar feithrin y cysylltiadau cryf hynny. Credaf y bydd yn bwysig iawn i unrhyw Weinidog addysg newydd barhau i weithio yn yr ysbryd hwnnw a pheidio â gorchymyn o'r canol.