Llefarydd y Ceidwadwyr i ofyn y cwestiynau gan y llefarwyr nesaf. Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Weinidog, ar ôl blwyddyn a hanner, fel y gwyddoch, mae'r cynllun cadw swyddi drwy gyfnod y coronafeirws bellach yn dod i ben. Nawr, mae'r cynllun ffyrlo wedi bod yn gymorth aruthrol i filoedd o fusnesau a phobl ledled Cymru drwy gydol y pandemig, ac wrth i'r cynllun hwnnw ddirwyn i ben yn awr, bydd rhai busnesau a chyflogwyr yn wynebu heriau difrifol iawn. Wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru wedi gwybod ers peth amser fod y cynllun cadw swyddi ar fin dod i ben ac wedi cael amser i ystyried y ffordd orau y gall gefnogi busnesau Cymru yn y dyfodol. Felly, Weinidog, pa asesiad a wnaethoch o dueddiadau diweddar y farchnad lafur er mwyn nodi'r mathau o weithwyr a busnesau a allai wynebu trafferthion pan ddaw'r cynllun ffyrlo i ben? Ac a allwch ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei gynllunio er mwyn cefnogi busnesau a allai wynebu heriau mewn perthynas â'r farchnad lafur dros y misoedd nesaf?

Wel, rydym yn dal i wynebu ychydig o heriau anodd wrth inni symud ymlaen. Felly, mae'n wir dweud ein bod wedi cynnal asesiad i geisio deall y meysydd gwaith hynny a allai gael eu heffeithio wrth i'r cynllun ffyrlo ddod i ben. Serch hynny, bydd y rhan fwyaf o gyflogwyr eisoes wedi gwneud dewisiadau, wrth i'r cynllun ffyrlo gael ei leihau ac wrth i fwy o bobl ddychwelyd i'r gwaith a dod oddi ar ffyrlo. Serch hynny, rydym yn disgwyl y bydd rhai cyflogwyr, yn enwedig mewn rhannau llai llewyrchus o'r economi, pan ddaw'r cynllun ffyrlo i ben, yn gwneud dewisiadau ynglŷn â'r hyn y maent yn ei wneud â'u gweithlu, ac a fyddant yn parhau â'u busnes. Nawr, yr hyn sy'n anodd yn hynny o beth yw bod ein hymgysylltiad â'r busnesau hynny'n dibynnu ar eu gweld yn dod i siarad â ni'n uniongyrchol am y math o gymorth y gallent ei gael. Ond rydym yn parhau i weithio gydag ystod o sefydliadau busnes i geisio deall y ffordd orau y gallwn eu cefnogi. Mewn rhai sectorau, wrth gwrs, bydd cymorth sylweddol yn parhau hyd at ddiwedd y flwyddyn—parhad y seibiant ardrethi busnes ar gyfer ystod o sectorau sydd wedi bod o dan bwysau mawr. Ond ni fyddwn yn deall y gwir broblemau yn yr economi tan i'r cynllun ffyrlo ddod i ben, a phan fyddwn yn gweld effaith uniongyrchol y penderfyniadau y bydd busnesau unigol yn eu gwneud. Serch hynny, o'r hyn a glywsom wrth ymgysylltu â hwy, mae'n bur debyg fod busnesau mwy a chanolig eu maint eisoes wedi gwneud y penderfyniadau hynny.

Mae'r her yn un anodd gan y gwyddom nad yw'r pandemig ar ben, ac mae'n bosibl y bydd angen inni roi camau ar waith drwy'r hydref a'r gaeaf o ganlyniad i'r pandemig parhaus. Ein huchelgais, serch hynny, yw peidio â gorfod gwneud hynny, a dyna pam ein bod yn ailadrodd y dylai pobl wneud y pethau bychain ond pwysig i helpu i atal y pandemig rhag cyrraedd sefyllfa unwaith eto lle gallai fygwth gallu ein GIG i weithredu: yn benodol, gwisgo masgiau lle mae angen iddynt wneud hynny; cael prawf yn rheolaidd pan fyddant yn mynd i mewn ac allan o wahanol leoedd; ac wrth gwrs, i atgoffa pobl am y cwestiwn cyntaf gan eich cyd-Aelod, Peter Fox, gweithio gartref lle bynnag y bo modd; a chael y sgwrs synhwyrol honno er mwyn cadw'r coronafeirws dan reolaeth.

Ond Weinidog, wrth inni gefnu ar y pandemig, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gyhoeddi ei strategaeth yn awr ar gyfer cefnogi busnesau. Mae'r rhaglen lywodraethu'n honni ei bod yn cefnogi busnesau Cymru i greu swyddi newydd, dod o hyd i farchnadoedd allforio newydd a buddsoddi yn niwydiannau gwyrdd cynaliadwy y dyfodol. Ond Weinidog, ychydig iawn o dystiolaeth a gafwyd bod y gweithgarwch hwn yn digwydd o gwbl, ac nid ydym wedi gweld gweledigaeth glir eto ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru'n bwriadu adeiladu economi Cymru ar ôl y pandemig. Felly, a allwch ddweud wrthym pryd y bydd strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru yn cael ei chyhoeddi fel y gall busnesau weld cyfeiriad teithio Llywodraeth Cymru ar ôl y pandemig? Ac yng ngoleuni eich rhaglen lywodraethu, a allwch ddweud wrthym pa dargedau a osodwyd gennych i chi eich hunain ar gyfer creu swyddi newydd, marchnadoedd allforio newydd a buddsoddiadau newydd yng Nghymru? Oherwydd, os ydych mor uchelgeisiol ag y dywedwch, rhaid eich bod wedi gosod y meincnodau hyn i fonitro eich cynnydd fel Llywodraeth.

Wel, fe welwch nifer o bethau yr ydym eisoes wedi'u gwneud, er enghraifft y gwaith sydd ar y gweill ar gefnogi diwydiannau allforio—y cynllun gweithredu allforio sydd eisoes ar waith. Ond gallwch ddisgwyl clywed mwy gennyf ynglŷn â bwrw ymlaen â'r genhadaeth economaidd dros y mis nesaf. Felly, ni fydd raid i chi aros llawer mwy am fanylion ein huchelgais a'r modd y byddwn yn gweithio gyda busnesau, fel rwy'n dweud, ar adeg sy'n dal i fod yn heriol, ond edrychwn ymlaen at adfer ar ôl y pandemig.

Wel, oes, mae angen inni weld a chlywed mwy gennych, Weinidog, a gweld beth yw eich strategaeth yn y dyfodol wrth inni ddod allan o'r pandemig. Nawr, Weinidog, mae adroddiad Mynegai Ffyniant y Deyrnas Unedig ar gyfer 2021 yn dweud bod rhai ardaloedd o'r DU

'yn wynebu heriau arbennig o sylweddol o ran cynhyrchiant, cystadleurwydd a deinamigrwydd', ac yn anffodus, mae Cymru'n un o'r ardaloedd hynny.

'Yn nodweddiadol, mae cyfraddau goroesi busnesau yn yr ardaloedd hyn yn isel, llai o fusnesau uwch-dechnoleg, a fawr o fusnesau newydd yn dechrau.'

Dangosodd yr un adroddiad fod gan fusnesau yng Nghymru

'Amgylchedd Buddsoddi gwan gyda chyflenwad isel o gyfalaf, fawr o alw am ehangu, ac mae 31% o brosiectau wedi'u hoedi oherwydd diffyg cyllid', sef, yn anffodus, y gyfradd uchaf yn y Deyrnas Unedig. Nawr, mae gwir angen arweiniad ar economi Cymru, ac eto, ers yr etholiad, ychydig iawn a welsom gan Lywodraeth Cymru o ran ei hymrwymiad i economi Cymru, ac mae busnesau ledled Cymru yn haeddu llawer gwell. Felly, Weinidog, a allwch ddweud wrthym pa syniadau newydd sydd gan Lywodraeth Cymru i greu'r amodau ar gyfer menter yma yng Nghymru? Ac a allwch ddweud yn glir wrth fusnesau yng Nghymru heddiw beth yn union y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gryfhau amgylchedd buddsoddi Cymru fel bod ein busnesau yma yng Nghymru yn cael cyfleoedd i ehangu a thyfu, yn enwedig wrth inni gefnu yn awr ar y pandemig COVID?

Wel, gallwch ddisgwyl clywed mwy gan y Llywodraeth hon am yr hyn y disgwyliwn ei wneud i allu buddsoddi ar y cyd â busnesau. Gallwch ddisgwyl clywed hynny fel rhan o ddiwygiadau pellach wrth fwrw ymlaen â'r contract economaidd. Gallwch ddisgwyl clywed hynny pan fyddaf yn nodi manylion pellach dros y mis nesaf am yr hyn y byddwn yn ei wneud i geisio ailddechrau economi Cymru er mwyn ailgodi'n gryfach. Ond mae hefyd yn realiti diymwad fod buddsoddi mewn cyllid ar gyfer busnes yn rhywbeth rydym yn ei gydnabod. Mae hefyd yn wir fod buddsoddi yn sgiliau a thalent pobl yn hynod bwysig hefyd, er mwyn helpu i ymdrin â rhai o'r heriau i ffyniant y gwyddom ein bod yn eu hwynebu. A dyna pam fod y datganiad ddoe mor bwysig, ynghylch y sicrwydd sydd ei angen arnom a bod angen i fusnesau allu cynllunio. Os oes cwmwl dros ein gallu i barhau i fuddsoddi mewn sgiliau ar draws yr economi, megis dyfodol y cronfeydd ôl-Ewropeaidd yr ydym yn dibynnu ar draean ohonynt i ariannu ein rhaglen brentisiaethau, mae hynny'n ansicrwydd enfawr i ni ac i fusnesau. Os yw Banc Datblygu Cymru, sy'n cefnogi miloedd o swyddi ym mhob etholaeth a phob rhanbarth yng Nghymru, yn ansicr ynglŷn â'i allu i barhau i gael ei ariannu a'i gefnogi, mae honno, unwaith eto, yn her ymarferol iawn i ni.

Felly, mae penderfyniadau gennym i'w gwneud, a byddaf yn sicr yn nodi'r penderfyniadau y dymunwn eu gwneud a sut y byddwn yn mynd ati i wneud hynny, ond gallem wneud cymaint yn fwy pe bai Llywodraeth y DU o leiaf yn barod i fod yn bartner parod ac adeiladol, ac i wneud penderfyniad i weithio gyda ni, nid yn ein herbyn. Ac edrychaf ymlaen at weld beth sy'n digwydd gyda Michael Gove yn ei weinyddiaeth newydd, ac yn bwysicach fyth, beth sy'n digwydd pan gaiff yr adolygiad o wariant a'r gyllideb eu cyflwyno o'r diwedd ar ddiwedd mis Hydref.

Llefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher. 

Diolch, Lywydd. Ac wrth inni ddod allan yn awr ar yr ochr arall i dymor twristiaeth prysur, dylem achub ar y cyfle hwn i fyfyrio ac ystyried y ffordd orau inni hyrwyddo Cymru yn y dyfodol fel cyrchfan cynaliadwy o'r safon uchaf i dwristiaid. Rwy'n siŵr y bydd y Llywydd yn falch o glywed fy mod wedi treulio peth o fy amser yng Ngheredigion dros yr haf, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog, wrth gwrs, yn cytuno bod gan ardaloedd fel Ceredigion stori i'w hadrodd a llawer o brofiadau i dwristiaid.

Y gwir amdani yw bod angen inni weld cymorth ariannol i'r sector, gyda ffocws penodol ar dwristiaeth ddiwylliannol a thwristiaeth bwyd, sydd ill dau'n arbennig o berthnasol i gefn gwlad Cymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi ffactoreiddio ymgynghoriad ar ddeddfwriaeth, i ganiatáu i awdurdodau lleol godi ardoll twristiaeth fel rhan o'u rhaglen lywodraethu ar gyfer y tymor hwn. Mae angen inni weithio gyda'n gilydd yn awr gan ymgynghori â'r sector, awdurdodau lleol a chymunedau lleol i ystyried yr holl opsiynau ac i fyfyrio'n ofalus ar fanteision ac anfanteision ardollau mewn gwledydd eraill, megis Ffrainc, Awstria a'r Almaen. A all y Gweinidog amlinellu pa waith pellach sy'n mynd rhagddo ar ardoll twristiaeth a sut y mae'n ei gweld yn gweithio yng Nghymru? Ac a fyddai’n cytuno â mi y dylai unrhyw ardoll flaenoriaethu gwaith i wneud ein cymunedau’n gynaliadwy mewn ffordd sy’n ystyried twristiaeth yn rhywbeth y mae cymunedau’n rhan ohono, yn hytrach na’i fod yn rhywbeth sy’n cael ei wneud iddynt?

Iawn. Edrychwch, rydym yn ffodus iawn o fod wedi cael llawer o alw ychwanegol ar ein diwydiant twristiaeth, ond mae hynny wedi bod yn her i rai o'r cymunedau sy'n gartref i rai o'r cyrchfannau poblogaidd hynny i dwristiaid. Rwyf wedi eu mwynhau fy hun, wrth imi fynd o amgylch Cymru gyda fy nheulu. Rwyf wedi mwynhau amser ar benrhyn Llŷn, ac rwyf wedi mwynhau amser ar Ynys Môn, a chawsom amser gwych yn gweld rhannau o Gymru nad oeddem wedi'u gweld o'r blaen. Ac mae'r rhan fwyaf o dwristiaid yn parchu—roeddem ni, yn sicr—ac yn gwerthfawrogi'r cyfle i dreulio amser a gwario arian yng Nghymru. Yr her sy'n ein hwynebu yw sut i gael diwydiant, fel y dywedwch, sy'n ffyniannus yn ogystal â seilwaith lleol sy'n cefnogi hynny ac nad yw'n anwybyddu buddiannau pobl sy'n byw yn y cymunedau hynny drwy gydol y flwyddyn ond sy'n cydnabod y manteision economaidd y gallant eu cynhyrchu.

Mae'r ardoll twristiaeth yn rhan o'r ystyriaeth honno, a'n man cychwyn ni yw ardoll twristiaeth sydd, fel y nodoch chi, yn adeiladu ar arferion llwyddiannus mewn rhannau eraill o'r byd, gan gynnwys yn Ewrop. Ac roedd llawer ohonom, cyn y pandemig, yn mynd dramor i gyrchfannau mawr fel yr Eidal, Sbaen, Portiwgal a Ffrainc. Mae ganddynt hwy ardollau twristiaeth, ac fel arfer maent wedi'u cynllunio ar gyfer gwneud dewisiadau lleol ac i roi ystyriaeth i amgylchiadau lleol. Felly, pan fyddwn yn ymgynghori, byddaf yn gweithio gyda'r Gweinidog cyllid, gan fod hyn yn ymwneud ag edrych ar yr egwyddorion treth, y bydd adran y Gweinidog cyllid yn ceisio'u diogelu, er mwyn deall sut y gallai hynny weithio, sut y gallai weithio gydag awdurdodau lleol yn gwneud dewisiadau ynglŷn â beth i fuddsoddi ynddo, er mwyn sicrhau bod twristiaeth yn beth cadarnhaol iawn i'r ardaloedd hynny ac yn rhoi ystyriaeth briodol i gyfleusterau a seilwaith.

Diolch, Weinidog. Wrth edrych ymlaen, y tu hwnt i'r adferiad yn y tymor byr i'r tymor canolig ac ar y strategaeth adfer fwy hirdymor, un ffordd y gallwn sicrhau ffyniant i gymunedau lleol yng Nghymru yw drwy gefnogi cwmnïau cydweithredol cymunedol, mentrau cymdeithasol ac economi sylfaenol Cymru. Mae'r pandemig wedi cadarnhau bod economi sylfaenol gref wedi'i chefnogi'n dda yn hanfodol. Mewn rhai ardaloedd yng Nghymru, yr economi sylfaenol yw'r economi gyfan. Gwyddom fod pedair o bob 10 swydd yng Nghymru yn rhan o'r economi sylfaenol, a bod £1 ym mhob £3 a werir yng Nghymru yn yr economi sylfaenol honno.

Nawr, mae'r Sefydliad Materion Cymreig wedi argymell ffurfioli egwyddor 'Meddwl yn fach yn gyntaf' i ymgorffori arferion treuliant lleol yng Nghymru. Dylai hyn helpu i gefnogi'r economi sylfaenol, sydd wedi bod yn allweddol yn ystod y pandemig ac wrth hybu economi Cymru yn fwy cyffredinol. Mae rheoleiddio'n chwarae rôl bwysig yn darparu cysondeb a chwarae teg i fentrau bach a chanolig a busnesau lleol, yn enwedig yn yr economi sylfaenol. Fodd bynnag, mae nifer y busnesau bach a chanolig sy'n ystyried gweithio i'r sector cyhoeddus yn gostwng, a disgrifiodd 51 y cant o'r ymatebwyr yn arolwg busnesau bach yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol mai rheoleiddio oedd yr her fwyaf sylweddol.

Yng nghynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru ar gyfer 2017, cafwyd ymrwymiad i adolygu rheoleiddio, ond mae'r Sefydliad Materion Cymreig wedi nodi nad yw'n glir pa gamau a gymerwyd i gyflawni'r ymrwymiad hwn. Byddwn yn ddiolchgar i'r Gweinidog pe gallai amlinellu pa gymorth sydd ar waith i fusnesau bach a chanolig a busnesau lleol sy'n ceisio llywio'u ffordd drwy brosesau caffael a rheoleiddio, ac a gynhaliwyd unrhyw adolygiadau ers cynllun gweithredu economaidd 2017, a hefyd, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i flaenoriaethu busnesau lleol dros gorfforaethau sy'n allforio elw fel sylfaen ein heconomi, a sut y maent yn ymgyrchu i ddefnyddwyr wneud yr un peth?

Iawn, felly y Gweinidog arweiniol sy'n gyfrifol am gaffael yw'r Gweinidog cyllid, ond rydym eisoes yn adolygu gyda grŵp o Weinidogion gan gynnwys fi fy hun ac eraill sut i sicrhau manteision pellach i gadwyni cyflenwi lleol mewn perthynas â chaffael, ac mae busnesau bach a chanolig yn ffactor allweddol i allu gwneud hynny yn ein barn ni. Felly, mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo yn ogystal â'r nodyn cyfarwyddyd a gafodd ei awdurdodi a'i gyflwyno gan Rebecca Evans yn nhymor diwethaf y Senedd.

Pan edrychwn ar yr economi sylfaenol neu'r economi bob dydd, roeddwn yn falch o weld fy hen gymrawd a chyd-aelod o'r Blaid Lafur, Rachel Reeves, yn sôn am hyn yn ei haraith yn Brighton, wrth iddi siarad am yr economi bob dydd a'i phwysigrwydd a beth y mae hynny'n ei olygu, gan ein bod wedi cydnabod hynny gyda'r gronfa her economi sylfaenol ond hefyd drwy'r gwaith rwy'n bwrw ymlaen ag ef yn awr. A phan welwch y gwaith y bûm yn sôn amdano wrth Paul Davies ynglŷn â beth fydd dyfodol ein cenhadaeth economaidd, bydd yr economi sylfaenol yn dal i fod yn rhan sylweddol o hynny. Ac rwyf bellach ar ochr ychydig yn wahanol i beth o'r gwaith sydd eisoes wedi dechrau. Pan oeddwn yn esgidiau Eluned Morgan—heb yr un sodlau, ond yn ei hesgidiau—fel y Gweinidog iechyd, roeddem eisoes yn siarad bryd hynny am y gwaith y gallem ei wneud a'r hyn a olygai ar gyfer caffael a chwmnïau llai a'r gwasanaeth iechyd gwladol. Mae'r gwaith hwnnw'n parhau, ac rydym wedi cytuno i wneud gwaith hyrwyddo rhwng ein dwy adran i sicrhau mwy o werth i economïau lleol. Mae'n ymwneud ag ymgorffori hyn fel ffordd arferol o weithio er mwyn sicrhau manteision ym mhob rhan o'n heconomi, a bod pethau'n cael eu llywio nid yn unig gan bris, ond i raddau mwy o lawer, gan werth.

Ac wrth gwrs, mae Sefydliad Bevan hefyd wedi hyrwyddo manteision economi sylfaenol i weithwyr a busnesau Cymru. Cydnabu cyn-ddirprwy Weinidog yr economi, Lee Waters, broblemau gyda gwaith teg, cyflogau isel, a diffyg trefniadaeth gweithwyr yn yr economi sylfaenol yn ôl yn 2019, a nododd adroddiad gan Sefydliad Bevan ym mis Mehefin 2021 fod y problemau hyn yn dal i fod yn gyffredin yn yr economi sylfaenol. Cyflawnwyd adroddiad y sefydliad mewn partneriaeth â TUC Cymru, ac roedd yn cynnwys nifer o argymhellion a geisiai fynd i’r afael â rhai o’r arferion gwael hyn yn y gweithle a nodwyd yn adroddiad Sefydliad Bevan. Felly, byddai'n ddiddorol gwybod beth y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud ers hynny i sicrhau bod hawliau, tâl a threfniadaeth gweithwyr yn yr economi sylfaenol yn cael eu cefnogi yn eu cynlluniau, ac a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad o roi argymhellion adroddiad Sefydliad Bevan a TUC Cymru ar waith, er enghraifft drwy roi argymhellion y Comisiwn Gwaith Teg ar waith yn llawn a datrys rhai o'r materion a amlygodd y Gweinidog blaenorol yn y swydd yn ôl yn 2019?

Fe welwch fod ein huchelgais i fod yn wlad o waith teg wedi'i chyflawni mewn nifer o feysydd, nid yn unig yn y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael a'r hyn y bydd hynny'n ei olygu, ond hefyd yn y gwaith yr ydym yn ei arwain yn yr adran hon wrth fwrw ymlaen â'r contract economaidd. A bydd y cam nesaf yn bwysig iawn o ran ceisio datblygu'r hyn a wnawn ymhellach gan ddweud ar yr un pryd, 'Dyma'r hyn yr ydym yn ei ddisgwyl ar gyfer busnesau sy'n cael cymorth gan Lywodraeth Cymru', a bydd hefyd yn ymwneud â bod yn awyddus i gael enghreifftiau da o lle mae hynny'n bodoli eisoes, gan fod rhywfaint o hyn yn ymwneud â dangos y gall fod yn bosibl ac y gellir ei wneud ac y gall busnesau barhau i wneud elw. Ac mae hynny'n bwysig gan nad yw'r holl grwpiau busnes yr ydym yn siarad ac yn gweithio gyda hwy yn wrthwynebus i'r agenda hon; hoffent eglurder ar yr hyn sy'n bosibl a beth yw'r disgwyliadau, a byddant yn credu wedyn y gallant redeg busnesau llwyddiannus o fewn y rheolau. Felly, rwy'n optimistaidd am eu hymgysylltiad cadarnhaol iawn â ni, a chredaf y byddwch yn gweld mwy o gamau'n cael eu cymryd yn ystod y tymor hwn, fel bod Cymru o ddifrif yn dod yn wlad o waith teg.