Yn ôl y ffigurau a gyhoeddwyd ddoe gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, mae dwy o’r ardaloedd awdurdodau lleol yn fy rhanbarth yn gyntaf ac yn ail o ran y nifer uchaf o farwolaethau COVID yng Nghymru hyd yn hyn: 1,003 o bobl yn Rhondda Cynon Taf, 993 yng Nghaerdydd. Mae ychwanegu'r 356 o bobl ym Mro Morgannwg yn gwneud 2,352 o bobl yng Nghanol De Cymru, 26 y cant o gyfanswm marwolaethau Cymru. Ac fel y nododd Samuel Kurtz yn ei atgofion a'i sylwadau am Bob, y tu ôl i bob rhif ac ystadegyn, wrth gwrs, mae unigolyn a'u teuluoedd a'u ffrindiau.

Hoffwn siarad heddiw i gynrychioli barn pob unigolyn mewn profedigaeth sydd wedi cysylltu â mi i rannu eu straeon personol torcalonnus, a hoffwn ddiolch iddynt am eu dewrder yn gwneud hynny. Ar 26 Hydref, cefais fy nhagio mewn trydariad gan etholwr. Yn y trydariad, roedd cyfres o ffotograffau o'i thad a'r testun canlynol: '55 mlynedd yn ôl i heddiw, pan gyfarfu fy mam â fy nhad. Roeddent yn briod am 54 ohonynt, ond bu hebddo am dair wythnos ac ar y diwedd. Dim cyswllt na hwyl fawr, dim "Rwy'n dy garu di". Dyma pam fod angen ymchwiliad arnom yng Nghymru. Dechreuodd eu stori yng Nghymru a daeth i ben yng Nghymru. I mi, nid yw'n ymwneud â bai, mae'n ymwneud â'i gydnabod ef.'

Credaf mai dyna'r peth allweddol yma. Byddai'n hawdd iawn ceisio sgorio pwyntiau gwleidyddol, ond y gwir amdani yw bod pob un ohonom yn ceisio bod yn unedig yma, ac nid oes a wnelo hyn â bai. Rydym yn cydnabod yr aberth a wnaed gan gynifer o bobl, y penderfyniadau anodd a wnaed gan wleidyddion mewn amseroedd nas gwelwyd eu tebyg o'r blaen. Rydym wedi gweld GIG a sector gofal dan ormod o bwysau ac ar fin torri, heb sôn am weld gofalwyr di-dâl a phobl sy'n gofalu am anwyliaid yn cael eu heffeithio hyd yn oed ymhellach. Mae pob un ohonom wedi cyfarfod â theuluoedd, rwy'n siŵr, yn ein rôl fel cynrychiolwyr etholedig, a chanddynt straeon torcalonnus tebyg i stori Bob.

Rhannodd Catherine gyda mi ar Twitter heddiw:

'Bu farw fy nhad mewn cartref gofal… bydd ffarwelio ag ef drwy ffenest gydag ef yn estyn ei freichiau ataf i'w helpu yn hunllef a fydd gyda fi am byth'.

Ac mae'r rhain yn bethau a fydd yn ein trawmateiddio fel cymuned, fel cymdeithas, am ddegawdau lawer. Mae wedi bod yn amser anodd.

Ond i mi, hoffwn ganolbwyntio ar ymgyrch Covid-19 Bereaved Families for Justice Cymru a fu yn y Senedd ar 3 Tachwedd ac a rannodd eu profiadau gyda ni a pham eu bod yn credu bod yr ymchwiliad cyhoeddus hwn mor angenrheidiol. Fel y mae cyfraniadau eraill wedi'i grybwyll eisoes, y tri phrif faes sy'n peri pryder iddynt yw dechrau COVID mewn ysbytai a hefyd mewn cartrefi gofal a'r hawl i fywyd ac i farwolaeth urddasol.

Credaf fod edrych ar yr Alban a'r hyn y maent yn ei wneud yn dangos yn glir pam y dylem fod yn cynnal ymchwiliad tebyg yma yng Nghymru, ac mae'r rhesymau'n syml. Gwnaethom benderfyniadau yma yng Nghymru a oedd yn benodol i Gymru, ac felly, dylai'r craffu fod yma. Os edrychwn ar yr Alban, mae nod yr ymchwiliad yno'n syml iawn: bydd yn craffu ar y ffordd yr ymdriniwyd â phandemig COVID-19 yn yr Alban ac yn dysgu gwersi o hynny i sicrhau bod yr Alban mor barod â phosibl ar gyfer clefydau pandemig yn y dyfodol. Oherwydd fel y gŵyr pob un ohonom, mae'r pandemig hwn ymhell o fod ar ben a rhagwelir clefydau pandemig pellach yn y dyfodol. Mae angen inni ddysgu gwersi hefyd mewn pob math o ffyrdd, nid yn unig mewn perthynas â'r sector iechyd a'r sector gofal, ond yn debyg i'r cwmpas yn yr Alban, drwy edrych ar holl effaith COVID a'r camau a gymerwyd mewn perthynas ag addysg ac ati. Felly, mae fy ngalwad yn syml: mae angen inni sicrhau bod teuluoedd sydd wedi dioddef profedigaeth ac sy'n parhau i ddioddef profedigaeth yn cael yr atebion sydd eu hangen arnynt ac y maent yn eu haeddu, ond hefyd ein bod yn cynllunio'n well ar gyfer clefydau pandemig yn y dyfodol.

Fel y soniodd Rhun, mae tanseilio ymddiriedaeth gyda Llywodraeth y DU yn rhywbeth y mae llawer o etholwyr sydd wedi colli anwyliaid wedi’i godi gyda mi, yn dilyn y sylw diweddar yn y wasg i bartïon honedig ac yn y blaen pan nad oedd pobl yn cael gweld anwyliaid a oedd yn marw. Mae angen inni gydnabod diffyg ymddiriedaeth teuluoedd mewn profedigaeth yng Nghymru yng nghymhwysedd Llywodraeth y DU i gynnal ymchwiliad, heb sôn am edrych ar y sefyllfa wirioneddol yma yng Nghymru. Felly, byddwn yn annog pob Aelod i feddwl am y teuluoedd sydd mewn profedigaeth wrth fwrw eu pleidleisiau heddiw a pham y bydd ymchwiliad yn ein helpu yng Nghymru. Nid yw'n ymwneud â thaflu bai; mae'n ymwneud â chyfiawnder a dysgu gwersi ar gyfer y dyfodol.