2. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cael gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a chomisiynwyr yr heddlu a throseddu i fynd i'r afael â gwahaniaethu ar sail hil yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru? OQ57734

Diolch i Rhys ab Owen am y cwestiwn, Llywydd. Rydym yn parhau i weithio’n agos gyda chomisiynwyr yr heddlu a throseddu a phartneriaid cyfiawnder drwy fwrdd cyfiawnder troseddol Cymru er mwyn sicrhau bod ein cynlluniau gweithredu cydraddoldeb hiliol yn mynd i’r afael â gwahaniaethu yn y system gyfiawnder. Yr wythnos nesaf, byddaf yn cadeirio bwrdd partneriaeth plismona Cymru, lle bydd y materion hyn yn cael eu trafod.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, a diolch yn fawr am waith y Llywodraeth yma o fewn y system gyfiawnder yng Nghymru sydd, drwy ryw ryfedd wyrth, heb gael ei ddatganoli i Gymru.  

Nawr, rydym ni'n gwybod ers degawdau am y rhagfarnau a wynebir gan bobl o leiafrifoedd ethnig yn y system gyfiawnder yn fyd-eang. Yr hyn nad oeddem ni'n ei wybod, tan y blynyddoedd diwethaf, yw ei bod yn ymddangos bod rhagfarn hiliol yn y system gyfiawnder yng Nghymru yn waeth yma yng Nghymru nag yn Lloegr. Trwy waith Canolfan Llywodraethiant Prifysgol Caerdydd, rydym ni bellach yn gwybod bod troseddwyr du yn cael yr hyd dedfryd o garchar cyfartalog uchaf yng Nghymru, tra bod troseddwyr gwyn yn cael yr hyd dedfryd o garchar cyfartalog isaf. Mae data stopio a chwilio newydd gan y ganolfan llywodraethiant yn dangos bod pethau yng Nghymru yn llawer gwaeth nag yn Lloegr. O bob 1,000 o bobl wyn sy'n byw yng Nghymru, stopiwyd a chwiliwyd wyth ohonyn nhw, ac mae hyn yn cymharu â 56 o bob 1,000 o bobl yn y gymuned bobl ddu yng Nghymru. Roedd unigolion o gefndiroedd du, ethnig yng Nghymru wedi'u gorgynrychioli saith gwaith yn nefnydd yr heddlu o ataliaeth, wedi'u gorgynrychioli chwe gwaith yn nefnydd yr heddlu o arfau, fel tasers. Nawr, mae'r rhain yn ffigurau gwarthus, a ddylai beri pryder i bob un ohonom ni yn y Siambr hon. Rwy'n falch bod Cymru yn cael ei galw yn genedl o loches, ond ni ellir ei galw yn genedl wirioneddol o loches os yw pobl yn y boblogaeth ddu yn llawer mwy tebygol o gael eu llusgo i mewn i'r system cyfiawnder troseddol na'u cymheiriaid gwyn. Nawr, a wnaiff y Prif Weinidog sefydlu ymchwiliad i ddadansoddi graddau'r rhagfarn hiliol yn ein system gyfiawnder fel y gallwn ni ddeall pam y mae'n digwydd a mynd i'r afael â hynny yn llawn? Diolch yn fawr. 

Wel, diolch i Rhys ab Owen am hynna, ac rwy'n llongyfarch Canolfan Llywodraethiant Cymru ar y gwaith parhaus y maen nhw'n ei wneud a'r wybodaeth bwysig ond llwm iawn y maen nhw'n ei rhoi i ni drwy'r gwaith y maen nhw'n ei wneud. Mae'r ffigurau y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw o ran stopio a chwilio yn amlwg yn peri pryder mawr yn wir, ond maen nhw'n dod ar ben y gwaith yr ydym ni eisoes wedi ei weld o'r ganolfan. Mae'n ffigur brawychus, ac rwy'n siŵr y bydd yn frawychus i bobl o amgylch y Siambr gyfan pan fydd y gwaith ymchwil hwnnw yn datgelu'r ffaith, er bod 14 o bobl wyn yng Nghymru yn cael eu carcharu o bob 100,000 o bobl yn y boblogaeth, bod 91 o bobl ddu yn cael eu carcharu, ac mae hwnnw yn ddadansoddiad brawychus. Dyna pam, yn y cydweithrediad rhwng ein dwy blaid, y mae gennym ni ymrwymiad penodol i sicrhau bod elfennau cyfiawnder y cynllun gweithredu ar gydraddoldeb hiliol yn gadarn ac yn mynd i'r afael â'r materion hyn gyda'r heddlu a'r llysoedd, a dyna'r ffordd yr ydym ni'n bwriadu bwrw ymlaen â'r ffyrdd ymarferol o fynd i'r afael â'r ffigurau yr ydym ni wedi eu trafod y prynhawn yma.

Heb os nac oni bai yr ateb hirdymor, Llywydd, yw datganoli plismona a chyfiawnder. A'm cred i yw nad yw hynny'n fater o ba un a fydd yn digwydd, mae'n fater o ba bryd y bydd yn digwydd. Dylai ddigwydd ac fe fydd yn digwydd, ac mae hynny oherwydd bod y ddadl dros wneud hynny mor eglur ac yn cael ei hatgyfnerthu gan yr union wybodaeth y mae Rhys ab Owen wedi tynnu sylw ati y prynhawn yma. Lle'r ydym ni wedi gallu cael dylanwad cryf, Llywydd, yna rydym ni'n dangos y gwahaniaeth y gallwn ni ei wneud. Mae'n debyg bod ein dylanwad wedi bod ar ei gryfaf ym maes cyfiawnder ieuenctid. Ddegawd yn ôl, yn 2011, daethpwyd â dros 3,000 o bobl ifanc i mewn i'r system cyfiawnder ieuenctid am y tro cyntaf y flwyddyn honno. Ddeng mlynedd yn ddiweddarach, y llynedd, roedd y ffigur hwnnw yn llai na 400. Eto, yn ôl yn 2011, cafodd 109 o bobl ifanc yng Nghymru eu dedfrydu i'r ddalfa y flwyddyn honno. Y llynedd, 17 oedd y nifer, y ffigur isaf erioed ar gofnod. A dyna pam yr wyf i'n teimlo'n ffyddiog y byddwn ni'n gweld plismona a chyfiawnder yn cael ei ddatganoli, oherwydd gallwn ddangos, pan gawn ni'r cyfle, ein bod ni'n gallu darparu'r gwasanaethau hynny yn fwy effeithlon ac yn fwy effeithiol. Oherwydd pan fyddan nhw'n cael eu darparu yn lleol gellir eu teilwra, eu blaenoriaethu a'u gweithredu yn unol â'r gwerthoedd a'r dull yr hoffem ni eu gweld ar gyfer y gwasanaeth hwnnw yma yng Nghymru.

Prif Weinidog, canfu adroddiad 'Children in Custody' Arolygiaeth Carchardai EM bod nifer anghymesur o uchel o blant Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn y system cyfiawnder troseddol. Yn nodweddiadol, mae 11 y cant o blant mewn canolfannau hyfforddi diogel a 6 y cant o blant mewn sefydliadau troseddau ieuenctid yn dod o gefndir Sipsiwn, Roma a Theithwyr, o'i gymharu â 0.1 y cant o'r boblogaeth gyfan. Tynnodd yr adroddiad sylw hefyd at y ffaith bod plant Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn cael mwy o anhawster yn ymgysylltu â thimau troseddau ieuenctid a darpariaeth addysg pan fyddan nhw yn y ddalfa. Mae'r rhesymau am hyn yn gymhleth iawn, ond mae'n ymddangos bod cysylltiad â phryd y caiff plant eu cymryd i'r ddalfa am y tro cyntaf a'u profiad a'u canlyniadau cyffredinol. Canfuwyd nad yw teulu a ffrindiau sy'n gweithredu fel oedolion priodol bob amser yn deall y prosesau dan sylw, ac yn ogystal, gall y plant yn y ddalfa hefyd deimlo eu bod wedi'u llethu. Mae hyn wedyn yn arwain at deimladau o ddrwgdybiaeth ac ynysigrwydd gan blant pan fyddan nhw yn y ddalfa. Prif Weinidog, a allech chi egluro pa gamau y mae'r Llywodraeth hon wedi eu cymryd o ran gweithio gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a chomisiynwyr yr heddlu a throseddu i nodi anghenion penodol plant o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yng Nghymru pan fyddan nhw'n mynd i'r system cyfiawnder troseddol? Pa gymorth ychwanegol sydd ei angen yn eich barn chi ar blant o'r cymunedau hyn? Diolch.

Mae'r rheini i gyd yn bwyntiau pwysig iawn y mae'r Aelod wedi eu gwneud. Yr un ffordd fwyaf yr ydym ni wedi gallu mynd i'r afael â'r her honno yng Nghymru, fel y dywedais yn gynharach, yw lleihau cyfanswm nifer y plant o Gymru sy'n cael eu hunain yn y ddalfa o flwyddyn i flwyddyn, i'r ffigur isaf erioed y llynedd. Bydd hynny yn golygu ein bod ni wedi gallu cael budd i'r bobl ifanc hynny o'r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Ond, mae angen gwneud mwy, rydym ni'n gwybod, oherwydd y gwahaniaethu a'r anfantais y mae plant o'r cefndiroedd hynny yn eu hwynebu. Mae gennym ni fuddsoddiad sylweddol gan Lywodraeth Cymru mewn darparu gwasanaethau penodol i helpu i ddiwallu anghenion y cymunedau hynny ac mae'r arbenigedd hwnnw ar gael i bobl sy'n gweithio yn ein system cyfiawnder ieuenctid. Nid wyf i'n credu ei bod hi'n annheg i mi, Llywydd, hyd yn oed gyda'r hyn a oedd yn gwestiwn adeiladol iawn, dynnu sylw at y ffaith bod deddfwriaeth yn mynd drwy Dŷ'r Cyffredin ar hyn o bryd, a gyflwynwyd gan y Blaid Geidwadol, a fydd yn arwain at droseddoli mwy o bobl o'r gymuned honno, deddfwriaeth y mae'r Senedd hon wedi gwrthod rhoi ei chydsyniad iddi.