1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar gynlluniau’r Llywodraeth ynghylch tai cymdeithasol? OQ56811

Wel, Llywydd, dros dymor y Senedd hon, mae’r Llywodraeth yn bwriadu rhoi cymorth i ddarparu 20,000 o dai rhent cymdeithasol carbon isel. Bydd y tai hyn yn addas ar gyfer y dyfodol. Byddant yn cael eu hadeiladu’n gyflymach, i fodloni safonau cyfredol o ran lle ac ansawdd. 

Diolch am yr ateb, Brif Weinidog. Wel, mi ges i gyfarfod yn ddiweddar efo swyddogion Llywodraeth De'r Tyrol yng ngogledd yr Eidal, un o'r rhanbarthau cyfoethocaf yn Ewrop, ac yno does nemor ddim ail dai ac mae twristiaeth yn llewyrchu. Ond er gwaethaf llewyrch yr ardal, mae 60 y cant o'r tai yno yn dai cymdeithasol ac yn ymateb i'r galw cymunedol. Onid dyma'r math o uchelgais y dylen ni fod yn ei ddangos yma yng Nghymru, a pha gamau felly ydych chi am eu cymryd er mwyn newid y diwylliant yng Nghymru a sicrhau bod datblygiadau tai a gwerthiant yn ymateb i'r galw cymunedol ac nid yn fuddsoddiad economaidd i bobl sydd eisoes yn ariannog? Diolch. 

Wel, Llywydd, mae Mabon ap Gwynfor yn codi cyfres o gwestiynau pwysig, sy'n amlwg yn berthnasol i'r rhan o Gymru y mae e'n cynrychioli, ond yn tynnu hefyd ar dystiolaeth dramor. Mae nifer o enghreifftiau tramor sy'n berthnasol i'r pethau rŷn ni'n eu hwynebu yma yng Nghymru—yn y Swistir, mae'r pethau mae'r parti gwleidyddol yn eu dadlau, ac yng Nghanada ar hyn o bryd yn yr un maes.

Dwi'n cytuno â beth mae Mabon ap Gwynfor wedi'i ddweud am bwysigrwydd cynyddu nifer y tai sydd ar gael i'w rhentu a rhentu cymdeithasol hefyd. Ac mae yn bwysig i ni i gyd weithio gyda'r cymunedau lleol. Ambell waith mae cymunedau lle mae prinder o dai ar gael ac nid yw rhai pobl yn croesawu cynlluniau i adeiladu mwy o dai yn yr ardal yna. So, mae gwaith i ni i gyd ei wneud i drio perswadio pobl am bwysigrwydd adeiladu mwy o dai, mwy o dai cymdeithasol, mwy o gyfle i bobl leol brynu neu rentu tai ac i aros yn lleol. A thrwy gydweithio gyda'r awdurdodau lleol, ac ar draws partïau ar lawr y Cynulliad hefyd, dwi'n hyderus y bydd syniadau gyda ni yng Nghymru, syniadau ymarferol, lle gallwn ni fwrw ymlaen i roi mwy o gyfleon i bobl leol.  

Janet Finch-Saunders.

Diolch, Llywydd, a phrynhawn da, Prif Weinidog. Byddwch chi'n ymwybodol, wrth gwrs, fod cymdeithasau tai yn darparu tua 165,000 o gartrefi a gwasanaethau tai cysylltiedig ar gyfer tua 10 y cant o'n poblogaeth. Yn ôl Cartrefi Cymunedol Cymru, yn 2019-20, gwariodd cymdeithasau £1.3 biliwn yn uniongyrchol i economi Cymru, ac am bob un o'r tua 10,000 o staff llawnamser, cefnogwyd 1.5 swydd arall mewn mannau eraill. Hefyd, yn ogystal â sicrhau cydymffurfiad o 99 y cant â safon ansawdd tai Cymru, o'i gymharu ag 84 y cant gan awdurdodau lleol, mae cymdeithasau tai yng Nghymru wedi ymrwymo i ddod ag £1 biliwn arall mewn buddsoddiad preifat yn ystod y pum mlynedd nesaf, gan wneud taliad cyfatebol am bob punt a fuddsoddir i adeiladu tai cymdeithasol newydd, a chynyddu eu gwariant aelodaeth o 85c i 90c ym mhob punt.

Ceir cymaint o enghreifftiau da, sy'n profi bod ein 59 o landlordiaid cymdeithasol cofrestredig bellach yn cyflawni dros ein cymunedau. Ac eto, er gwaethaf llwyddiannau mor enfawr, nid yw 11 o awdurdodau lleol wedi trosglwyddo eu stoc eto. Yr awdurdod lleol diwethaf i drosglwyddo 100 y cant o'i stoc oedd Castell-nedd Port Talbot, yn 2011. O ystyried y manteision yr wyf i wedi eu crybwyll—a chredwch chi fi, ceir llawer mwy—pa gamau ydych chi'n eu cymryd i weithio gyda'n hawdurdodau lleol i weld rhagor o drosglwyddiadau o dai cymdeithasol i fodel landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, o ystyried y manteision y gallai hyn eu cynnig? Diolch.

Llywydd, roeddwn i'n cytuno â llawer iawn o'r hyn a ddywedodd yr Aelod, hyd at ei chasgliad terfynol. Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd am bwysigrwydd economaidd cymdeithasau tai, am y lles cymdeithasol enfawr y maen nhw'n ei gyflawni, am y ffordd y maen nhw'n ysgogi buddsoddiad preifat—buddsoddiad preifat cwbl angenrheidiol—i ddatblygu tai newydd yma yng Nghymru. Mae hynny i gyd yn sicr i'w ganmol.

Fodd bynnag, nid yw trosglwyddo stoc yn fater o benderfyniad gan yr awdurdod lleol. Mae'n fater o benderfyniad y tenantiaid lleol—mae'n rhaid iddyn nhw bleidleisio ar gynigion. Yng Nghymru, mae rhai awdurdodau lleol wedi cyflwyno cynigion i'w tenantiaid, sydd wedi penderfynu dewis trosglwyddiad stoc, ac mae rhai wedi penderfynu aros gyda'r awdurdod lleol, oherwydd bod awdurdodau lleol hefyd yn cyflawni llawer iawn o les economaidd. Mae awdurdodau lleol hefyd yn cael effaith gymdeithasol enfawr, a bydd awdurdodau lleol yng Nghymru yn gynyddol yn adeiladwyr uniongyrchol tai cymdeithasol newydd ar gyfer y dyfodol.

Felly, mae'r ddau opsiwn ar gael—maen nhw'n parhau i fod ar gael yng Nghymru. Nid yw'n fater i'r awdurdod lleol benderfynu arno; mae'n pan fo tenantiaid yn teimlo bod cynnig mwy cymhellol yn rhywle arall, gallan nhw ei ddewis. Pan fyddan nhw'n dewis aros gyda'r awdurdod lleol, nhw fydd wedi gwneud y penderfyniad hwnnw hefyd.

Prif Weinidog, dros y blynyddoedd diwethaf, mae fy etholaeth i yng Nghwm Cynon wedi elwa yn aruthrol ar fuddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn tai cymdeithasol, wrth i lawer o hen adeiladau segur gael eu troi yn gywir yn llety o ansawdd uchel, yn ogystal ag adeiladau newydd sbon. Un mater sy'n codi'n aml, fodd bynnag, yw'r galw am eiddo wedi ei addasu ac y gellir ei addasu. Mae'n aml yn anodd i'r awdurdod lleol ragweld yn ddigonol y galw am eiddo o'r fath a bwydo'r wybodaeth drwodd fel bod digon o eiddo ar gael pan fo'i angen. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, Prif Weinidog, i sicrhau bod pawb sydd angen tai cymdeithasol wedi eu haddasu yn gallu cael gafael arnyn nhw, a'u cael yn brydlon?

Llywydd, diolchaf i Vikki Howells am y cwestiwn yna. Mae'n iawn iddi gyfeirio at faes gwirioneddol o her i awdurdodau lleol, oherwydd nid yw'r rhain yn anghenion rhagweladwy. Ond pan fydd yr anghenion yn codi, maen nhw'n aml yn sylweddol iawn, ac, o safbwynt yr unigolyn, yn rhai brys. Roeddwn i'n falch iawn o weld, yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, gyda chymorth drwy'r grant tai cymdeithasol, fod awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf, yn etholaeth yr Aelod ei hun, wedi gallu gwneud addasiadau penodol i eiddo yng Nghwm-bach a Phenrhiwceibr yn union er mwyn gwneud yn siŵr bod eiddo ar gael yn briodol i bobl ag anableddau penodol.

Mae'n bwysig iawn wedi hynny bod awdurdodau lleol yn cadw cofrestr o'r eiddo hynny. Pan na fydd eu defnyddwyr presennol eu hangen nhw mwyach, mae angen iddyn nhw fod ar gael i bobl eraill sydd angen llety wedi'i addasu yn yr un modd. Rwy'n gwybod y bydd Vikki Howells wedi gweld, Llywydd, bod Llywodraeth Cymru, ar 12 Awst, wedi cyhoeddi ein safonau newydd ar gyfer dyfodol tai cymdeithasol yma yng Nghymru. A rhan o ddiben y safonau newydd hynny yw gwneud yn siŵr y bydd maint yr ystafelloedd a'r adeiladau a fydd yn cael eu darparu yn y sector rhentu cymdeithasol yn ei gwneud yn haws i awdurdodau lleol wneud yr addasiadau hynny yn y dyfodol, fel y gellir troi tai yn fwy parod ac, yn wir, yn fwy effeithlon, o safbwynt ariannol, yn llety y gall pobl ei ddefnyddio, o dan yr union amgylchiadau y mae'r Aelod dros Gwm Cynon wedi cyfeirio atyn nhw.