3. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ddigonolrwydd y setliad llywodraeth leol eleni? OQ57010

Yn y flwyddyn ariannol gyfredol, gwnaethom ddarparu cynnydd o 3.8 y cant i gyllideb graidd llywodraeth leol, gan adeiladu ar y cynnydd sylweddol a ddarparwyd gennym yn 2020-21. Yn ogystal, rydym wedi darparu dros £325 miliwn drwy'r gronfa galedi i lywodraeth leol er mwyn helpu llywodraeth leol i ymateb i'r pandemig.

Diolch, Weinidog. Yn gynharach eleni hefyd, darparodd Llywodraeth Cymru £40 miliwn yn ychwanegol mewn adnoddau i gefnogi gwasanaethau cymdeithasol yn benodol yn 2021-22 drwy'r gronfa adfer gofal cymdeithasol. Drwy hyn, mae cyngor RhCT wedi penderfynu talu'r cyflog byw gwirioneddol i bob gweithiwr gofal cymdeithasol i oedolion a chynorthwywyr personol dan gontract o fis Rhagfyr ymlaen, sydd i'w groesawu'n fawr, wrth gwrs. O gofio bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i dalu’r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal fel rhan o’ch rhaglen lywodraethu, a fydd cynghorau yn y dyfodol yn derbyn y cyllid ychwanegol i gyflawni hyn yn flynyddol fel rhan o’u setliad blynyddol?

Diolch am gydnabod y gwaith pwysig y mae RhCT wedi bod yn ei wneud yn buddsoddi yn eu staff er mwyn eu cadw a'u gwerthfawrogi. Credaf fod hynny wedi bod yn bwysig iawn, ac yn ymyrraeth ragorol ar eu rhan. Ar hyn o bryd, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i ddeall yn well beth fydd goblygiadau llawn ein cynnydd tuag at sicrhau bod holl staff y sector gofal cymdeithasol yn derbyn y cyflog byw gwirioneddol, a thrwy wneud hynny, i ddeall yn well y ffyrdd y gallwn sicrhau mai'r staff sy'n elwa o'r codiad cyflog a ddarperir.

Gwn fod y £42 miliwn y cyfeirioch chi ato ar gyfer y gwasanaethau cymdeithasol wedi'i groesawu gan lywodraeth leol, ond cefais drafodaethau da gyda hwy yn ddiweddar, ac maent wedi dweud yn glir iawn wrthyf y bydd yn dal i fod angen cyllid ychwanegol eleni. Felly, rwyf wedi bod yn gweithio gyda llywodraeth leol a chyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i nodi ffigur ar gyfer hynny er mwyn sicrhau y gallwn ymateb i hynny cyn gynted â phosibl. Byddwn yn gwneud hynny drwy'r gronfa COVID, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol neu finnau'n dweud mwy am hynny cyn bo hir.

Diolch i fy nghyd-Aelod am godi'r mater pwysig hwn yn y Siambr heddiw ynghylch setliadau llywodraeth leol. Weinidog, ymddengys bod gwahaniaeth sylweddol ar adegau rhwng yr hyn y mae arweinwyr cynghorau ac aelodau a etholir yn lleol yn ei ddweud yw'r cyllid sydd ei angen drwy'r fformiwla ariannu i ddarparu llawer o'r gwasanaethau pwysig a'r hyn rydych chi, yn ôl pob golwg, yn barod i'w gefnogi ar brydiau. Un enghraifft o un o'r meysydd y gwn y bydd wedi cael eu dwyn i'ch sylw yw gallu awdurdodau gwledig i ddarparu gwasanaethau ar draws ardaloedd daearyddol enfawr, weithiau, a sut y mae'r fformiwla ariannu gyfredol yn llwyddo i adlewyrchu hyn. Wrth gwrs, nid yw hyn yn newydd. Ymddengys ei bod yn frwydr reolaidd y mae awdurdodau lleol yn ei chael gyda Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r fformiwla ariannu, oherwydd wrth gwrs, mae oddeutu 70 y cant o allu cyngor i wario ar wasanaethau a'u darparu. Felly, fy nghwestiwn yw: wrth weithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, pa ystyriaeth y byddech yn ei rhoi i gomisiynu adolygiad annibynnol o'r fformiwla ariannu ar gyfer cynghorau lleol?

Diolch am ofyn y cwestiwn, ac rwyf innau hefyd yn cael trafodaethau gyda llywodraeth leol am yr arian sydd ei angen. Ond mae'n rhaid imi ddweud, nid yw'n ymwneud â beth rwy'n barod i'w gefnogi; mae'n ymwneud â beth y gallaf ei gefnogi o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth Cymru a ddarperir i ni gan Lywodraeth y DU. Felly yn amlwg, byddwn yn awyddus i wneud mwy dros lywodraeth leol, ond fe wnaethom lwyddo y llynedd i ariannu'r pwysau ar eu gweithlu a nodwyd ganddynt yn llawn, ac roedd hwnnw'n bwysau sylweddol, felly roeddwn yn falch ein bod wedi gallu gwneud hynny. A'r ddau setliad diwethaf ar gyfer llywodraeth leol yw'r rhai gorau a gynigiwyd ers dros 12 mlynedd.

Yn ein trafodaethau ar y gyllideb cyn yr haf, cytunwyd fel Cabinet y byddai iechyd a gofal cymdeithasol yn parhau i fod yn flaenoriaeth i ni, a hefyd y byddem yn ceisio rhoi’r setliad gorau posibl i lywodraeth leol. Felly, rwy'n cael cyfarfod gyda'r is-grŵp cyllid, sy'n cynnwys arweinwyr llywodraeth leol ac eraill—eu llefarwyr cyllid, dylwn ddweud—yr wythnos nesaf, lle byddaf yn clywed yn uniongyrchol ganddynt beth yw'r pwysau arnynt ar gyfer y flwyddyn nesaf.

O ran adolygiad o'r fformiwla ariannu, rwyf wedi dweud yn glir iawn wrth lywodraeth leol, os ydynt am i'r fformiwla ariannu honno gael ei hadolygu a dod ataf gyda chais i wneud hynny, rwy'n fwy na pharod i gychwyn yr adolygiad hwnnw a chael trafodaethau pellach yn ei gylch gyda hwy. Nid yw'r cais hwnnw wedi'i gyflwyno eto, ond os daw, rwy'n sicr yn fwy na pharod i gael y trafodaethau hynny.