Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, rwyf wedi arfer â chael fy nghyfran deg o benawdau negyddol yn y Western Mail, ond yr wythnos diwethaf cyhoeddodd y Western Mail bennawd a oedd yn dweud bod busnesau wedi cael cyllell yn eu cefnau gan Drakeford. Aeth ymlaen ar y tu mewn i ddweud eu bod yn teimlo eu bod wedi cael eu dyrnu yn eu boliau gan Lywodraeth bresennol Cymru. Ydych chi'n credu bod hynny'n adlewyrchiad teg o'r cymorth yr ydych chi wedi ei roi i fusnesau ers i'r pandemig ddechrau?

Wel, roedd y pennawd yn ddyfyniad o ddatganiadau i'r wasg a gyhoeddwyd gan ei blaid ef. [Chwerthin.] Efallai y dylai ddarllen ei ddatganiadau ei hun i'r wasg cyn iddo ddarllen y Western Mail, Llywydd. Mae fy rhoi i mewn pennawd yn y papur newydd a ysbrydolwyd gan ei blaid ef ei hun fel pe byddai hyn rywsut yn sylw teg, wel, yn wir, nid yw hynny'n ddechrau da, nac ydyw, i'w gwestiwn cyntaf ar y llawr yn y fan yma. A yw'n sylw teg? Wrth gwrs nad ydyw.

Mae'n sylw teg iawn oherwydd, mewn gwirionedd, daeth y sylw hwnnw gan berchennog busnes yn y gogledd, Prif Weinidog; nid oedd yn sylw o ddatganiad i'r wasg gan y Ceidwadwyr—

Rwyf i wedi gweld y datganiad i'r wasg.

—ond rydym ni wedi rhoi sylwadau ynghylch y diffyg cymorth yr ydych chi wedi ei roi ar y bwrdd i fusnesau ar hyd a lled Cymru. Pam nad ydych chi wedi rhoi cymorth ar gyfer grantiau cychwyn busnes i sicrhau y gall busnesau ail-gyfalafu eu hunain? Rydym ni'n gwybod bod gennych chi £140 miliwn heb ei ddyrannu o hyd o'r £200 miliwn a nodwyd gennych yn ystod ymgyrch yr etholiad. Onid yw'n adlewyrchiad teg bod angen ail-gyfalafu busnesau? A phan eich bod yn cael sylwadau fel yna, nid sylwadau gwleidyddion yw hynny—perchnogion busnes eu hunain yw hynny yn dweud eu bod yn teimlo eu bod wedi eu siomi gan Lywodraeth Cymru. Felly, a wnewch chi heddiw amlinellu'r hyn y byddwch yn ei wneud gyda'r £140 miliwn ychwanegol sydd ar gael gennych chi yng nghyllideb Llywodraeth Cymru i gefnogi busnesau yma yng Nghymru?

Wel, Llywydd, mae cwestiwn mwy synhwyrol yn y cyfraniad yna, ond gadewch i mi roi ychydig o ffeithiau ar y cofnod yn gyntaf. Yma yng Nghymru rydym ni wedi dyrannu £2.3 biliwn mewn grantiau coronafeirws a rhyddhad i fusnesau yng Nghymru. Beth ydym ni wedi ei gael gan ei Lywodraeth ef yn San Steffan ar gyfer ariannu'r £2.3 biliwn hwnnw? Rydym ni wedi cael £1.9 biliwn mewn symiau canlyniadol busnes. Os mai ei gynnig o ddifrif o'i sefyllfa eisteddog yw y dylem ni fod wedi defnyddio arian a roddwyd i ni ar gyfer gofal coronafeirws i gleifion i roi—[Torri ar draws.] Llywydd, rwy'n clywed arweinydd yr wrthblaid yn dweud wrthyf ein bod ni wedi cael £6 biliwn gan Lywodraeth y DU, fel petai hynny i gyd ar gael i fusnesau. Ai ei gynnig o ddifrif yw y dylem ni fod wedi defnyddio'r arian a roddwyd i ni at ddibenion profi, olrhain, diogelu, at ddibenion brechu, at ddibenion dal i fyny yn ein hysgolion—y dylai hynny i gyd fod wedi ei ddefnyddio ar gyfer cymorth busnes yng Nghymru? Os mai dyna ydyw, gadewch iddo ddweud hynny. Ei fod yn ddewis y gallai ef fod wedi ei gynnig. Fodd bynnag, nid wyf i'n tybio ei fod o gwbl. Rydym ni wedi cael £1.9 biliwn mewn symiau canlyniadol, ac rydym ni wedi darparu £2.3 biliwn—£400 miliwn yn fwy—i fusnesau yng Nghymru nag y bydden nhw wedi ei gael pe bydden nhw wedi bod yr ochr arall i'r ffin.

Nawr, mae ei gwestiwn ynglŷn â sut yr ydym ni'n defnyddio'r arian sy'n dal i fod wedi ei neilltuo yn un pwysig, ac mae fy nghyd-Aelod Vaughan Gething, mi wn, yn gweithio gyda'i swyddogion i gynllunio'r defnydd gorau o'r arian hwnnw ochr yn ochr â busnesau sydd wedi teimlo'r effaith fwyaf ac yn enwedig y busnesau hynny y bydd cyfyngiadau coronafeirws yn parhau i effeithio fwyaf arnyn nhw. Mae'n rhaid i ni symud ymlaen o gyfnod pan oedd angen cymorth ar bron bob busnes i ganolbwyntio'r cymorth hwnnw ar y rhai hynny y mae amgylchiadau yn golygu nad ydyn nhw'n gallu ailddechrau gweithredu'n llawn. Dyna'r sgwrs yr ydym ni'n ei chael. Dyna sut y byddwn ni'n ail-grynhoi'r cyllid hwnnw. Rwy'n awyddus iddo fynd i ble y bydd yn gwneud y gwahaniaeth mwyaf.

Rwy'n sylweddoli bod y Prif Weinidog yn dymuno defnyddio tactegau dargyfeiriol dro ar ôl tro, ond mae'n ffaith bod y sylwadau a gyflwynais i chi yn sylwadau gan berchnogion busnes eu hunain sy'n teimlo eu bod wedi cael eu dyrnu yn eu boliau neu gael cyllell yn eu cefnau gan y Llywodraeth bresennol, sef eich Llywodraeth chi, Prif Weinidog. Mae'n ffaith bod yr arian hwnnw gennych chi heb ei ddyrannu yn y gyllideb, ac mae angen yr arian hwnnw ar fusnesau nawr. Nid oes angen iddyn nhw aros mis arall, chwe wythnos arall. Busnesau eu hunain yw'r rhain sy'n dweud bod angen yr arian arnyn nhw nawr, oherwydd bod angen iddyn nhw ail-gyfalafu ar ôl bod yn y rhan o'r Deyrnas Unedig a oedd wedi cau am y cyfnod hwyaf, oherwydd fe wnaethom ni gau cyn i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig wneud hynny.

Ond maes pwysig arall o'r economi i gael cysur gan Lywodraeth Cymru a dealltwriaeth o'r rheolau a'r rheoliadau yw'r sector lletygarwch a'r sector digwyddiadau, yn bwysig. Ac rwy'n gwerthfawrogi bod angen cydbwyso gofalus iawn yn hyn o beth, gan ein bod ni'n gwybod bod yr amrywiolyn Indiaidd yn cael gafael mewn rhannau o'r Deyrnas Unedig ac, yn wir, yma yng Nghymru. Ond beth yw barn y Prif Weinidog ar y rheoliadau y bydd yn rhaid i'r sectorau digwyddiadau yn arbennig ymdrin â nhw wrth symud ymlaen, pan ein bod yn gwybod bod gan rannau eraill o'r Deyrnas Unedig ddyddiad, sef 21 Mehefin? Rwy'n sylweddoli y gallai'r dyddiad hwnnw symud, Prif Weinidog; rwy'n sylweddoli y gallai'r dyddiad hwnnw symud. Ond rwy'n nodi heddiw fod rheolwr y Celtic Manor—[Torri ar draws.]—mae rheolwr y Celtic Manor yn dweud nad ydyn nhw'n gallu denu busnesau i Gymru oherwydd y rheolau presennol sy'n bodoli. Felly, ydych chi'n gallu cynnig unrhyw ddarlun i ni o'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu i bethau weithio ddiwedd yr haf a dechrau'r hydref, gyda'r cyfyngiadau y mae'n rhaid i'r sector digwyddiadau a'r sector lletygarwch eu gweithredu yma yng Nghymru?

Llywydd, byddaf yn ymdrin â rhan gyntaf cwestiwn yr Aelod yn gyntaf. Felly, un o'r penderfyniadau cyntaf a wnes i wrth ailddechrau yn y swydd hon ar ôl yr etholiad oedd rhyddhau £66 miliwn o'r £200 miliwn hwnnw i fynd yn uniongyrchol i fusnesau yng Nghymru. Erbyn diwedd yr ail ddiwrnod ar ôl agor y gronfa honno, roedd bron i 2,000 o geisiadau wedi eu derbyn am £10.1 miliwn, ac, erbyn heddiw, mae dyfarniadau eisoes wedi eu cynnig i'r cyntaf o'r busnesau hynny a wnaeth gais, a bydd yr arian hwnnw gyda nhw erbyn dechrau'r wythnos nesaf. Bwriad yr arian hwnnw yw cefnogi'r busnesau hynny trwy fis Mai a thrwy fis Mehefin hefyd, ac ar yr adeg honno byddwn yn gallu cytuno, trwy drafodaethau gyda'r sectorau, ar y ffordd orau o ddefnyddio rhywfaint o'r arian a fydd yn weddill bryd hynny. Felly, hoffwn i fod yn glir gyda'r Aelodau nad oes unrhyw fusnes nad yw'n gallu hawlio cymorth. Mae busnesau eisoes yn hawlio cymorth o'r £66 miliwn. Mae penderfyniadau i ddyfarnu cyllid eisoes wedi eu gwneud, ac mae'r arian ar ei ffordd iddyn nhw.

Mae'n bwynt pwysig iawn y mae'r Aelod yn ei godi ynghylch lletygarwch a'r sector digwyddiadau, a hoffwn pe gallwn i roi ateb mwy pendant iddyn nhw nag y gallaf ei wneud. Rydym ni wedi symud i gyfyngiadau lefel 2. Bydd y Cabinet yn ystyried, yr wythnos hon a'r wythnos nesaf, a yw hi'n ddigon diogel yng Nghymru i symud i gyfyngiadau lefel 1 ai peidio, a byddai hynny'n rhoi mwy o ryddid i'r sectorau lletygarwch a digwyddiadau i allu ailgychwyn eu busnesau. Wrth gwrs, dyna'r hyn yr ydym ni eisiau ei weld yn digwydd. Rydym ni eisiau bod mewn sefyllfa ddigon cryf i'r sectorau hynny allu ailagor yn ddiogel a gallu denu cwsmeriaid yn ôl atyn nhw. Rwy'n gwybod, yn y cwestiwn nesaf, Llywydd, y byddwn ni'n sôn am ddigwyddiadau arbrofol yr ydym yn eu cynnal i ddysgu gwersi ynghylch y modd gorau o allu gwneud hynny. Ond mae'r cyd-destun yr ydym yn gwneud y penderfyniadau hynny ynddo yn un gwirioneddol heriol.

Mae amrywiolyn India o'r coronafeirws eisoes yng Nghymru, fel y cydnabu arweinydd yr wrthblaid. Dros ein ffin, mae bellach yn lledaenu yn y gymuned. Mae'n dyblu bob pump i saith diwrnod yn y cymunedau hynny. Rydym ni'n gwybod ei fod yn fwy trosglwyddadwy. Rydym ni'n gwybod bod y brechlyn yn llai effeithiol wrth ymdrin ag ef. Cyhoeddodd Ysbyty Brenhinol Bolton apêl ddoe gan ei brif weithredwr i gleifion beidio â mynd yno, oherwydd y pwysau sydd ar yr ysbyty oherwydd yr achosion o goronafeirws yn y ddinas honno: wyth o bobl mewn gofal critigol yn yr un ysbyty hwnnw yn Lloegr—mwy na dwywaith nifer y bobl mewn gofal critigol yng Nghymru gyfan. Mae'n rhaid i ni symud ymlaen yn ofalus iawn, gan edrych ar y cyd-destun hwnnw, gan weld unrhyw effaith a allai fod yng Nghymru, ac yna gwneud penderfyniadau sydd mor ddefnyddiol i'r sector ag y gallwn eu gwneud, heb wneud yr hyn y mae'r sector ei hun wedi ei ofyn i ni drwy'r holl beth: peidio â chanfod ein hunain mewn sefyllfa lle mae'n rhaid i ni gau'r sector unwaith eto ar ôl ei agor. Fel y dywedodd arweinydd yr wrthblaid, mae'n gyfres o arfarniadau y mae angen ei cydbwyso'n fanwl, a byddwn yn parhau i wneud yr arfarniadau hynny yn ystod yr wythnos nesaf wrth i ragor o ddata ddod i law am yr hyn sy'n digwydd dros ein ffin a'r niferoedd yr ydym yn eu gweld yma yng Nghymru erbyn hyn.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Pleidleisiodd pobl Cymru y mis hwn gan fwy na 2:1 dros bleidiau a safodd ar lwyfan i roi mwy o bwerau i'r Senedd. Ymateb San Steffan i'r mandad hwn hyd yma fu nid yn unig ei anwybyddu ond ceisio ei wrthdroi. Mae ganddyn nhw gynllun i Gymru;  ond nid yw'n ein cynnwys ni. Osgoi'r Senedd o ran disodli cronfeydd yr Undeb Ewropeaidd; ailfrandio Trafnidiaeth Cymru yn 'Great British Railways'; Cymru i gael porthladd rhydd, pa un a ydym ni eisiau hynny ai peidio, ac efallai hyd yn oed dwnnel yn y môr Celtaidd, wedi ei grybwyll heb ymgynghori a chael ei adeiladu, yn ôl pob tebyg, yn yr un modd â ffordd liniaru'r M4, heb ein cydsyniad ni. Os byddwch yn ychwanegu Bil y farchnad fewnol, cytundeb masnach Awstralia, a chanolfan Llywodraeth y DU wedi ei llunio yn ôl pob golwg fel rhyw gadarnle imperialaidd at y rhestr, onid yw'n ymddangos fwyfwy fel diddymu yn llechwraidd?

Wel, Llywydd, mae'n rhaid i mi gytuno ag arweinydd Plaid Cymru fod y rhestr o gyhuddiadau yn erbyn Llywodraeth bresennol y DU yn un hir a difrifol. Y cynllun honedig i Gymru—cynllun a wnaed ar gyfer Cymru heb Gymru: heb unrhyw sgwrs â Llywodraeth Cymru wrth ei lunio; dim gwahoddiad hyd yn oed i unrhyw sgwrs gyda'r Ysgrifennydd Gwladol cyn ei gyhoeddi, na hyd yn oed wahoddiad i'w lansiad. Mae'n rhaid i mi ddweud, roedd yn fwriadol, roedd yn herfeiddiol a dyna'r hyn y bwriadwyd iddo fod. Nawr, dywedaf wrth yr Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr yn y fan yma, os ydym ni o ddifrif ynglŷn â dyfodol y Deyrnas Unedig—ac rwyf i yn sicr o ddifrif ynglŷn â'r pwnc hwnnw—ni allwn ffurfio dyfodol iddi os yw Llywodraeth y DU yn credu mai'r ffordd o wireddu'r dyfodol hwnnw yw trwy geisio gwyrdroi y setliadau y cytunwyd arnyn nhw mewn dau refferendwm yma yng Nghymru. Ac eto, bob dydd—bob dydd—dyna maen nhw'n ei wneud. Ac wrth iddyn nhw wneud hynny, bydd pobl sy'n credu mewn gwahanu Cymru oddi wrth y Deyrnas Unedig yn dod o hyd i'r dadleuon y mae arweinydd Plaid Cymru wedi eu gwneud eisoes y prynhawn yma.

[Anghlywadwy.]—enghraifft arall. Mae ymosodiad diweddaraf San Steffan ar ddemocratiaeth Cymru yn ymwneud â bonws o £500 i staff iechyd a gofal yng Nghymru. Heb fod yn fodlon ar ei drethu, mae'n ymddangos erbyn hyn fod San Steffan yn ei ddefnyddio fel esgus i dorri budd-daliadau pobl. Felly, yn hytrach na chael bonws i ddweud diolch, bydd llawer o weithwyr yn cael eu cosbi trwy ddidyniad o hyd at 63 y cant yn eu credyd cynhwysol. Wrth gwrs, pe byddem ni yn rheoli ein polisi lles a threth ein hunain yn y fan yma, ni fyddai hyn yn digwydd o gwbl. Nawr, fe wnaethoch chi ailadrodd yn ddiweddar, Prif Weinidog, eich gwrthwynebiad personol i ddatganoli treth a budd-daliadau mewn ffordd gyfanwerthol, oherwydd, i chi, maen nhw'n rhan o'r glud sy'n dal y Deyrnas Unedig gyda'i gilydd. Efallai, serch hynny, y gallech chi hyd yn oed gyfaddef erbyn hyn fod y glud hwnnw yn mynd yn gwbl ansefydlog. Beth yw barn gyfunol Llywodraeth newydd Cymru ar ddatganoli lles?

Wel, Llywydd, bydd yn rhaid i mi awgrymu'n garedig i arweinydd Plaid Cymru fod yr etholiad ar ben, a chafodd y syniad o annibyniaeth ei brofi'n drylwyr iawn yn yr etholiad hwn ac fe wnaeth pobl yng Nghymru eu penderfyniad ar y mater hwnnw.

Felly, polisi fy mhlaid i ar y system fudd-daliadau yw y dylem ni archwilio o ddifrif, fel y gwnaeth John Griffiths ar ein rhan wrth arwain y pwyllgor llywodraeth leol yn y Senedd ddiwethaf, ddatganoli gweinyddu rhannau o'r system fudd-daliadau. Ond dylai'r system fudd-daliadau ei hun fod yn beiriant ailddosbarthu ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. Nid yw'r ffaith ei bod o dan reolaeth dros dro plaid nad yw'n ei ystyried yn y ffordd honno yn feirniadaeth o'r potensial y bu gan y system honno erioed i symud arian oddi wrth y rhai sydd â mwy nag sydd ei angen arnyn nhw i'r rhai y mae arnyn nhw angen mwy ohono i gynnal ffordd o fyw gyffredin. Rwy'n credu bod hynny'n dal i fod yn un o'r pethau sydd â'r potensial i ddal y Deyrnas Unedig at ei gilydd.

Rwy'n gresynu'n fawr ein bod ni wedi methu â dwyn perswâd ar Lywodraeth y DU i beidio â threthu'r cyfandaliad yr ydym ni wedi gallu ei ddarparu i weithwyr gofal cymdeithasol. Ac mae'r ffaith ei fod yn cael ei ddefnyddio fel tystiolaeth o incwm ar gyfer y system fudd-daliadau yn ergyd fwy fyth i'r bobl hynny sy'n gweithio bob dydd yn y sector hwnnw i ennill bywoliaeth ac yn gweld bellach fod yr arian a roddwyd iddyn nhw gan Lywodraeth Cymru yn cael ei dynnu oddi arnyn nhw gan Lywodraeth y DU drwy gredyd cynhwysol.

Efallai fod yr etholiad ar ben, Prif Weinidog, ond mae gwaddol chwerw tlodi dwfn ac anghydraddoldeb yn ein cymunedau, sy'n cael ei roi i ni gan y Deyrnas Unedig hynod anghyfartal hon, mae hynny'n parhau. Y 31 y cant o'n plant yng Nghymru sy'n byw mewn tlodi: sut gallwch chi ddadlau bod yr undeb wedi bod yn rym er lles dilyffethair iddyn nhw? Cyferbynnwch hynny â Seland Newydd: yn ystod yr wythnos ddiwethaf, pasiwyd cyllideb llesiant radical gan y Llywodraeth yno a fydd yn lleihau tlodi plant eleni i hanner y lefel yng Nghymru. Llywodraeth Lafur yw honno, ond mewn gwlad annibynnol sydd â'r pŵer i ddewis ei dyfodol ei hun.

Nawr, rydych chi fel Llywodraeth wedi addo arwain sgwrs ddinesig genedlaethol newydd ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru. A fydd hi'n sgwrs wirioneddol agored—yn agored i bosibiliadau annibyniaeth ac, ie, yr heriau hefyd? Yn agored iddo o leiaf fel cynllun B, os bydd Cymru'n dweud 'ie' i ffederaliaeth radical, ond mae San Steffan yn parhau i ddweud 'na' wrth Gymru. Nawr, byddai honno'n sgwrs y byddwn i a'm plaid yn falch o ymuno â hi.

Wel, Llywydd, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at allu datblygu cynlluniau ar gyfer y sgwrs ddinesig honno. Rwy'n awyddus i wneud hynny gyda phleidiau ar draws y Siambr gyfan sydd â diddordeb o ddifrif yn nyfodol y Deyrnas Unedig a lle Cymru ynddi. Nid wyf am ddiffinio unrhyw syniadau o'r sgwrs honno oherwydd, os yw'n sgwrs ddinesig, bydd gan ddinasyddion y gallu i wneud y cyfraniad hwnnw. Bydd yr holl bosibiliadau hynny yn gallu cael eu trafod oddi mewn iddi.

Hoffwn i ddweud unwaith eto, Llywydd, ein bod ni wedi cael etholiad lle nad oedd modd i'r dewis fod yn gliriach. Roedd pleidiau a oedd yn credu y dylid diddymu'r sefydliad cyfan hwn, ac y dylid trosglwyddo'r gwaith o lywodraethu Cymru yn ôl i San Steffan. Ni wnaethon nhw lwyddo i gael cefnogaeth i gael eu cynrychioli yn y fan yma. Roedd plaid a oedd yn credu y dylid tynnu Cymru allan o'r Deyrnas Unedig. Os bydd unrhyw blaid yn sefyll ar y cynnig hwnnw ac yn ennill etholiad, yna mae ganddi fandad i fynd ar drywydd hynny. Ond, tan y bydd hi wedi ennill etholiad, ni all ddisgwyl i ganolbwynt y drafodaeth ynghylch ein dyfodol gael ei lusgo i gynnig a fethodd ag ennyn cefnogaeth digon o bobl yng Nghymru i roi mwyafrif iddi yma ar lawr y Senedd.