2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am farwolaethau mewn cartrefi gofal o ganlyniad i COVID-19 yng Nghymru? OQ56498

Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi cofnodi 1,643 o farwolaethau cofrestredig yn gysylltiedig â COVID-19 ymhlith preswylwyr cartrefi gofal Cymru hyd at 12 Mawrth. Mae hyn oddeutu 21 y cant o'r holl farwolaethau sy'n gysylltiedig â COVID-19. 

Ar 13 Mawrth y llynedd, fe wnaethoch gyhoeddi cyfarwyddeb i bob bwrdd iechyd ohirio pob gweithgaredd dewisol nad oedd yn weithgaredd brys, er mwyn caniatáu iddynt baratoi ar gyfer y cynnydd disgwyliedig yn y llwyth gwaith wrth ymdopi â'r pandemig. Dyna oedd geiriau eich Llywodraeth ataf mewn llythyr. Ar yr un pryd, roedd Llywodraeth Cymru yn clirio gwelyau GIG trwy anfon cleifion o ysbytai i gartrefi gofal heb iddynt gael eu profi. Roedd yn beth syfrdanol i'w wneud. Roedd y canlyniadau'n angheuol ac fe arweiniodd at drasiedi fawr i lawer o deuluoedd. Erbyn mis Chwefror 2021, mae ystadegau eich Llywodraeth yn dangos bod marwolaethau mewn cartrefi gofal er mis Mawrth 2020 43 y cant yn uwch na'r un cyfnod ddwy flynedd yn ôl. Mae eich plaid yn galw yn awr am ymchwiliad annibynnol i'r modd y mae Llywodraeth y DU wedi ymdrin â'r pandemig yn Llundain. Mae Propel, yn 'Ein Contract gyda Chymru', wedi ymrwymo i weithredu ymchwiliad annibynnol yng Nghymru ar y diwrnod cyntaf ar ôl yr etholiad ym mis Mai. O ystyried y niferoedd gwarthus o farwolaethau y gellid bod wedi eu hosgoi mewn cartrefi gofal a bod gweithredoedd eich Llywodraeth wedi gwaethygu'r broblem, a ydych chi'n derbyn bod yn rhaid cynnal ymchwiliad annibynnol i'r modd y mae eich Llywodraeth chi wedi ymdrin ag argyfwng COVID? 

Diolch i Neil McEvoy am y cwestiwn. Mae’n amlwg fod yr hyn sydd wedi digwydd mewn cartrefi gofal yn drasiedi lwyr, ac mae’r Llywodraeth yn cydymdeimlo â’r holl breswylwyr a’r teuluoedd yr effeithiwyd arnynt. Nid oes unrhyw amheuaeth ynghylch y drasiedi sydd wedi digwydd. Rwy'n credu y bydd yr Aelod yn cydnabod mai aelodau hŷn a mwy agored i niwed o’r gymdeithas yw’r mwyafrif o'r unigolion sy'n byw mewn cartrefi gofal yng Nghymru, ac maent yn un o'r grwpiau sy'n wynebu'r perygl mwyaf o ganlyniadau difrifol yn sgil dal y clefyd.   

Awgrymodd y dadansoddiad a wnaed gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, i edrych ar y ffactorau risg ar gyfer yr achosion o COVID-19 mewn cartrefi gofal, fod effaith rhyddhau o ysbytai ar achosion mewn cartrefi gofal yn isel iawn. Hefyd, cafwyd ymchwil ddiweddar gan Brifysgol Abertawe sydd wedi olrhain taith cleifion o'r ysbyty ar ôl eu rhyddhau i gartrefi gofal, ac amcangyfrifir y gallai hyd at 1.8 y cant o'r cleifion a ryddhawyd o ysbytai i gartrefi gofal fod wedi bod yn cario'r haint. A'r ffactorau a ddylanwadodd ar y canlyniad mewn gwirionedd oedd maint cartref gofal o ran nifer y gwelyau cofrestredig yn ogystal â nifer yr achosion o COVID-19 yn y gymuned, a hynny a gafodd yr effaith fwyaf ar nifer y marwolaethau. Ond beth bynnag a achosodd hyn, mae'n drasiedi ac wrth gwrs, rwy'n cefnogi ymchwiliad i pryd a pham y digwyddodd hyn. Rwy'n credu'n sicr mai dyna'r peth iawn i'w wneud a rhaid inni ddysgu o'r hyn sydd wedi digwydd. 

Weinidog, un o'r pethau sy'n helpu i ddiogelu preswylwyr cartrefi gofal, wrth gwrs, yw llwyddiant y rhaglen frechu mewn cartrefi gofal ledled Cymru. Ond mae yna unigolion a fydd wedi derbyn eu dos cyntaf mewn cartref gofal ac yna wedi dychwelyd i leoliad gofal gwahanol, eu cartref eu hunain weithiau, heb fod wedi cael ail ddos. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod yr unigolion hynny’n cael eu holrhain yn briodol fel y gallant gael eu hail ddos? Nid yw’n ymddangos bod nifer o etholwyr yn fy ardal i wedi cael eu galw’n ôl am yr ail ddos pwysig hwnnw i roi'r amddiffyniad llawn y gall y brechlyn ei gynnig. 

Diolch i Darren Millar am y cwestiwn hwnnw. Mae'r rhaglen frechu yn parhau i fynd rhagddi'n dda. Mewn cartrefi gofal, mae bron i 96 y cant o drigolion cartrefi gofal bellach wedi derbyn eu dos cyntaf o'r brechlyn, sy'n gynnydd mawr. Mae'n gwneud pwynt pwysig am bobl yn symud i wahanol leoliadau a sicrhau bod y dos dilynol yn cael ei roi, a byddwn yn sicr yn rhoi camau ar waith i sicrhau ein bod yn rhybuddio lleoliadau ynghylch y posibilrwydd hwnnw fel y gellir dod o hyd i'r bobl hyn. Nid wyf wedi cael gwybod am unrhyw ddigwyddiadau fy hun, ond os yw'r Aelod wedi cael gwybod am ddigwyddiadau o'r fath mae'n amlwg yn bwysig iawn ein bod yn mynd ar drywydd y rheini.