3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effeithiau cynllun cymorth tanwydd y gaeaf Llywodraeth Cymru ar gyfiawnder cymdeithasol? OQ57406

Mae aelwydydd yn profi argyfwng costau byw oherwydd prisiau ynni cynyddol a thoriadau i gymorth lles. Mae cynghorau'n cefnogi'r defnydd o gynllun cymorth tanwydd gaeaf Llywodraeth Cymru gan aelwydydd cymwys i'w helpu i gadw'n gynnes y gaeaf hwn, a bydd yn parhau i hyrwyddo'r cynllun dros yr wythnosau nesaf.

Weinidog, fel y dywedwch, mae llawer o'n hetholwyr ledled Cymru bellach yn profi argyfwng costau byw o ddydd i ddydd. Maent yn gwneud dewisiadau—gwirioneddol—rhwng gwresogi a bwyta, naill ai bwydo eu hunain neu fwydo'r mesuryddion rhagdalu. Rydym wedi gweld effeithiau COVID-19 ac ôl-Brexit ar gadwyni cyflenwi; rydym wedi gweld oedi wrth gludo nwyddau; ffatrïoedd yn cau neu arafu cynhyrchiant yn fyd-eang; absenoldeb staff sy'n effeithio ar bethau yn enwedig pethau fel deunyddiau crai; mae prisiau bwyd wedi codi oherwydd y tarfu ar gadwyni cyflenwi ac rydym wedi gweld cyflogau gyrwyr HGV yn codi ar ôl i filoedd o bobl adael y DU i fynd adref i'w gwledydd eu hunain yn yr UE. A hyn i gyd, Weinidog, cyn y prisiau ynni cynyddol a'r cynnydd yn yr yswiriant gwladol a ddaw i rym ym mis Ebrill. Disgwylir i'r biliau ynni godi wrth i gap prisiau'r Llywodraeth gael ei ddiwygio ym mis Chwefror a'i weithredu ym mis Ebrill, heb sôn am y toriad creulon i'r credyd cynhwysol. Ac eto, am ryw reswm, mae'r Prif Weinidog a Changhellor y DU i'w gweld yn analluog neu'n anymwybodol, a'u sylw i'w weld ar faterion eraill pwysicach megis dal eu gafael ar allweddi Rhif 10 doed a ddelo. Felly, mae'r ymyrraeth ar dlodi tanwydd gan Lywodraeth Cymru i'w groesawu'n fawr, yn enwedig o gofio'r argyfwng costau byw gwirioneddol ac uniongyrchol. Sut y gallwn sicrhau, Weinidog, fod cynifer o bobl gymwys â phosibl yn gallu defnyddio'r gronfa hon a chael y cymorth gwerthfawr hwn?

Diolch yn fawr iawn, Huw Irranca-Davies, ac fel y dywedwch, mae prisiau ynni cynyddol yn rhan amlwg o'r argyfwng costau byw hwn. Os edrychwch yn ôl at yr hyn a ddywedodd Sefydliad Resolution mewn ymateb i gyllideb Llywodraeth y DU yn yr hydref, nodwyd bryd hynny, hyd yn oed os ystyriwn hefyd effaith y cynnydd cyflymach na'r cyfartaledd mewn enillion i'r cyflog byw cenedlaethol, y bydd yr un rhan o bump tlotaf o aelwydydd yn dal i fod £280 y flwyddyn ar gyfartaledd yn waeth eu byd yn gyffredinol, a gwyddom fod y ffigurau hynny bellach wedi cynyddu o ran yr effaith niweidiol.

O ystyried y modd y daw popeth gyda'i gilydd, credaf ei bod yn bwysig fod y cwestiynau yn y Senedd hon y prynhawn yma a ddoe yn canolbwyntio ar yr argyfwng costau byw. Rydym yn galw ar Lywodraeth y DU—rwyf wedi sôn am y llythyr ar y cyd â'r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James—i weithredu yn awr ochr yn ochr â ni a'r camau rydym yn eu cymryd i gefnogi aelwydydd incwm isel i sicrhau ynni fforddiadwy. Felly, rydym yn gwneud popeth a allwn i hyrwyddo ein cynllun cymorth tanwydd gaeaf. Mae ar gael i bob un o'r aelwydydd incwm is sydd ar fudd-daliadau i aelwydydd oedran gweithio.

Rwyf eisoes wedi sôn mewn ymateb i Sioned Williams ein bod wedi cael 100,000 o geisiadau eisoes, sy'n addawol. Amcangyfrifwn y bydd 350,000 o aelwydydd yn ei gael. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi dangos cefnogaeth gref iawn o ran y nifer sy'n gwneud cais, ond hefyd mae gennym ein hymgyrch pwyslais ar incwm; marchnata ein cynllun cymorth tanwydd gaeaf yn ddigidol; a phecyn cymorth defnyddiol iawn o adnoddau a ddarparwyd ar gyfer ein holl bartneriaid, gan gynnwys y gynghrair gwrth-dlodi, National Energy Action a Chyngor ar Bopeth hefyd wrth gwrs. 

Ac os caf ddweud i orffen fy ymateb, nid ydym o dan unrhyw gamargraff y bydd y £100 yn mynd yn ddigon pell i ddigolledu aelwydydd a gollodd gymaint y llynedd oherwydd y penderfyniadau llym pan gafodd yr ychwanegiad i'r taliad credyd cynhwysol a'r credyd treth gwaith o £20 yr wythnos—. Os gallwn gael y £100 hwnnw allan, a gall pob Aelod o'r Senedd ein helpu gyda hynny drwy hyrwyddo'r cynllun hwn gan Lywodraeth Cymru.

Weinidog, bydd llawer o'n teuluoedd mwyaf gweithgar yn wynebu heriau ariannol mawr dros y blynyddoedd nesaf, ac nid oherwydd cost tanwydd yn unig. Wrth i'ch Llywodraeth barhau i fwrw ymlaen â'i tharged carbon niwtral, y rhai lleiaf abl i fforddio newid yn eu system wresogi ac agweddau eraill ar eu ffordd o fyw a fydd yn ysgwyddo'r baich o gyrraedd y targedau hinsawdd hyn. Pa asesiad a wnaethoch o'r effaith ar anghydraddoldebau y bydd polisi o'r fath yn sicr o'u hysgogi? Diolch.

Mae hwn yn faes lle mae'n rhaid i Lywodraeth y DU gymryd cyfrifoldeb hefyd wrth gwrs. Diolch am y cwestiwn; mae'n bwysig. Rydym mewn sefyllfa lle mae pobl yn gorfod dewis rhwng gwresogi a bwyta, ac mae hynny i'w weld mewn cymaint o dystiolaeth bwerus. Ond mae hefyd, a bydd fy nghyd-Aelodau, rwy'n siŵr, am rannu hyn gyda chi—. Fe rannaf y llythyr rydym wedi'i ysgrifennu at y Gweinidog yn Llywodraeth y DU sy'n rhoi sylw i'r holl faterion hyn, oherwydd maent yn gwaethygu'r sefyllfa mewn perthynas â chostau ynni. Er enghraifft, un o'r pwyntiau sy'n allweddol, ac mae'n ymwneud â'ch pwynt chi, yw ein bod yn pryderu'n fawr am y cynnydd mewn prisiau ynni domestig, ond hefyd rydym wedi teimlo ers amser maith fel Llywodraeth Cymru—rydym wedi bod o'r farn ers amser hir—y dylai costau polisi amgylcheddol a chymdeithasol—a dyna rydych chi'n cyfeirio ato—a osodir ar filiau ynni'r cartref gael eu talu drwy drethiant gyffredinol, a gobeithio y gwnewch chi ymuno â ni i alw am hynny.

Ond a gaf fi hefyd gyfeirio at ein cronfa ehangach o gymorth i aelwydydd? Cyhoeddais gronfa cymorth i aelwydydd gwerth dros £50 miliwn cyn y Nadolig ar gyfer meysydd eraill, gan gynnwys mynd i'r afael â thlodi bwyd yn ogystal â thlodi tanwydd, a gobeithio y byddwch hefyd yn croesawu'r cynlluniau rydym ni, fel Llywodraeth Cymru, wedi bod yn eu rhoi ar waith.