8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am hawliau grwpiau cymunedol i brynu asedau cyhoeddus? OQ57757

Gwnaf. Mae asedau cymunedol fel mannau gwyrdd ac adeiladau cymunedol yn hanfodol i iechyd a lles ein cymunedau. Rydym yn cefnogi perchnogaeth gymunedol ar yr asedau hyn, a dyna pam ein bod yn gweithio gyda phartneriaid i gyflawni argymhellion ein hymchwil ar drosglwyddo asedau cymunedol.

Diolch yn fawr, Weinidog. Fel y trafodwyd ddoe yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac er gwaethaf cysyniadau fod cymunedau yng Nghymru yn fwy cymunedol o gymharu â chymunedau eraill ledled Prydain, Cymru sydd â'r lleiaf o hawliau statudol o bell ffordd mewn perthynas â thir. Er bod ychydig o fecanweithiau cyfyngedig yn bodoli ar gyfer rheolaeth gymunedol, megis trosglwyddo asedau cymunedol sy'n caniatáu i gymunedau gymryd perchnogaeth ar gyfleusterau a'u rheoli, a Deddf Llywodraeth Leol 1972: Caniatâd Gwaredu Cyffredinol (Cymru) 2003 sy'n caniatáu i awdurdodau lleol a rhai cyrff cyhoeddus eraill werthu tir am lai na gwerth y farchnad os—ac rwy'n dyfynnu—yw'r awdurdod o'r farn y byddai'r gwerthiant yn gwella lles economaidd, cymdeithasol neu amgylcheddol ardal, prosesau yw'r rhain sy'n cael eu gyrru gan awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus yn y pen draw yn hytrach na chymunedau.

Mae'r Gwasanaeth Cynghori ar Dir Cymunedol yng Nghymru yn cynorthwyo prosiectau mannau gwyrdd cymunedol i gaffael tir a chael yr holl ganiatadau angenrheidiol i sefydlu a rheoli mannau gwyrdd, ond nid oes unrhyw hawl statudol i gymunedau yng Nghymru brynu tir neu asedau fel yn yr Alban, a dim hawl i gynnig, herio nac adeiladu fel yn Lloegr. Gan gofio sylwadau'r Prif Weinidog ddoe, pa ystyriaeth y mae'r Llywodraeth hon wedi'i rhoi i Fil grymuso cymunedol sy'n sefydlu cofrestr o asedau cymunedol ac yn rhoi hawl gyntaf statudol i gymunedau wrthod yr asedau hyn pan gânt eu cynnig i'w gwerthu neu eu trosglwyddo? Diolch.

Diolch am ofyn y cwestiwn hwn. Yn amlwg, byddwn yn cysylltu fy hun â'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog mewn ymateb i'r mater ddoe. Rydym wedi edrych ar y sefyllfa yn Lloegr a phan gyflwynwyd y cofrestri, gwn fod ymateb eithaf cymysg wedi bod i'r cynllun pan gafodd ei gyflwyno yn Lloegr mewn gwirionedd. Ac nid yw ymchwil Llywodraeth Cymru ar drosglwyddo asedau cymunedol a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn tynnu sylw at yr angen am ateb deddfwriaethol. Yn hytrach, mae'n argymell gweithio gydag awdurdodau lleol a chyda throsglwyddeion i ddatblygu a rhannu arferion gorau. A dyna yw ein ffocws ar hyn o bryd.

Credaf fod gennym enghreifftiau rhagorol o gynlluniau yma yng Nghymru. Mae gennym ein cronfa benthyciadau asedau cymunedol a gaiff ei gweithredu ar ein rhan gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ac mae honno'n darparu benthyciadau hirdymor i grwpiau cymunedol corfforedig sy'n ceisio prynu'r asedau cymunedol hynny. A hefyd ein rhaglen cyfleusterau cymunedol ragorol sy'n darparu grantiau cyfalaf i grwpiau cymunedol ar gyfer prynu neu wella asedau cymunedol a gaiff eu defnyddio'n dda ac sydd eu hangen yn fawr. Felly, credaf fod y math o gymorth a ddarparwn yma yng Nghymru yn drawiadol, yn enwedig cymorth cyllidol, ond hefyd o ran rhannu arferion gorau ac yn y blaen. A chredaf y bydd y rhan fwyaf ohonom, os nad pob un ohonom, yn gyfarwydd iawn â chynlluniau cymunedol yn lleol sydd wedi elwa o'r rhaglen cyfleusterau cymunedol sy'n darparu grantiau ledled Cymru.

Peredur Owen Griffiths, yn olaf.

Gwrandewais ar eich ateb ac rwy'n gobeithio eich bod wedi edrych ar adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig ar rymuso cymunedau a oedd ac a ddylai fod wedi bod yn agoriad llygad i'r Llywodraeth, gan i'r adroddiad hwnnw ganfod mai cymunedau yng Nghymru yw'r rhai sydd wedi'u grymuso leiaf yn y DU. Mae hyn yn cyd-fynd â sgyrsiau a gefais yr wythnos hon, mewn gwirionedd, gyda rhywun sy'n ymwneud â'r prosiect i ailagor sefydliad y glowyr yn Abertyleri. Gyda dagrau yn eu llygaid, dywedodd yr unigolyn hwnnw wrthyf fod llawer o bobl yn anobeithio a'u bod yn credu na fyddai pethau'n newid yn eu cymuned. Mae'n anomaledd gwirioneddol fod gan bobl yng Nghymru lawer llai o hawliau dros eu hasedau cymunedol na chymheiriaid eraill yn yr Alban a hyd yn oed yn Lloegr, sydd, na foed ichi anghofio, yn cael ei llywodraethu gan Blaid Dorïaidd nad yw'n enwog yn draddodiadol am ddal datblygwyr yn ôl. Pryd y gall cymunedau yng Nghymru, gyda'u hysbryd cymunedol ysbrydoledig, fwynhau'r un hawliau â chymunedau ledled gweddill y DU?

Fel y dywedais mewn ymateb i'r siaradwr blaenorol, rydym wedi cyflawni ein hymchwil ein hunain nad oedd yn dynodi angen am ateb deddfwriaethol. Ond rydym yn edrych gyda diddordeb ar adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig yn ogystal â'r gwaith gan Ganolfan Cydweithredol Cymru, 'Perchenogaeth gymunedol ar dir ac asedau: galluogi i dai a arweinir gan y gymuned gael eu darparu yng Nghymru', a gyhoeddwyd yn ddiweddar iawn hefyd. Felly, rydym yn edrych yn ofalus ar y ddau adroddiad i weld beth y gallwn ei ddysgu ganddynt. Ond rwy'n credu bod gennym waith rhagorol ar y gweill eisoes, ond mae'n fater o sut i sicrhau yn y ffordd orau mai dyna yw'r norm yn hytrach na'r eithriad.

Diolch i'r Gweinidog.