2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella mynediad at ofal sylfaenol yng Nghymru? OQ57287

Mae mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol wedi newid yn ddramatig ar draws Cymru dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae gwasanaethau wedi gorfod addasu fel y gall cleifion gael mynediad at ofal sylfaenol mewn ffordd ddiogel ac effeithiol. Mae llawer yn defnyddio technoleg ddigidol i helpu i ddarparu'r gwelliannau hyn.

Diolch yn fawr, Weinidog. Mae nifer o etholwyr yn cwyno wrthyf yn rheolaidd eu bod yn ei chael yn anodd iawn cael apwyntiad i weld eu meddyg teulu. Fel arfer, maent yn ffonio am 8 a.m. yn ôl yr angen, ond nid ydynt yn gallu mynd drwodd am gryn dipyn o amser, maent yn ffonio drwy'r amser, ac yna, pan fyddant yn mynd drwodd at y feddygfa yn y pen draw, dywedir wrthynt fod yr holl apwyntiadau ar gyfer y diwrnod hwnnw wedi'u rhannu ac y dylent ffonio'n ôl am 8 a.m. y bore wedyn, pan fyddant yn mynd drwy'r un profiad eto. Felly, yng ngoleuni'r problemau hynny, Weinidog, rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad rydych wedi'i wneud heddiw ynghylch newidiadau i'r contract meddygon teulu, fel y bydd cyllid newydd a systemau newydd yn cael eu rhoi ar waith ar gyfer y gwasanaethau ffôn hyn, er mwyn gallu cael gwell mynediad, ac fel nad ydym yn wynebu'r sefyllfa 8 a.m. hon fel petai. Ond tybed a allech ddweud wrthyf pryd y mae'r systemau newydd hyn yn debygol o fod ar waith, a hefyd a fyddwch yn gweithio gyda'r byrddau iechyd i sicrhau mai'r practisau sydd â'r problemau mwyaf fydd y rhai cyntaf i gael y cymorth hynod o angenrheidiol hwn?

Diolch yn fawr iawn, John. Rwy'n falch ein bod wedi gallu gwneud y cyhoeddiad hwnnw heddiw. Mae wedi bod yn nifer o fisoedd o drafodaethau sensitif iawn gyda'r bobl sydd wedi bod ar y rheng flaen am yr holl amser hwnnw. Felly, bu'n rhaid inni gael y cydbwysedd yn iawn yma oherwydd, yn amlwg, mae gennym gyfrifoldeb i gefnogi'r meddygon teulu, sydd mewn sefyllfa anodd iawn, ond hefyd i sicrhau bod darpariaeth a gwasanaeth gweddus i bobl Cymru. A dyna pam ein bod wedi canolbwyntio'n fawr ar y contract ar gyfer gwasanaethau meddygol cyffredinol mewn perthynas â'r problemau mynediad y mae cymaint o'ch etholwyr ac eraill yn eu cael, fel rydych chi wedi nodi, gyda'r tagfeydd 8 a.m. yn enwedig yn broblem i gynifer o bobl, a phobl yn ceisio dro ar ôl tro i fynd drwodd at eu meddygfeydd.

Felly, rydym wedi cyhoeddi cyfraniad o £12 miliwn heddiw. Mae'n amlwg y bydd rhywfaint ohono'n mynd tuag at y codiad cyflog o 3 y cant, ond rydym yn sicrhau hefyd y bydd cymorth ychwanegol i fuddsoddi mewn systemau a fydd yn gwella'r ffordd y mae pobl yn mynd drwodd, ond hefyd, i gael gwell cynlluniau ar waith yn y meddygfeydd fel na fydd y pwysau ychwanegol hwnnw ganddynt ar adeg benodol o'r dydd.

Felly, mae hyn yn mynd i ddigwydd o fis Ebrill y flwyddyn nesaf, ond yn amlwg, mae angen inni sicrhau bod popeth yn ei le ac yn barod i fynd o fis Ebrill ymlaen, a dyna pam y gwnaethom y cyhoeddiad hwnnw heddiw.

Weinidog, gan fod ymarferwyr gofal sylfaenol yn aml yn gofalu am bobl dros gyfnodau estynedig, dros flynyddoedd lawer ambell waith, mae'r berthynas rhwng y claf a'r meddyg yn arbennig o bwysig. Nawr, gyda phroblemau iechyd meddwl, canfuwyd bod cynnal perthynas ymddiriedus yn anodd, oherwydd, yn syml iawn, ni allant fynd drwodd at eu meddyg teulu. Ac yn fy mwrdd iechyd lleol fy hun, rwy'n gweld llawer o gleifion yn cael eu trosglwyddo rhwng adrannau yn awr, o bared i bost, oherwydd bod trosiant staff mor uchel mewn gwasanaethau iechyd meddwl.

Nawr, drwy gael gweithwyr cymorth iechyd meddwl penodol yn eu meddygfeydd, neu nyrsys iechyd meddwl, mae meddygon teulu wedi canfod eisoes fod y rhain yn ddefnyddiol iawn, ac wedi gallu darparu cymorth yn y fan a'r lle. Mae meddygon teulu lleol wedi gofyn imi godi hyn eto ynglŷn â phryd y gellid dod â'r nyrsys hyn yn ôl i feddygfeydd meddygon teulu. A wnewch chi gadarnhau pa gamau rydych wedi'u cymryd i werthuso'r costau hyfforddi a recriwtio sydd eu hangen i roi gweithiwr iechyd meddwl proffesiynol ym mhob meddygfa ar draws ein hetholaethau, ac a wnewch chi wrando ar ein meddygon teulu ar y rheng flaen, sy'n galw am hyn? Diolch.

Diolch yn fawr. Wel, yn amlwg, mater y mae fy nghyd-Aelod, Lynne Neagle, yn arwain arno yw iechyd meddwl, a gwn y byddwch yn ymwybodol o'i hymrwymiad anhygoel i'r achos hwn dros lawer o flynyddoedd. Mae'n gwbl glir fod nifer y bobl sy'n cysylltu â'u meddygon teulu am gymorth iechyd meddwl wedi cynyddu'n sylweddol, ac mae llawer o ffyrdd i ni ymdrin â hyn. Fodd bynnag, credaf mai un o'r pethau allweddol yw bod angen inni beidio â gorfeddygoli materion iechyd meddwl os nad ydynt yn feddygol. Felly, mae presgripsiynu cymdeithasol yn rhywbeth rydym yn awyddus iawn i'w annog, ond gwn mai'r cymorth cynnar yn ein cymuned yw'r union fath o lwybr y mae Lynne Neagle yn awyddus iawn inni ganolbwyntio arno.

O safbwynt achosion penodol, nyrsys yn ein cymunedau, credaf mai'r hyn sy'n fwy tebygol o ddigwydd yw y byddwn yn dechrau hynny ar sail clwstwr o ryw fath, a chredaf mai dyna'r llwybr, mae'n debyg, fel ein bod yn gwybod, mewn ardal benodol o leiaf, y bydd mynediad ar gael. Ond fel y dywedais, credaf fod angen inni gyrraedd y pwynt lle deallwn nad yw problemau iechyd meddwl i gyd yn rhai meddygol. Weithiau maent yn ymwneud â materion cymdeithasol, maent yn ymwneud â materion perthynas; nid ydynt yn faterion meddygol. Ac mae angen inni sicrhau nad ydym yn gorfeddygoli materion iechyd meddwl os nad oes angen gwneud hynny.

Prynhawn da, Weinidog. Rwy'n gwerthfawrogi'r holl waith rydych chi wedi'i wneud; mae gennych swydd hynod o brysur. Ond rwyf am sôn am ddannedd a deintyddion, yn enwedig dannedd pobl yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, a dannedd y bobl yn nhref Llandrindod yn benodol. Fel y gwyddoch, rwyf wedi ysgrifennu atoch droeon, ond mae pryderon enfawr ynghylch diffyg deintyddion ar draws y rhanbarth, ac yn Llandrindod yn enwedig, ac mae hynny wedi bod yn wir ers nifer o flynyddoedd, cyn COVID. Gwyddom fod heriau sylweddol gyda COVID mewn perthynas â thrin pobl mewn deintyddfeydd, ond mae gwahaniaeth enfawr yma. Os ewch at ddeintydd preifat, gallwch gael eich gweld bron ar unwaith. Os ewch at ddeintydd y GIG, ni allwch wneud hynny. Ac nid yw'n gwneud gwahaniaeth os ydym mewn cyfnod o COVID neu beidio.

Felly, rwyf am ofyn i chi'n benodol: a allwch ddweud wrthym beth yw eich cynlluniau ar gyfer deintyddion yng nghanolbarth a gorllewin Cymru ac yn Llandrindod, ac ar draws Cymru gyfan hefyd? Diolch yn fawr iawn. 

Diolch yn fawr iawn, a diolch am eich dyfalbarhad ar y mater hwn. A gwn ei fod yn fater sy'n bwysig iawn i chi yn arbennig; gwn fod problem benodol yn ardal Llandrindod, a dyna pam y buom yn ceisio canolbwyntio ein sylw ar hynny.

Nid yw'n fater hawdd i'w ddatrys, ond un o'r pethau a wnaethom yw sicrhau ein bod wedi chwistrellu £2 filiwn yn ychwanegol eleni i geisio annog deintyddion i fanteisio ar fwy o gyfleoedd i weld y cleifion GIG rydym mor awyddus iddynt eu trin ar hyn o bryd. Felly, mae'r arian hwnnw wedi'i roi ar y bwrdd. Rhan o'r broblem sydd gennym, a dweud y gwir, yw na fydd llawer o ddeintyddion yn dod i gymryd yr arian. Felly, dyna ran o'n problem, ac felly credaf fod problem fwy hirdymor i fynd i'r afael â hi yma.

Mae angen inni gael sefyllfa, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion ddechrau datblygu cynllun 10 mlynedd, i ddeall ble rydym yn mynd gyda hyn, oherwydd mae'n gwbl glir i mi fod mwy o bobl yng Nghymru eisiau cael mynediad at ddeintyddion y GIG nag sydd o leoedd ar gael, ac ar hyn o bryd, nid yw'r model yn darparu ar gyfer hynny. Felly, mae angen inni feddwl yn sylfaenol ynglŷn â sut rydym yn newid y model a'r hyn sy'n bosibl yma. Felly, nid yw'n mynd i fod yn ateb cyflym, mae arnaf ofn, ac nid yw'n hawdd gwneud hyn tra bo gwasanaethau deintyddol, wrth gwrs, yn dal i fod o fewn y categori oren. Felly, rydych yn ymwybodol, ar hyn o bryd, pan fo COVID yn dal i fod yn broblem, a'n bod yn gweld newid a phethau'n cael eu cario drwy aerosol, mae'n broblem wirioneddol. A'r glanhau rhwng triniaethau, nid yw hynny i gyd yn helpu i gyflymu'r sefyllfa. 

Mae'n rhaid inni hefyd ddefnyddio'r holl dechnegwyr deintyddol a phobl sydd â sgiliau gwirioneddol, a gwn fod llawer iawn o waith da wedi'i wneud ym Mhrifysgol Bangor i ddangos y gallem ddefnyddio'r sgiliau hynny i raddau llawer ehangach nag a wnawn ar hyn o bryd. Ond rwy'n cyfarfod yn fisol yn awr—. Nid wyf ond wedi dewis tua phum peth gwahanol i barhau i ddod yn ôl atynt i wneud yn siŵr nad ydym yn colli ffocws ar hyn, a gallaf eich sicrhau bod deintyddiaeth yn rhywbeth rwy'n cael cyfarfodydd misol yn ei gylch fel fy mod yn cadw'r ffocws hwnnw'n glir iawn ar yr hyn y mae angen iddo ddigwydd.