2. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am y confensiwn cyfansoddiadol arfaethedig? OQ56856

Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Mae'r trafodaethau ar sefydlu'r comisiwn annibynnol ar ddyfodol cyfansoddiadol Cymru yn parhau. Byddaf yn gwneud datganiad llawnach i'r Senedd maes o law.

Rwy'n ddiolchgar am yr ateb llawn a chynhwysfawr hwnnw, Weinidog. Byddai'n ddefnyddiol pe baech yn gallu rhoi ychydig mwy o fanylion i ni am yr amserlen ar gyfer hynny. Rydych chi, fel fi, wedi gweld nifer o gomisiynau a'u hadroddiadau'n mynd a dod. Sut y byddwch yn sicrhau bod y broses hon yn wahanol? Oherwydd un peth yr ydym i gyd wedi'i ddysgu dros y ddwy flynedd ddiwethaf yn sicr yw bod datganoli wedi marw. Mae'r broses ddatganoli ar ben. Yr hyn sydd ei angen arnom yn awr yw cyfansoddiad sefydledig sy'n rhoi pwerau sefydledig i'r Senedd hon i'w galluogi i fwrw ymlaen â'i gwaith.

Wel, gwrandewch, diolch eto am y cwestiwn atodol hwnnw. Rwy'n ymddiheuro os oeddech chi'n ystyried bod fy ymateb cyntaf yn rhy fyr. Rwyf wedi bod yn rhoi cryn dipyn o atebion eithaf manwl mewn sesiynau craffu gyda'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a Chyfansoddiad, ac yn wir, pan wneuthum y datganiad yn gynharach ac ar adegau eraill.

Cyn toriad yr haf, cyhoeddais y byddem yn cyflawni ein hymrwymiad maniffesto ac yn sefydlu comisiwn annibynnol i ystyried dyfodol cyfansoddiadol Cymru. Mae'r Aelod yn llygad ei le am y camweithredu sy'n bodoli o fewn ein strwythur cyfansoddiadol. Ac wrth gwrs, gall digwyddiadau ymyrryd ymhellach yn hynny dros y blynyddoedd nesaf. Mae'r rheini i gyd yn amlwg i bawb.

Pan fo'r Prif Weinidog wedi dweud yn y gorffennol ei fod yn pryderu bod y DU yn nes at chwalu nag ar unrhyw adeg yn ystod ei hanes, nid ei safbwyntiau ef yn unig y mae'n eu mynegi, mae'n mynegi safbwyntiau sy'n bodoli'n drawsbleidiol yn fy marn i. Mae'n ymddangos mai'r unig fan lle nad ydynt yn bodoli'n gyson iawn mewn gwirionedd yw Rhif 10 Downing Street ar hyn o bryd.

Ond rydych yn codi pwynt pwysig iawn ynglŷn â beth fydd y diben a'r swyddogaeth a sut y bydd yn gweithredu. Y cam rydym arno ar hyn o bryd yw ein bod mewn trafodaethau ynghylch penodi cyd-gadeiryddion, sy'n gam newydd ynddo'i hun yn fy marn i, a hefyd gydag aelodau'r comisiwn. Rwyf wedi bod yn ymwneud hefyd â'm cyd-Aelod Jane Hutt, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, i sicrhau mai'r hyn a sefydlwn yw comisiwn a fydd, pan fydd yn weithredol, yn adlewyrchu daearyddiaeth, ieithoedd, amrywiaeth a chydraddoldeb Cymru cyn belled ag y gallwch wneud hynny mewn comisiwn o'r faint gydag oddeutu 11 o bobl. Y prawf allweddol, fel y credaf eich bod yn cyffwrdd ag ef yn eich cwestiwn atodol, fydd y broses o ymgysylltu â phobl Cymru, yn enwedig y rhan honno o gymdeithas nad yw fel arfer yn cymryd rhan yn y prosesau hyn, a hanfod hynny fydd sefydlu comisiwn y mae pobl yn ei ystyried yn berthnasol i'w dyfodol a'r penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau. 

Gwneir datganiadau pellach dros yr wythnosau nesaf. Bydd yr Aelod yn deall, pan ydym wrthi'n sefydlu'r comisiwn, nad yw'n bosibl sôn am bopeth sydd ar y gweill. Ond mae cynnydd yn cael ei wneud, a gobeithio y byddwn yn cwblhau'r materion hyn yn ystod yr oddeutu chwe wythnos nesaf. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod dros Flaenau Gwent am godi'r mater pwysig yma. Mae Plaid Cymru wedi bod yn galw am gomisiwn cyfansoddiadol ers peth amser. Ein syniad ni oedd comisiwn yn ymgynghori â dinasyddion ynglŷn â'r gwahanol opsiynau cyfansoddiadol am ein dyfodol fel cenedl. Nawr, Gweinidog, dyw cylch gorchwyl comisiwn y Llywodraeth heb ei gyhoeddi eto, felly rwy'n credu bod hwn yn amser priodol i erfyn arnoch chi i sicrhau nad yw hwn yn cael ei lunio yn rhy gul drwy anwybyddu annibyniaeth. Gan fod oddeutu traean o'r boblogaeth bellach yn cefnogi annibyniaeth, mae'n gwbl briodol ei bod yn cael ei chynnwys fel rhan o'r sgwrs ehangach, ynghyd ag opsiynau eraill fel y setliad datganoli presennol neu ryw ffurf ar ffederaliaeth, fel rydych chi yn ei chefnogi. 

A allwch chi, Gweinidog, felly, ddweud os ydych chi'n cytuno bod angen sgwrs gyfansoddiadol eang er mwyn iddi fod yn wirioneddol ystyrlon, ac na fydd yn mynd ati felly i neilltuo annibyniaeth o'r drafodaeth?

Wel, gallaf roi'r sicrwydd y credais i mi ei roi hefyd pan gyhoeddais y datganiad gwreiddiol ar y mater hwn, fod yn rhaid i'r comisiwn, pan fydd yn ymgysylltu â phobl, fod yn gynhwysol. Ni all ddweud wrth bobl, 'Mae rhai pethau y gallwch neu na allwch eu trafod.' Credaf mai un o'r problemau gyda'r modd y gallai'r comisiwn gyflwyno ei waith yw ei bod yn hawdd iawn disgyn i fagl y safbwyntiau rhagdybiedig sydd gan bleidiau gwleidyddol, sydd gan bob un ohonom, a'n safbwyntiau ein hunain, ac anghofio weithiau mai diben y comisiwn hwn yw ymgysylltu ledled Cymru â phobl Cymru i geisio datblygu dealltwriaeth a chonsensws ar y materion allweddol sy'n effeithio ar fywydau pobl, sut y gall prosesau gwneud penderfyniadau fod yn well, sut y gallwn ymgysylltu'n well â'r gwledydd o'n cwmpas, pa newidiadau y mae angen iddynt ddigwydd, a chredaf—gan ddod at yr hyn yr ydych yn canolbwyntio mwy arno mae'n debyg—os bydd newidiadau yn strwythur cyfansoddiadol y DU am ba bynnag reswm, ei bod hi'n bwysig inni allu ystyried, a'n bod mewn sefyllfa i ystyried, yr opsiynau sydd ar gael i bobl Cymru.

Felly, nid wyf yn gwybod a yw hynny'n ateb eich cwestiwn yn ddigonol, ond credaf mai'r pwynt rwy'n ei wneud yw bod yn rhaid iddo fod yn gynhwysol, mae'n rhaid iddo fod yn bellgyrhaeddol, ond mae'n rhaid inni beidio â disgyn i fagl safbwyntiau rhagdybiedig sy'n ddifrïol ac a allai rwystro'r comisiwn rhag gwneud ei waith, sef ymgysylltu â phobl Cymru a nodi'r materion sydd bwysicaf ac sy'n effeithio ar fywydau pobl Cymru.