Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Jones.

Diolch, Lywydd. Weinidog, credaf fod y ddau ohonom yn rhannu awydd i ddiogelu addysg ar gyfer y dyfodol yng Nghymru, yn enwedig ar ôl Brexit, sy'n cyflwyno ac a fydd yn cyflwyno cynifer o gyfleoedd rhyngwladol wrth symud ymlaen. Mae angen inni sicrhau bod disgyblion o Gymru yn cael y cyfleoedd gorau a'u bod yn gallu cystadlu ar lwyfan byd-eang. Siaradais yn ddiweddar yn y Siambr am fanteision darparu ieithoedd modern a rhyngwladol ar draws ein lleoliadau addysgol, felly ni wnaf ailadrodd hynny. Ac mae'n ymddangos yn glir, o'r arian y mae Llywodraeth Cymru wedi'i neilltuo ar gyfer yr agwedd hon ar ddysgu, eich bod yn cydnabod y manteision hynny hefyd, Weinidog. Felly, er eich bod wedi darparu cyfanswm o £5.7 miliwn i raglen Dyfodol Byd-eang Llywodraeth Cymru, a chynyddu'r cyllid 71.8 y cant ers 2015, tybed sut y mae nifer y cofrestriadau TGAU mewn Ffrangeg ac Almaeneg wedi gostwng 41.2 y cant a 45 y cant yn y drefn honno. Mewn cyferbyniad, yn Lloegr, cafwyd cynnydd amlwg yn Ffrangeg a Saesneg o 2019-20. Ac am y tro cyntaf ers dechrau cadw cofnodion, yn Lloegr, denodd Sbaeneg dros 100,000 o gofrestriadau—bron i ddwbl cyfanswm 2005. Mae'n amlwg, mewn cymhariaeth, Weinidog, fod rhywbeth yn y rhaglen Dyfodol Byd-eang yn methu. A allech chi egluro i'r Senedd sut y bydd unrhyw arian newydd ar gyfer y rhaglen aflwyddiannus hon yn gwrthdroi'r gostyngiad hwn? Diolch.

Wel, byddwn yn anghytuno â'r argraff y mae'r cwestiwn yn ei roi, mae arnaf ofn, sef bod hon yn her sy'n benodol i Gymru. Nid yw hynny'n ei wneud yn llai o her yng Nghymru, ond mae'n dweud rhywbeth wrthym am natur yr her, sef bod dirywiad cyffredinol, mewn gwirionedd, mewn ieithoedd tramor modern ledled y DU. Felly, rwy'n credu ei bod yn sefyllfa drist y mae'n rhaid i bob un o bedair gwlad y DU ymgodymu â hi. Credaf fod y gwaith y mae partneriaid wedi bod yn ei wneud drwy'r rhaglen Dyfodol Byd-eang—. Ffocws y rhaglen honno oedd hyrwyddo a chodi proffil ieithoedd tramor modern mewn ysgolion yng Nghymru yn gyffredinol. Rydym yn gweithio gydag Estyn, gyda'r consortia rhanbarthol, gyda phrifysgolion, gyda Cymwysterau Cymru, ac yn y cymysgedd hwnnw, mae cyfoeth o brofiad ac adnoddau i gefnogi ein hysgolion yng Nghymru. Ond rwy'n credu mai un o'r cyfleoedd allweddol, wrth inni gyflwyno'r cwricwlwm newydd, a diwygio ein cymwysterau, yw ehangu'r dewis sydd ar gael i'n dysgwyr, a chredaf y bydd yr hyblygrwydd ychwanegol a ragwelwn yn ein helpu gyda'r her hon hefyd.

Diolch, Weinidog. Rwyf am ailadrodd: mewn cyferbyniad, yn Lloegr, cafwyd cynnydd amlwg mewn Ffrangeg a Sbaeneg o 2019-20, ac ers dechrau cadw cofnodion, mae Sbaeneg wedi cynyddu i 100,000 a mwy. Mae'n hollol wahanol i'n niferoedd ni, sy'n gostwng. Hefyd, rydym wedi gweld niferoedd athrawon ieithoedd tramor modern mewn Almaeneg a Ffrangeg yn gostwng 14 y cant a 15 y cant yn y drefn honno dros y pum, chwe blynedd diwethaf. Ai un o'r rhesymau pam fod y rhaglen Dyfodol Byd-eang yn methu yw prinder athrawon, ac, os felly, pa gamau yr ydych yn eu cymryd i unioni hynny, os gwelwch yn dda, yn benodol, fel y dywedoch chi, am fod y cwricwlwm newydd yn rhoi cynifer o gyfleoedd i ni, fel y mae newid y diwrnod ysgol o bosibl? Felly, mae angen inni gael yr athrawon hyn ar waith fel y gall pobl fanteisio ar y cyfleoedd hynny ym maes ieithoedd modern os dymunant, wrth symud ymlaen. Diolch.

Rwy'n cytuno â'r her y mae'r Aelod yn ei disgrifio o ran recriwtio. Wrth gwrs, mae gennym gynllun cymhelliant i annog athrawon i bynciau fel y rhai y cyfeirir atynt, sydd wedi bod yn heriol o ran recriwtio yn y gorffennol. Ac mewn gwirionedd, mae'r cynlluniau hynny'n arwain at ganlyniadau buddiol. Rwy'n credu bod cymysgedd o heriau, mewn gwirionedd. Un o'r agweddau ar ddiwygio addysg a allai effeithio ar sut y gallai hyn edrych yn wahanol yn y dyfodol yw rhyngwladoli'r system addysg yn gyffredinol yng Nghymru drwy'r rhaglen Taith, sydd, er bod y ffocws wedi bod ar addysg uwch, hefyd o fudd i addysg bellach, ysgolion hefyd, a gwasanaethau ieuenctid. Felly, rwy'n credu bod cyfle cyffrous iawn yn rhan o hynny i godi proffil pwysigrwydd ieithoedd tramor modern yn ein hysgolion, ochr yn ochr â'r cwricwlwm newydd, yn ogystal ag addysgu'r Gymraeg, wrth gwrs. 

Diolch, Weinidog. Nawr, gan symud i bwnc mwy sobreiddiol, ond un pwysig i fynd i'r afael ag ef heddiw, Weinidog, mae'r sefyllfa yn Wcráin yn dorcalonnus, ac yn sicr nid yw'n rhywbeth yr oedd unrhyw un ohonom yn meddwl y byddem byth yn ei weld eto yn Ewrop, rwy'n siŵr. Fe'i gwnaed yn glir ddoe ein bod ni i gyd eisiau gweld Cymru fel lloches i ffoaduriaid Wcráin sy'n dianc rhag y gwrthdaro. Er mwyn darparu ar gyfer y plant a darparu'r addysg y maent ei hangen ac yn ei haeddu pan fyddant yma, mae angen inni fod yn barod. 

Weinidog, gyda phrinder athrawon cyffredinol ledled Cymru, a nifer fawr o ysgolion yn llawn, pa gamau yr ydych yn eu cymryd i sicrhau ein bod yn gallu croesawu'r plant hyn i'n system addysg yng Nghymru gyda breichiau agored?

Wel, rwy'n anghytuno â'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ynghylch prinder cyffredinol o athrawon yn ein system. Nid wyf yn credu bod hwnnw'n adlewyrchiad teg o'r sefyllfa yr ydym ynddi o bell ffordd, ond byddwn yn cytuno â'r teimlad yn ei chwestiwn ynghylch pa mor bwysig yw hi ein bod ni yng Nghymru yn gallu estyn ein croeso i'r rhai sy'n gadael ac yn ffoi o Wcráin. A bydd yr Aelod wedi clywed y pwyntiau a wnaeth y Prif Weinidog ddoe yn y Siambr mewn perthynas â'n huchelgeisiau fel cenedl yn y cyd-destun hwnnw, ac efallai eich bod hefyd wedi clywed bod trafodaethau gyda phartneriaid llywodraeth leol ynglŷn â sut y gallwn gydweithio i sicrhau ein bod yn y sefyllfa orau i groesawu'r rhai a allai symud yma—ac rydym yn gobeithio y byddant yn gwneud hynny—a bydd hynny'n rhan o'r trafodaethau hynny. 

Llefarydd Plaid Cymru, Sioned Williams. 

Diolch, Llywydd, a hoffwn ddatgan diddordeb bod fy ngŵr yn gweithio i Brifysgol Abertawe. 

Heddiw, mae myfyrwyr o Gymru yn cymryd rhan mewn streic a drefnwyd gan Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr, a nod y streic yw dychmygu gweledigaeth newydd ar gyfer addysg, ac mae hefyd yn dangos cefnogaeth i'r camau diwydiannol a gymerwyd gan aelodau'r Undeb Prifysgolion a Cholegau, lle mae staff ym Mhrifysgol Abertawe a'r Brifysgol Agored yng Nghymru yn mynd ar streic ynghylch contractau ansicr, llwyth gwaith annheg a thoriadau i'w pensiynau. Mae'r weledigaeth newydd hon o addysg uwch ac addysg bellach hygyrch wedi'i hariannu'n llawn, gyda chyflogau, pensiynau ac amodau priodol i staff yn rhywbeth y mae arnom ei angen yn ddirfawr.

Ar 28 Ionawr, cyhoeddodd Gweinidog prifysgolion Llywodraeth y DU y byddai'r trothwy ad-dalu a throthwyon cyfradd llog sy'n gymwys i fenthyciadau myfyrwyr cynllun 2 a chynllun 3 yn cael eu rhewi yn 2022-23. Mae'r trothwyon wedi codi gydag enillion cyfartalog yn y gorffennol. Mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi dweud bod hwn, i bob pwrpas, yn gynnydd treth llechwraidd ar raddedigion.

Weinidog, rydych wedi cadarnhau y byddai'r rhewi'n berthnasol i raddedigion o Gymru, er bod polisi addysg a rhannau sylweddol o'r system cyllid myfyrwyr wedi'u datganoli. Mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru yn ddi-rym i wrthwynebu'r rhewi hwn, a fydd yn ychwanegu cannoedd o bunnoedd at filiau treth graddedigion Cymru sydd eisoes yn wynebu effeithiau'r argyfwng costau byw, ac nid dyma'r unig faes lle mae myfyrwyr yn wynebu costau cynyddol. Mae rhent cyfartalog myfyrwyr yng Nghymru wedi codi 29 y cant yn ystod y tair blynedd diwethaf, sy'n golygu ei fod bellach yn mynd â 60 y cant o uchafswm y pecyn cymorth i fyfyrwyr yng Nghymru, a hyn oll er ein bod yn gwybod bod myfyrwyr yn wynebu cynnydd mewn biliau ynni o ganlyniad i'r cynnydd arfaethedig yn y cap ar brisiau. 

Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi myfyrwyr a graddedigion yn ystod yr argyfwng costau byw? Diolch. 

A gaf fi wneud sylwadau ar y pwynt cyntaf y mae'r Aelod yn ei wneud mewn perthynas â'n huchelgeisiau ar gyfer y system addysg yng Nghymru? Ac rwy'n cytuno â hi fod yr egwyddor sy'n sail i'r system addysg uwch yng Nghymru yn llawer mwy blaengar na'r hyn a ddywedai sy'n digwydd dros y ffin mewn perthynas â chyllid myfyrwyr. Mae'n amlwg y bydd yn gwybod bod pob myfyriwr israddedig amser llawn yng Nghymru yn cael gwerth o leiaf £1,000 o grant a chymorth ychwanegol, lle bynnag y dewisant astudio yn y DU, ac mae gennym bolisi mwy blaengar mewn perthynas ag astudio rhan-amser hefyd. 

Un gwahaniaeth llai amlwg, neu un sy'n cael ei drafod yn llai aml, sydd gennym yng Nghymru hefyd yw bod Llywodraeth Cymru yn gwneud darpariaeth i ganslo hyd at £1,500 o ddyled benthyciadau cynhaliaeth ar gyfer pob myfyriwr sy'n dechrau ad-dalu. Cymru yw'r unig ran o'r DU sy'n gwneud hynny, ac rydym yn falch iawn o gael system gyllido fwy blaengar yma yng Nghymru. 

Ar y pwynt a wnaeth am y trothwy benthyciadau, y gwneuthum ddatganiad ysgrifenedig amdano yn ystod yr wythnos neu ddwy ddiwethaf, rhan o'r her a wynebwn yma yng Nghymru, er bod llawer o'r pwerau yn ein dwylo ni mewn perthynas â chyllid myfyrwyr, yw nad yw'r gallu i weithredu polisi gwahanol ar lawr gwlad yn ein dwylo ni. Mae hwnnw'n gwestiwn i Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi mewn sawl ffordd a chyrff eraill nad ydynt wedi'u datganoli. A phan wneir penderfyniad polisi ar fyr rybudd fel yn yr achos hwn, nid yw'n bosibl ymateb iddo mewn ffordd wahanol yma yng Nghymru mewn gwirionedd. Fodd bynnag, yn ystod y dyddiau diwethaf, bydd wedi gweld ystod o gynigion eraill a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â diwygio cyllid myfyrwyr, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion weithio gyda swyddogion y Trysorlys a swyddogion Llywodraeth y DU i weld faint o le sydd gennym i symud yng Nghymru fel y gallwn wneud dewisiadau gwahanol i'r rhai a wneir mewn amgylchiadau gwahanol iawn dros y ffin.  

Diolch, Weinidog. Sefydlwyd Cymwysterau Cymru ym mis Awst 2015, ac mae'n gorff rheoleiddio annibynnol a sefydlwyd i sicrhau bod cymwysterau'n effeithiol ar gyfer diwallu anghenion rhesymol dysgwyr yng Nghymru ac i hyrwyddo hyder y cyhoedd mewn cymwysterau a system gymwysterau Cymru. Rhaid i Cymwysterau Cymru lunio adroddiad blynyddol sy'n nodi sut y mae wedi arfer ei swyddogaethau. Fodd bynnag, nid oes gofyniad cyfreithiol i Cymwysterau Cymru gael ei adolygu'n annibynnol ar ôl cyfnod penodol o amser. Nid yw'r trefniadau presennol yn caniatáu adolygiad annibynnol rheolaidd i sicrhau bod y corff yn gweithio er lles gorau'r sector addysg a bod ganddo'r pwerau priodol i gyflawni ei ddiben, yn enwedig pan fyddwn yn meddwl yn awr am y newidiadau sylweddol sy'n cael eu gwneud ar hyn o bryd i gymwysterau a TGAU fel y gwelsom yn ddiweddar. 

Yn Lloegr, mae Ofqual yn defnyddio bwrdd cynghori ar safonau, sy'n cynnwys arbenigwyr asesu annibynnol, i adolygu ymchwil a gwneud argymhellion ar gynnal safonau. Yn yr un modd, sicrhaodd Deddf Awdurdod Cymwysterau'r Alban 2002 fod cyngor ymgynghorol yn cael ei sefydlu fel rhan o Awdurdod Cymwysterau'r Alban. Mae'r cyngor hwn yn rhoi cyngor cyson i Awdurdod Cymwysterau'r Alban a Gweinidogion yr Alban ac yn caniatáu darpariaeth gysylltiedig neu atodol fel y gwêl Gweinidogion yr Alban yn dda. Felly, byddai'n dda gennyf glywed a yw'r Gweinidog yn cytuno y byddai'n fuddiol i Cymwysterau Cymru ddilyn yr enghreifftiau hyn o strwythurau llywodraethu statudol a chael eu hadolygu'n rheolaidd ac yn annibynnol i helpu i gyflawni nodau craidd y corff. Diolch.  

Wel, bydd angen imi atgoffa fy hun mewn cyd-destun gwahanol o sylfaen statudol rhai o'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu codi yn ei chwestiwn a rhai o'r cwestiynau penodol ynghylch y manylion llywodraethu y mae'n cyfeirio atynt, ac rwy'n hapus iawn i wneud hynny. Ond yr hyn y byddwn yn ei ddweud ar hyn o bryd yw bod rhaglen ddiwygio sylweddol iawn ar y gweill mewn perthynas â chymwysterau yng Nghymru, lle rwy'n gwybod, yn y trafodaethau a gawsom yn y cytundeb cydweithio, fod gennym uchelgais gyffredin i gael cyfres uchelgeisiol a radical o ddiwygiadau i'n cymwysterau yng Nghymru i adlewyrchu'r cwricwlwm newydd, ond hefyd i adlewyrchu'r dirwedd newidiol yn y byd cymwysterau galwedigaethol, er enghraifft. Ac mae gan bob un ohonom nifer o gyfleoedd ar hyn o bryd i ymgysylltu â Cymwysterau Cymru i helpu i lunio rhywfaint o hynny, fel bod y gwaith y maent yn ei wneud ar ein rhan yn adlewyrchu anghenion dysgwyr yng Nghymru yn y ffordd orau sy'n bosibl. Felly, byddwn yn annog unrhyw un sydd â diddordeb yn y ffordd y mae'r cymwysterau hynny'n gweithio yn y byd go iawn a'r budd y maent yn ei ddarparu i'n dysgwyr i ymgysylltu. Mae cyfle gwirioneddol i ni i gyd wneud hynny yn awr.