Gwyddom hefyd fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn paratoi cynlluniau rheoli basn afonydd ar gyfer pob un o’r tair ardal basn afon yng Nghymru, a dylai’r cynlluniau hyn effeithio ar ansawdd dŵr a dylent osod amcanion amgylcheddol a gweithredu rhaglen o fesurau i warchod a gwella’r amgylchedd. Er fy mod yn croesawu’r ffaith bod gan CNC y gallu ac y dylai osod y cynlluniau rheoli hyn, mae’n anodd nodi heb siom, er yr ymgynghorwyd arnynt dair blynedd yn ôl, nad oes unrhyw gynlluniau terfynol wedi’u cyhoeddi eto. Credaf fod hynny’n destun cryn siom, a  phryder hefyd i ni. O ystyried yr amgylchedd statudol braidd yn gymhleth hwn, tybed pam y ceisiodd Llywodraeth Cymru eithrio Cymru o rai o’r cynigion yn Neddf yr Amgylchedd 2021, a gafodd Gydsyniad Brenhinol fis Tachwedd diwethaf.

Ar adegau arferol, byddwn bob amser yn dadlau—ac mae’r Gweinidog wedi fy nghlywed yn dadlau—y dylid cael llyfr statud ar wahân i Gymru lle gellir dod o hyd i’r ddeddfwriaeth sy’n effeithio ar Gymru a chael mynediad hawdd ati. Un feirniadaeth a wnaed, wrth gwrs, am y llyfr statud gan y cyn Arglwydd Brif Ustus Thomas yn adroddiad ei gomisiwn yw ei bod yn anodd iawn cael mynediad at gyfraith Cymru a deall lle mae'n bodoli. Y rheswm am hynny yw cymhlethdod, ac un o’r rhesymau dros y cymhlethdod yw’r ffaith bod cyfraith Cymru yn bodoli mewn mwy nag un lle. Weithiau, mae'n bodoli mewn nifer o wahanol leoedd, sy'n golygu ei bod yn anodd ei deall, nid yn unig i ni ond hefyd i gyfreithwyr, barnwyr a gweithwyr cyfreithiol proffesiynol. Mae honno’n feirniadaeth deg a rhesymol i’w gwneud. Hoffwn ddeall ble rydym arni yng Nghymru ar hyn o bryd, beth yw’r fframwaith statudol, a sut y mae hynny’n cyflawni’r amcanion y credaf y bydd pob un ohonom yn eu rhannu ar bob ochr i’r Siambr heddiw a ledled y wlad. Mae pob un ohonom yn awyddus i weld ansawdd dŵr afonydd yn gwella, rydym am weld ansawdd cyrsiau dŵr yn gwella, rydym am weld ansawdd cyrff dŵr yn gwella, ac rydym am gael fframwaith statudol sy’n ddealladwy, sy’n hawdd ei werthfawrogi a’i ddeall, ac y gellir ei roi ar waith wedyn gan y cyrff, yr unigolion, y sefydliadau a'r busnesau y mae'n effeithio arnynt.

Yr hyn nad wyf am ei wneud y prynhawn yma yw beirniadu naill ai’r cwmnïau dŵr sydd gennym yng Nghymru ar hyn o bryd, neu’r bobl sy’n darparu ar gyfer gollyngiadau i gyrsiau dŵr, gan nad dyna yw diben yr hyn rwy'n ei gynnig heddiw. Yr hyn rwyf am ei wneud yw sicrhau bod gennym fframwaith statudol ar waith i reoleiddio gollyngiadau i gyrsiau dŵr a chyrff dŵr, ac yna gallwn gael y ddadl a’r drafodaeth ynglŷn â sut y cyflawnwn y gwelliant mewn ansawdd dŵr, gan fod hynny wedyn yn galluogi inni gyflawni hynny mewn pob math o wahanol ffyrdd.

Credaf mai un o'r pethau sydd wir wedi effeithio'n wirioneddol ar lawer ohonom—. Fel rhywun a fagwyd yng Nghymoedd de Cymru, yn Nhredegar, rwy'n cofio afon Sirhywi pan oeddwn yn blentyn, ac roedd yn fudr, a siarad yn blwmp ac yn blaen. Roedd y dŵr hwnnw'n cynnwys unrhyw beth y gallech ei ddychmygu, bron iawn. Cofiaf ddweud wrth ffrindiau i mi a oedd yn byw ‘lawr yn y wlad’, fel yr arferem ei ddweud, i lawr yn Llangynidr a lleoedd eraill, fod ‘Ein hafonydd ni’n well na’ch rhai chi gan fod mwy o liw ynddynt’, ac ‘Mae’n afon ofnadwy gan y gallwch weld ei gwaelod'. Credaf fod y dyddiau hynny wedi mynd, ac rwy'n gobeithio eu bod wedi mynd, ond yr hyn sydd ei angen arnom yn awr yw fframwaith statudol a fydd yn sicrhau, wrth symud ymlaen, fod pob un ohonom yn gallu gwarantu ansawdd dŵr lle bynnag yr ydym yn byw yng Nghymru, a’n bod yn gallu cael fframwaith statudol y gall pob un ohonom ei ddeall hefyd. Diolch yn fawr iawn.