I gychwyn, byddwn yn dweud nad wyf yn amau ​​ymrwymiad y Gweinidogion a’r Prif Weinidog, a wynebodd amgylchiadau erchyll y llynedd. Ni ddylai hyn ymwneud ag ymosodiadau personol. Rwy'n mynd i ganolbwyntio ar fater penodol sydd, yn fy marn i, yn enghraifft o'r angen am ymchwiliad COVID sy'n benodol i Gymru.

Ar 27 Ebrill 2020, cysylltodd rheolwr cartref gofal â mi am ei bod yn credu bod preswylydd wedi dod â COVID i'w chartref gofal ar ôl bod yn yr ysbyty am reswm nad oedd yn gysylltiedig â COVID. Credai fod oddeutu 15 o breswylwyr wedi marw yn sgil cyflwyno COVID drwy'r llwybr hwn. Dywedodd nad oedd y claf wedi cael prawf am COVID cyn dychwelyd gan mai polisi Llywodraeth Cymru ar y pryd oedd peidio â phrofi pobl asymptomatig. Siaradais â rheolwyr cartrefi gofal eraill a oedd yn adrodd straeon tebyg. Roedd rhai ohonynt wedi gofyn i'w preswylwyr gael eu profi cyn dod yn ôl i mewn i'r cartref, ond gwrthodwyd eu ceisiadau. Roeddent yn dweud mai polisi Llywodraeth Cymru hyd at 23 Ebrill oedd nid yn unig peidio â phrofi pobl asymptomatig a oedd yn mynd o'r ysbyty i gartrefi gofal, ond i wrthod caniatáu profion, hyd yn oed pe gofynnid am brawf.

Ar 29 Ebrill, codais hyn yn y cwestiynau i’r Prif Weinidog, a dywedwyd wrthyf na chynhaliwyd y profion am nad oeddent yn cynnig unrhyw beth defnyddiol. Roedd hyn er gwaethaf y ffaith bod tystiolaeth wyddonol ar gael ar y pryd yn dangos bod cludwyr asymptomatig yn profi'n bositif os oedd ganddynt y feirws. Nawr, pan newidiodd y polisi hwnnw maes o law, nid y ffaith bod y dystiolaeth glinigol wedi newid oedd y rheswm a roddwyd, ond oherwydd bod y Llywodraeth yn cydnabod yr angen i roi hyder i bobl yn y sector. Y diwrnod wedyn, cafodd safbwynt y Llywodraeth ynghylch defnyddioldeb profi pobl asymptomatig ei wrth-ddweud gan y prif swyddog meddygol, a ddywedodd ei fod yn gwybod y gallent brofi’n bositif am COVID ac awgrymodd mai’r gwir reswm dros beidio â chynnal y profion oedd capasiti. Ac ar 1 Mai, dywedodd y Prif Weinidog, yn wir, fod yna ddiben profi pobl asymptomatig.

Ar 21 Mehefin, Lywydd, datgelodd WalesOnline fod 1,097 o bobl wedi'u hanfon o ysbytai i gartrefi gofal heb gael prawf tra bo'r polisi ar waith. Wrth ymateb i'r stori, rhoddodd y Prif Weinidog reswm newydd pam y newidiwyd y polisi. Meddai, ac rwy'n dyfynnu,

'Pan newidiodd y cyngor, fe wnaethom newid yr arfer.'

Roedd hyn yn gwrth-ddweud yr honiad cynharach na chafodd y polisi ei newid oherwydd newid yn y cyngor, ond ei fod wedi'i newid er mwyn rhoi hyder i'r sector. Y diwrnod wedyn, dywedodd y Gweinidog iechyd na chafwyd unrhyw farwolaethau yn sgil methiant i gynnal y profion hyn. Felly, roedd gennym y Prif Weinidog ar gofnod yn dweud nad oedd y polisi wedi'i newid oherwydd newid yn y cyngor, a'i fod wedi'i newid oherwydd newid yn y cyngor. Nawr, digwyddodd rhyw fath o gamgyfathrebu neu gamgysylltu, nid ydym yn gwybod beth. Rwy'n siŵr y byddai wedi bod yn anfwriadol. Ni fyddai unrhyw un wedi dewis i hynny ddigwydd, ond fe ddigwyddodd.

Gofynnais i Lywodraeth Cymru gyhoeddi'r cyngor a gawsant, ond fe wnaethant wrthod. Nid oes gennyf unrhyw rym gwysio a fyddai’n gorfodi ei gyhoeddi, ond byddai gan ymchwiliad swyddogol i Gymru'r grym hwnnw. Nid oes gennyf unrhyw hyder, Lywydd, y byddai ymchwiliad ar gyfer y DU yn rhoi ffocws haeddiannol i’r mater hwn. Ac mae'n haeddu ffocws, oherwydd bu farw pobl o ganlyniad i'r polisi—polisi nad oedd yn gwneud synnwyr o'r cychwyn, polisi na roddwyd cyfiawnhad clir drosto erioed, polisi lle rhoddwyd rhesymau gwrthgyferbyniol dros ei newid, polisi sy'n sicr yn golygu bod angen dysgu gwersi.

Nawr, hoffwn gofnodi eto nad oes dadl yma ynghylch aberth a gwaith anhygoel o galed y Gweinidogion, y gweision sifil na'r Prif Weinidog yn enwedig; roedd ei aberth ef yn eithriadol.

I gloi, nid oes angen i'r ddadl hon fod yn ymarfer annymunol mewn sgorio pwyntiau ynghylch yr hyn a ddigwyddodd mewn amgylchiadau erchyll, ond cafwyd prosesau nad oeddent yn gwneud synnwyr y llynedd—methiannau a arweiniodd at farwolaethau; teuluoedd, gan gynnwys fy un i, a gollodd anwyliaid a oedd yn byw mewn cartrefi gofal. Nid yw'n beth cyffyrddus i'w godi, ond byddai peidio â'i godi a pheidio â cheisio gwneud popeth a allwn i ddysgu o'r hyn a ddigwyddodd yn gamgymeriad trychinebus.