1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o gyfraddau COVID-19 yn Nwyrain De Cymru? OQ57110

Diolch yn fawr. Mae cyfraddau presennol COVID-19 yn Nwyrain De Cymru yn achosi pryder, gyda nifer uchel iawn o achosion. Rydyn ni’n parhau i fonitro’r sefyllfa’n agos ac yn dilyn yr holl fesurau priodol. Mae parhau i gael cefnogaeth gan y cyhoedd yn hanfodol os yw’n hymderchion yn mynd i lwyddo.

Diolch am hwnna, Gweinidog.

Mae cyfraddau COVID-19, fel rydych wedi bod yn ei ddweud, yn y de-ddwyrain wedi bod yn bryderus o uchel yn ddiweddar. Un o'r rhesymau tebygol am hyn yw nifer y canlyniadau anghywir a roddwyd i drigolion gan labordy yn Wolverhampton. Amcangyfrifwyd bod 4,000 o drigolion Cymru wedi'u heffeithio, ac roedd y mwyafrif yng Ngwent a Chwm Taf. Weinidog, fel y gwyddoch, roedd hyn yn ddifrifol, oherwydd os dywedwyd wrth bobl eu bod wedi cael canlyniad negyddol ond bod y feirws arnynt mewn gwirionedd, byddent wedi dal ati gyda'u bywydau fel arfer, yn heintio pobl eraill heb sylweddoli hynny. Fe ddywedoch chi mewn datganiad ar 15 Hydref, Weinidog, y byddech yn gweithio gydag Asiantaeth Diogelwch Iechyd y DU a chynllun profi ac olrhain y GIG ar unrhyw gamau y byddai eu hymchwiliadau i'r digwyddiad yn tynnu sylw atynt. Ond ers hynny, ni chafwyd diweddariad pellach i'r Aelodau. Felly, rwyf am ofyn i chi, a all Llywodraeth Cymru roi mwy o fanylion ynglŷn â faint o'r trigolion yr effeithiwyd arnynt a oedd yn byw naill ai yng Ngwent neu yng Nghymoedd y de-ddwyrain mewn gwirionedd, beth yw'r asesiad diweddaraf o sut y mae'r dryswch anferthol hwn wedi effeithio ar fodelu ac amcanestyniadau o gyfraddau COVID yng Nghymru. Ac yn olaf, Weinidog, pryd y caiff asesiad Iechyd Cyhoeddus Cymru o'r sefyllfa ddiweddaraf ei gwblhau a'i gyhoeddi, os gwelwch yn dda?

Diolch yn fawr, Delyth. Rydych yn llygad eich lle ein bod yn credu bod y digwyddiad yn labordy Immensa a'r ffaith bod cynifer o brofion wedi dod o Gymru—. Amcangyfrifwn fod tua 4,000 o bobl yng Nghymru wedi cael gwybod yn anghywir fod eu profion yn negyddol. Os ydych yn allosod o hynny ac yn edrych arno—dychmygwch, mae 4,000 o bobl yn crwydro o gwmpas yn meddwl eu bod yn glir pan allent fod yn heintio pobl eraill—yn amlwg roedd hynny'n sicr o gael effaith ar ein cyfraddau. A chredwn mai dyna un o'r rhesymau dros y cyfraddau hynod o uchel hyn mewn rhannau o ddwyrain Cymru.

Rydym yn dal i aros am yr adroddiad gan Lywodraeth y DU, ond rydym yn dal i ofyn amdano oherwydd mae angen inni wybod beth aeth o'i le fel y gallwn ddysgu a sicrhau nad yw'n digwydd eto. Ac wrth gwrs, mae gennym ein labordy ein hunain yma yng Nghymru, ac mae angen inni gadw llygad ar hwnnw. Wrth gwrs, mae'r rhan fwyaf o brofion Cymru yn mynd i'r labordy hwnnw yng Nghasnewydd, ond ar adegau pan fo lefelau uchel iawn o geisiadau am brofion, caiff rhai o'r rheini eu dargyfeirio, a dyna'n union a ddigwyddodd mewn perthynas â labordy Immensa ger Wolverhampton. Felly, cysylltwyd â'r holl bobl yr effeithiwyd arnynt, y 4,000 o achosion os oeddent o fewn cyfnod penodol o amser—cyn hynny byddent wedi bod y tu allan i'r cyfnod y byddai'n ofynnol iddynt ynysu—a gofynnwyd iddynt gael ail brawf. Felly, credwn fod y sefyllfa bellach dan reolaeth, ond yn amlwg rydym yn parhau i dalu am y canlyniadau.

Weinidog, mae dadansoddiad o broffil oedran pobl â'r coronafeirws yn dangos bod 39 y cant o achosion o dan 19 oed a bod 27 y cant rhwng 10 a 19 oed. Mae etholwr wedi cysylltu â mi sydd ag aelod o'r teulu'n mynychu Ysgol Uwchradd Crughywel ac Ysgol Gyfun Trefynwy hefyd. Mae'r gofyniad i wisgo masgiau wyneb wedi'i gadw yn yr ystafelloedd dosbarth a'r coridorau yn Ysgol Uwchradd Crughywel, ond nid oes eu hangen yn Ysgol Gyfun Trefynwy. Mae fy etholwr yn gwneud y pwynt fod yr achosion o COVID bron ddwywaith cymaint yn Ysgol Gyfun Trefynwy na'r hyn ydynt yn Ysgol Uwchradd Crughywel. A ydych chi, Weinidog, wedi cynnal unrhyw astudiaethau o'r gwahaniaeth mewn cyfraddau COVID rhwng gwahanol ysgolion mewn ardaloedd cyfagos, a pha ystyriaeth rydych wedi'i rhoi i wneud gwisgo masgiau wyneb yn orfodol mewn ysgolion uwchradd? Diolch.

Wel, diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw. Rydych yn llygad eich lle bod y cyfraddau ymhlith pobl iau yn arbennig o uchel. Mae'r cyfraddau yng Ngwent, er enghraifft, yn y grŵp oedran 10-19, oddeutu 2,300 fesul 100,000. Rydych yn meddwl am y lefelau yno, ac roedd hynny yn yr wythnos a ddaeth i ben ar 17 Hydref. Felly, yn amlwg, roeddem yn eithaf balch o weld hanner tymor yn nesáu, a gobeithio bod hynny wedi rhoi rhywfaint o ryddhad i ni. Yn amlwg, mae'r Gweinidog addysg yn cadw llygad barcud ar y sefyllfa yn ein hysgolion. Dyna pam ein bod, yn yr adolygiad 21 diwrnod diwethaf, wedi tynhau'r canllawiau a darparu pecyn cymorth newydd i ysgolion. Yr hyn y ceisiwn ei wneud yw bod yn gymesur. Ac wrth gwrs, ceir enghreifftiau lle dylai rhai ysgolion fod yn tynhau o bosibl ond nad ydynt yn gwneud hynny, ond mae'n rhaid ichi gofio bod Comisiynydd Plant Cymru, er enghraifft, yn glir iawn nad yw gwisgo masg o reidrwydd o fudd i'r plant. Felly, mae'n rhaid inni gael y cydbwysedd yn iawn yma. Felly, os yw nifer yr achosion yn isel, ac mae yna rai ysgolion lle mae nifer yr achosion yn isel, efallai y byddai ychydig dros ben llestri i ofyn iddynt wisgo masgiau wyneb. Ond dylai'r pecyn cymorth roi ychydig mwy o syniad i bobl pryd y dylent fod yn gofyn i ddisgyblion wisgo'r gorchuddion wyneb hynny.