3. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched? OQ57258

Rwy'n diolch i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Rydym ni'n cryfhau ein strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol i gynnwys trais a cham-drin yn gyhoeddus ac yn y gweithle, yn ogystal ag yn y cartref. Bydd ymgynghoriad cyhoeddus ar y strategaeth yn cael ei lansio fis nesaf. Mae hon yn broblem gymdeithasol sy'n gofyn am ymateb cymdeithasol.

Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n gwybod bod eich Llywodraeth yn parhau i flaenoriaethu'r mater hwn, a gyda Jane Hutt mae gennym ni Weinidog Cyfiawnder Cymdeithasol sy'n hyrwyddwr diflino ar ran dioddefwyr a goroeswyr. Ond, yn anffodus, mae'r penderfyniad gwleidyddol i ddileu trais dynion yn erbyn menywod a merched yn cael ei danseilio yn rhy aml gan y methiannau yn y system cyfiawnder troseddol. Mae ffigurau diweddaraf y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer Cymru a Lloegr yn ein hatgoffa o hynny yn eglur: mae achosion o drais rhywiol wedi codi 10 y cant o'r llynedd i fis Mehefin, tra bod nifer yr achosion sy'n arwain at gyhuddiad ar ei hisaf erioed. Wrth gwrs, nid yw'r ddeddfwriaeth a llawer o'r toriadau ariannol y tu ôl i'r ffigurau hyn wedi eu datganoli, ond wrth i ni nesáu at Ddiwrnod y Rhuban Gwyn ddydd Iau, a'r 16 diwrnod o weithredu a fydd yn dilyn, a wnewch chi drafod gyda heddluoedd a chomisiynwyr trosedd yr angen dybryd i flaenoriaethu diogelwch menywod a merched?

Rwy'n diolch i Joyce Watson am hynna, Llywydd. A gaf i ddechrau drwy dalu teyrnged i bopeth y mae'n ei wneud drwy gydol y flwyddyn, ac yn ystod cyfnod y Rhuban Gwyn hefyd, i dynnu sylw at y materion y mae wedi cyfeirio atyn nhw eto heddiw? Mae hi'n llygad ei lle bod y pwyntiau y mae'n eu codi yn rhai pwysig iawn i Lywodraeth Cymru ac yn cael eu hyrwyddo yn egnïol iawn gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Mae'n cyfarfod yn rheolaidd iawn â phrif gwnstabliaid a gyda'r comisiynwyr heddlu a throsedd. Y prif gomisiynydd heddlu a throsedd ar hyn o bryd, Llywydd, yw comisiynydd heddlu a throsedd Dyfed-Powys, Dafydd Llywelyn. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi cyfarfod ag ef yr wythnos diwethaf ac y bydd yn cyfarfod ag ef eto ar 16 Rhagfyr. Bydd Bwrdd Partneriaeth Plismona Cymru yn cyfarfod ar 2 Rhagfyr. Bydd hwnnw yn gyfle i ni barhau â'r ddeialog yr ydym ni wedi ei sefydlu gyda'n heddluoedd. Nid ydyn nhw wedi eu datganoli, fel y dywedodd Joyce Watson, ond rydym ni wedi llwyddo i greu cyfres o drefniadau sefydliadol sy'n gwneud yn siŵr bod y materion sy'n peri pryder i bobl yng Nghymru yn cael eu trafod yno yn rheolaidd, yn uniongyrchol â buddiannau'r heddlu eu hunain, ond gyda phartneriaid eraill hefyd yn yr awdurdodau lleol, yn y gwasanaeth iechyd. Byddwn yn codi'r materion y mae'r Aelod wedi eu nodi heddiw eto yn y fforwm hwnnw, a hoffwn i ddweud, Llywydd, ar gyfer y cofnod, ein bod ni, yn ein profiad ni, yn cael ymateb ymroddedig iawn gan ein partneriaid a'n partneriaid heddlu yma yng Nghymru.

Mae hwn yn bwnc eithriadol o bwysig, yn enwedig yr wythnos hon cyn Diwrnod y Rhuban Gwyn, a hoffwn gofnodi fy niolch i Joyce Watson am ei holl waith yn codi ymwybyddiaeth o'r mater pwysig hwn. Rydym ni'n croesawu'r ffaith bod aflonyddu, bellach, wedi ei gynnwys yn yr ymgyrch Byw Heb Ofn, ond i'r rhai hynny sy'n estyn allan ac yn dianc rhag sefyllfaoedd treisgar yn barhaol, bydd yn rhaid i lawer ailadeiladu eu bywydau yn llwyr, a gall cymorth fod yn annigonol yn aml, yn enwedig os oes rhaid i ddioddefwyr ffoi o'r ardal lle maen nhw wedi byw. Gweinidog, pa gymorth ychwanegol wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i'w roi i ddioddefwyr y bu'n rhaid iddyn nhw ffoi rhag trais yn y cartref, yn enwedig pan fu'n rhaid iddyn nhw adael eu rhwydwaith cymorth cyfan ar ôl?

Rwy'n diolch i Laura Anne Jones am y pwyntiau pwysig yna, Llywydd. Mae hi'n llygad ei lle; mae effaith cam-drin domestig yn ofnadwy ym mywyd unrhyw un, ond i bobl sy'n gorfod alltudio eu hunain o'u cartrefi eu hunain, ac weithiau o'u cymunedau eu hunain, yna mae'r effaith yn fwy byth. Byddwn yn parhau fel Llywodraeth Cymru i fuddsoddi yn y cyllidebau yr ydym ni'n eu darparu yn y maes hwn. Rydym ni wedi cynnwys £2.5 miliwn ychwanegol mewn cyllid anghylchol eleni, yn rhannol er mwyn helpu'r gwasanaethau hynny i ymdopi ag effaith y pandemig, lle'r ydym ni'n gwybod bod rhai o'r pwyntiau y mae'r Aelod newydd eu gwneud wedi eu gwaethygu—lle nad yw pobl wedi cael mynediad at ddiddordebau a sefydliadau allanol y gallen nhw fod wedi tynnu sylw'r bobl hynny at eu tynged. Rydym ni wedi ymrwymo yn llwyr i'r agenda ac i'w hariannu ac rydym yn edrych ymlaen at weithio gydag eraill yn y Siambr hon arni yn y 12 mis sydd i ddod.

Prif Weinidog, fel yr ydym wedi ei glywed, mae hi'n Ddiwrnod Rhyngwladol ar gyfer Dileu Trais yn Erbyn Menywod yr wythnos hon. Bob blwyddyn rydym yn nodi'r diwrnod hwn, ac eto bob blwyddyn mae mwy o fenywod yn marw oherwydd trais gan ddynion, a bob dydd mae menywod yn addasu eu hymddygiad er mwyn osgoi dioddef ymosodiad neu gael eu lladd. Mae'n swnio'n eithafol, ond mae hwnnw yn benderfyniad bob dydd y mae menywod di-rif yn ei wneud. Fe wnaethoch chi gefnogi gwelliant gan Blaid Cymru yn ddiweddar yn galw am strategaeth gan y Llywodraeth ar atal ymosodiadau ac aflonyddu rhywiol. A allech chi ddweud mwy wrthym ni am y strategaeth honno, os gwelwch yn dda, ac, yn bwysig, sut y bydd yn gwneud bywyd yn fwy diogel i fenywod a merched, gan fod 97 y cant o fenywod rhwng 18 a 24 oed eisoes wedi dioddef aflonyddu yn eu bywydau? Mae pedair o bob pump o fenywod yn dioddef aflonyddu yn y gweithle, a thybir bod o leiaf naw menyw wedi colli eu bywydau drwy drais gan ddyn yn ystod y flwyddyn ddiwethaf yng Nghymru. Os ydym ni'n sôn am ddileu trais gan ddynion yn erbyn menywod, Prif Weinidog, mae'n ymddangos bod gennym ni fynydd serth iawn i'w ddringo o hyd.

Mae'r ffigurau hynny y mae Delyth Jewell newydd eu darllen i ni yn ofnadwy, ac rwy'n cytuno yn llwyr â hi nad yw hon yn broblem i gael ei datrys gan ddioddefwyr. Nid mater i fenywod yw addasu eu hymddygiad er mwyn dod o hyd i ateb; mater i ddynion, yn y ffordd y maen nhw'n ymddwyn, a'r ffordd yr ydym ni'n magu ein plant, yn enwedig bechgyn, yw bod yn rhan o'r ateb hwnnw. Yn ddiweddarach yr wythnos hon, bydd fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, yn cyhoeddi datganiad ar yr adroddiad blynyddol ar gynnydd o ran gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yma yng Nghymru. Rydym ni'n aros am adroddiad Comisiwn y Gyfraith, a ddisgwylir yn fuan, ar y newidiadau a argymhellir i ddeddfwriaeth troseddau casineb. Mae angen i ni weld ymrwymiad i ddeddfu gan Lywodraeth y DU pan fydd yr adroddiad comisiwn hwnnw ar gael. Bydd hynny yn ein helpu i lunio'r strategaeth y cyfeiriodd Delyth Jewell ati. Mae ein swyddogion gyda'n partneriaid a'n cynghorwyr gwych yn y maes hwn, yn gweithio ar hynny yn weithredol i wneud y gorau posibl y gallwn ni yng Nghymru.

Prynhawn da, Prif Weinidog. Hoffwn i yn fawr iawn hefyd ychwanegu fy niolch i Joyce Watson, yn enwedig am yr wylnos gannwyll neithiwr i nodi Diwrnod y Rhuban Gwyn. Diolch yn fawr iawn, Joyce, am drefnu hynny. Roedd yn brofiad hynod o deimladwy, ac rwy'n siŵr bod y rhai ohonom ni a oedd yno yn teimlo ei fod yn rhywbeth a oedd yn bwysig iawn i ni i gyd. Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Prif Weinidog, ymwelais dros yr haf â nifer o ddarparwyr yn y rhanbarth y mae Joyce Watson a minnau yn ei chynrychioli, Canolbarth a Gorllewin Cymru, ac rwyf i hefyd wedi siarad â'r mudiad Cymorth i Fenywod Cymru, a hoffwn i ddiolch i'r rhai a siaradodd â mi mor agored am eu gwasanaethau. Un o'r materion yr oeddwn i eisiau ei godi oedd hwnnw yn ymwneud â chynaliadwyedd cyllid i'r darparwyr hynny a'r gwasanaethau hynny. Siaradodd llawer â mi am y mesurau a'r cyllid byrdymor a oedd ar waith, sy'n peri problemau sylweddol wrth geisio cynllunio gwasanaethau. Rwy'n siŵr y byddem ni i gyd yn cytuno bod llawer ohonyn nhw wedi darparu gwasanaeth rhagorol, yn enwedig yn ystod y pandemig. Felly, tybed a allech chi roi ymateb i ni ynghylch cynaliadwyedd a chyllid mwy hirdymor, os gwelwch yn dda. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn, Llywydd. 

Rwy'n cytuno yn llwyr â hi am y gwaith ardderchog sy'n cael ei wneud gan sefydliadau trydydd sector, eu partneriaid mewn llywodraeth leol, a'r gwaith sy'n cael ei wneud gan feddygon teulu yn rhan o brosiect IRIS wrth nodi dioddefwyr cam-drin domestig. Mae hyn yn waith caled, Llywydd. Mae'r rhain yn feysydd anodd iawn lle mae ofn ar bobl i siarad yn aml, ac mae'r gwaith sy'n cael ei wneud gan bobl ar y rheng flaen yn gwbl glodwiw. Fel y bydd yr Aelod yn gwybod, bu'n rhaid i ni fynd drwy gyfres o flynyddoedd lle mae Llywodraeth y DU wedi datgan cyllideb blwyddyn yn unig, gan wthio dyddiad yr adolygiad cynhwysfawr o wariant tair blynedd yn ôl dro ar ôl tro. Pan fyddwn ni ond yn gwybod faint o arian sydd gennym ni flwyddyn ar y tro, mae hynny'n golygu yn anochel bod yn rhaid i ni ddarparu cyllid ar y sail fyrdymor honno i'r partneriaid sy'n dibynnu ar y penderfyniadau cyllideb yr ydym ni'n eu gwneud yma. Mae gennym ni adolygiad cynhwysfawr o wariant tair blynedd a'r gallu bellach i gynllunio ymlaen llaw. Mae hynny yn bwysig iawn nid yn unig i Lywodraeth Cymru ei hun, ond i'n partneriaid yn y trydydd sector ac mewn awdurdodau lleol. Ein nod pan fyddwn ni'n gosod ein cyllideb ddrafft ym mis Rhagfyr fydd trosglwyddo pa sicrwydd bynnag sydd gennym ni bellach iddyn nhw hefyd.

Mae cwestiwn 4 [OQ57226] wedi'i dynnu nôl. Cwestiwn 5, felly—Alun Davies.