7. Datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad: Cymorth Cyfreithiol a Mynediad at Gyfiawnder

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:28 pm ar 18 Ionawr 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mick Antoniw Mick Antoniw Labour 5:28, 18 Ionawr 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch i'r Aelod am y sylwadau yna ac am y gwahanol gwestiynau, y rhan fwyaf ohonyn nhw, er hynny, ddim mewn gwirionedd yn mynd i'r afael â rhan sylfaenol y datganiad yr wyf wedi'i gyhoeddi, sy'n ymwneud â gallu dinasyddion a phobl i gael gafael ar gymorth cyfreithiol a'r problemau sy'n bodoli ynghylch hynny.

Gadewch i mi ymdrin ag ychydig o'r materion a godwyd gennych. Sonioch chi am ariannu swyddogion heddlu ychwanegol. Wrth gwrs, rydym yn croesawu hynny a'r cynnydd, er nad ydym eto wedi ei weld yn cyrraedd lefel y plismona a etifeddwyd gan y Llywodraeth Dorïaidd yn 2010. Mae gennym lai o swyddogion heddlu o hyd nag yr oedd gennym ni ac mewn gwirionedd, mae Llywodraeth Cymru, fel rhan o'r system gyfiawnder, bellach yn ariannu 600 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yn ein cymunedau oherwydd diffyg cyllid y DU.

O ran llysoedd Nightingale a threfniadau arbenigol oherwydd COVID, nid wyf yn gweld problem gyda rhai o'r trefniadau hynny. Nid wyf eto wedi gweld manylion rhai ohonyn nhw a sut y gallen nhw weithio'n ymarferol, ond nid yw'n mynd i'r afael â'r broblem ynghylch pobl yn cael gwasanaeth cyfreithwyr a chael gafael ar gyngor ac ati. Yr hyn y mae'r Aelod yn methu â'i gydnabod yw mai'r hyn a ddigwyddodd yn 2012 oedd bod y Llywodraeth Geidwadol wedi torri mynediad at gyfiawnder yn aruthrol ac wedi eithrio meysydd cyfan o fynediad at gyfraith les cymdeithasol i bobl. Roedd y gyllideb cymorth cyfreithiol yn 2012, pan gyflwynwyd y ddeddfwriaeth gennych, yn £2.2 biliwn. Ar un ergyd fe wnaethoch chi dorri £751 miliwn o'r gyllideb honno. Ar ben hynny rydych wedi cau llysoedd, sy'n golygu na all llawer o bobl hyd yn oed gyrraedd y llysoedd. Mae pobl—ac adroddir hyn yn adroddiad Bellamy—na allan nhw fforddio cyrraedd y llys, felly maen nhw'n aros i wŷs gael eu cyhoeddi fel y gellir eu harestio a bydd yr heddlu wedyn yn dod â nhw i'r llys. Dyma'r union gyflwr yr ydym ni ynddo. Ac mae gennym ni bobl nawr, o ran ar-lein, nad oes ganddyn nhw fodd i gael gafael ar y dechnoleg, weithiau, i fod yn rhan o achosion ar-lein, sy'n rhoi tystiolaeth dros ffôn symudol. Mae hynny'n hollol annerbyniol. Yr hyn a ddigwyddodd yn 2011 oedd bod 91,000 o ddinasyddion ledled y DU wedi cael cyngor ar faterion lles, a gostyngodd hynny, o ganlyniad i doriadau Llywodraeth y DU, 99 y cant, ar un ergyd. Ac ers hynny, mae'r materion o ran materion lles cymdeithasol, tai a materion teuluol wedi cynyddu, mewn gwirionedd, yn sylweddol.

Rydych yn codi'r mater ynghylch cyflwyno mesurau diogelwch mewn llysoedd ac, wrth gwrs, rwy'n croesawu hynny—mae mesurau diogelwch wedi'u cyflwyno yn y rhan fwyaf o weithleoedd a mannau cyhoeddus. Ond mae gennym system o hyd lle nad oes gennym fuddsoddiad priodol yn y ganolfan cyfiawnder sifil—llys priodol a boddhaol ym mhrifddinas Cymru, Caerdydd—rydym wedi bod yn pwyso amdano ers peth amser. Cyfrifoldeb y Weinyddiaeth Gyfiawnder ydyw, ac eto nid yw'n ymddangos ein bod yn cael cyfleusterau llys sy'n addas i gyfreithwyr, i'r rhai sy'n cymryd rhan yn yr achosion, ac er diogelwch y farnwriaeth eu hunain.

O ran y Bil Adolygiad Barnwrol a Llysoedd, bydd hynny'n fater o drafodaeth fanwl iawn rywbryd, oherwydd, yn y bôn, mae'r Bil adolygu barnwrol yn ymwneud mwy â galluogi'r Llywodraeth i basio deddfwriaeth heb unrhyw graffu gan y llysoedd lle mae Deddfau'r Llywodraeth yn anghyfreithlon.

Nawr, o ran llysoedd cyffuriau ac alcohol ac ati, wel, wrth gwrs, mae gennym y cynllun treialu cyntaf yng Nghaerdydd, ac rwy'n croesawu hynny'n fawr iawn. Ond, wrth gwrs, er nad ein cyfrifoldeb ni ydyw, mae'n cael ei ariannu gan gannoedd o filoedd o bunnau o arian Llywodraeth Cymru.

Nawr, o ran ymgysylltu â Llywodraeth y DU, rwyf wedi cyfarfod, fel y mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol hefyd, gyda'r Arglwydd Wolfson. Rydym wedi bod yn trafod y materion hyn. Rydym yn edrych ar y materion hynny lle y gallwn gydweithio ar faterion cyfiawnder, ac rydym hefyd yn edrych, o ran y meysydd hynny, lle mae arnom angen newid a diwygio mewn gwirionedd o ran y ffordd y caiff cyfiawnder ei gyflawni, a dyma lle yr ydym yn dod at bwysigrwydd datganoli cyfiawnder. Rydych chi, yn amlwg, wedi rhoi safbwynt Stryd Downing, o ran datganoli cyfiawnder. Yr hyn y byddwn i'n ei obeithio yw y byddwn ni'n cyflwyno, mewn gwirionedd, y ffordd y gallwn ni ddangos y gellir darparu cyfiawnder yn well. Ond yr hyn y gwnaf i ei ddweud i gloi fy ateb i'ch sylwadau yw mai'r hyn yr ydych chi wedi'i wneud, yn llwyr, yw cilgamu. Y mater sylfaenol yw bod gennym anialwch o ran cyngor yng Nghymru ac mae gennym lawer, miloedd lawer o'n hetholwyr, ledled Cymru heb fynediad at gyfiawnder o gwbl, a bod gennym system gyfiawnder ddwy haen. Mae'n drist iawn na wnaethoch chi fynd i'r afael â hynny yn eich cwestiynau i mi.