Ac felly'r eitem nesaf yw'r datganiadau 90 eiliad, ac mae'r cyntaf o'r rheini heddiw gan Sioned Williams.

Diolch, Llywydd. Ddydd Llun yr wythnos hon oedd Diwrnod Rhyngwladol Addysg, diwrnod sy’n dathlu rôl addysg o ran hyrwyddo heddwch a datblygu ar draws y byd. Mae Diwrnod Rhyngwladol Addysg eleni unwaith eto'n disgyn yng nghanol pandemig COVID-19 ac, fel llefarydd Plaid Cymru ar addysg ôl-16, hoffwn gymryd y cyfle i longyfarch y sector yng Nghymru am barhau i gydweithio ar lefel ryngwladol er gwaethaf heriau'r pandemig. Mae ColegauCymru er enghraifft yn cefnogi colegau addysg bellach, fel Coleg Castell-nedd Port Talbot yn fy rhanbarth i, i integreiddio gweithgareddau a phartneriaethau rhyngwladol i fywydau beunyddiol dysgwyr a staff, a'r rhaglen gyfnewid ryngwladol i Gymru ar gyfer dysgu yn rhoi pwyslais cadarn ar werth rhaglenni cyfnewid rhyngwladol yn y sector addysg bellach yn ogystal ag addysg uwch a chynnig cyfleon sy'n ehangu gorwelion ac yn newid bywydau yma ac ar draws y byd.

Wrth inni ddod mas o'r pandemig, rhaid sicrhau bod pobl o bob oed yn medru gwella eu cyfleon drwy uwchraddio sgiliau neu ail hyfforddi a newid cwrs. Mae'n sector addysg bellach ni a'n haddysg gymunedol yn arbenigwyr ar hyn, ac maen nhw angen y gefnogaeth iawn i gyflawni hyn.

Yn ogystal â COVID, mae gormod o wledydd hefyd yn delio â rhyfeloedd, newyn a thlodi—problemau y mae gwledydd gorllewinol fel Prydain yn aml wedi chwarae rhan ynddynt. Wrth nodi Diwrnod Rhyngwladol Addysg felly, dylwn herio ein hunain ac arweinwyr cenhedloedd grymus y byd i sicrhau bod yr amgylchiadau gorau posib ar gyfer addysg—amgylchiadau sy'n hyrwyddo heddwch a chyfiawnder cymdeithasol—yn cael eu meithrin a'u datblygu. Diolch.

Nesaf, Heledd Fychan.

Diolch, Llywydd. Ddoe, fel y nodwyd gan nifer o fy nghyd Aelodau, roedd y genedl yn dathlu canmlwyddiant yr Urdd. Ac fel y clywsom drwy ganu gwych ein Llywydd, fel rhan o'r dathliadau, bu pobl o bob oed yn rhan o her lwyddiannus yr Urdd i dorri dwy record y byd gan ganu 'Hei Mistar Urdd'.

Imi, roedd yr her yn crynhoi yn berffaith cryfder mawr yr Urdd, sef rôl y sefydliad o ran hyrwyddo'r Gymraeg fel iaith fyw, hwyliog sy'n perthyn i bawb, rhywbeth sydd yr un mor berthnasol a phwysig heddiw ac yr oedd pan sefydlwyd y mudiad yn ôl yn 1922 gan Syr Ifan ab Owen Edwards. Fel y nododd mewn rhifyn o Cymru'r Plant yn 1922:

'Yn awr mewn llawer pentref, a bron ym mhob tref yng Nghymru, mae'r plant yn chwarae yn Saesneg, yn darllen llyfrau Saesneg, ac yn anghofio mai Cymry ydynt.'

Nod y mudiad felly oedd amddiffyn y Gymraeg mewn byd lle roedd y Saesneg yn fwy fwy dominyddu bywydau plant Cymru. Dros y degawdau a ddilynodd, aeth y mudiad o nerth i nerth, gan arwain at sefydlu Eisteddfod yr Urdd a gwersylloedd Llangrannog, Glan Llyn a bellach Caerdydd, ynghyd a llu o weithgareddau, gan gynnwys clybiau chwaraeon, cyfleoedd gwirfoddoli a gwaith dyngarol. Yn fwy diweddar, chwaraeodd ran blaenllaw o ran cefnogi ffoaduriaid o Afghanistan ynghyd a sicrhau mynediad i bawb i'r Urdd drwy gynnig aelodaeth am £1 i blant a phobl ifanc sy’n derbyn cinio ysgol am ddim.

Wrth i'r mudiad esblygu, mae miliynau o blant a phobl ifanc Cymru wedi elwa o waith y mudiad. Ac oherwydd yr esblygu hwn, mae'r mudiad yr un mor bwysig a pherthnasol heddiw ac yr oedd yn 1922. Dymunwn pob llwyddiant i'r mudiad ar gyfer y 100 mlynedd i ddod.

Ac ar yr un thema, Carolyn Thomas.

Diolch. Wrth inni ddathlu 100 mlynedd o’r Urdd, hoffwn ddarllen detholiad byr o hanes Urdd Gobaith Cymru Treuddyn, sy'n dathlu 100 mlynedd. Ychydig dros 100 mlynedd yn ôl, ysgrifennodd Ifan ab Owen Edwards, o ger y Bala, yn angerddol am gyflwr yr iaith a'r diwylliant Cymraeg. Roedd yn pryderu bod llawer o blant yn darllen ac yn chwarae yn Saesneg. Roeddent yn anghofio eu bod yn Gymry, ac felly cynigiodd sefydlu mudiad newydd i bobl ifanc gyda'r nod o gadw'r iaith yn fyw a gwneud pobl ifanc yn ymwybodol o'u cyfrifoldebau iddi. Gwahoddodd Ifan ddarllenwyr Cymru'r Plant, cylchgrawn misol a gynhyrchai i blant, i ymuno â'i fudiad newydd, Urdd Gobaith Cymru, a bu'r ymateb yn well na'r disgwyl. Erbyn diwedd 1922, roedd enwau 720 o aelodau newydd wedi ymddangos yn y cylchgrawn, gyda channoedd yn rhagor yn aros i ymuno.

Merch oedd eu cadfridog cyntaf—cofiwch, roedd hyn yn adlewyrchu arddull yr oes, ychydig ar ôl y rhyfel byd cyntaf. Marian Williams oedd hi, ac nid oedd, fel y byddai rhywun yn disgwyl, yn dod o galon y Gymru Gymraeg, ond o fferm, Fferm y Llan, yn Nhreuddyn, Sir y Fflint. Marian oedd y gyntaf i drefnu ei haelodau rhestredig yn grŵp a oedd yn cyfarfod yn rheolaidd unwaith yr wythnos, ac felly, heb unrhyw bwysau, na hyd yn oed unrhyw awgrym gan y sylfaenydd, daeth cangen, neu adran gyntaf yr Urdd i fodolaeth.

Roedd Marian, yn un ar bymtheg oed, yn gerddor dawnus ac yn awdur a oedd wrth ei bodd yn ysgrifennu dramâu i blant. Roedd hi'n angerddol am y mudiad, ac arferai feicio o dŷ i dŷ yn recriwtio aelodau. Cadwai hwy'n brysur yn ymarfer caneuon, dawnsio a llefaru. Ysgrifennodd ddramâu iddynt eu perfformio hefyd. Diolch.

Da iawn, Marian, a phawb arall o aelodau'r Urdd ar hyd y ganrif.