Eitem 10 sydd nesaf, memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Iaith Arwyddion Prydain. Rwy'n galw ar y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol i wneud y cynnig yma. Jane Hutt.

Cynnig NDM7981 Jane Hutt

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau ym Mil Iaith Arwyddion Prydain i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Senedd Cymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig ac rwy'n hapus i gynnig y cynnig hwn ac esbonio pam rwy'n credu y dylai'r Senedd gytuno arno. I lawer o bobl yng Nghymru, Iaith Arwyddion Prydain yw'r iaith y maen nhw'n ei defnyddio mewn bywyd bob dydd, ond gwyddom i lawer eu bod wedi'u hanablu oherwydd nad yw gwasanaethau cyhoeddus yn cyfathrebu â nhw neu'n methu â chyfathrebu â nhw drwy gyfrwng Iaith Arwyddion Prydain. I'r gymuned fyddar, dim ond un nodwedd nodedig o'u diwylliant yw iaith. Mae Cymru fwy cyfartal yn un sy'n galluogi pobl i gyflawni eu potensial, waeth beth fo'u cefndir neu eu hamgylchiadau. Mae hefyd yn un o'n hamcanion llesiant cenedlaethol cyfunol yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac mae hyn yn seiliedig ar ymrwymiad hirsefydlog i'r model cymdeithasol o anabledd.

I ddefnyddwyr BSL, mae'r gallu i barhau â'u bywydau heb eu hatal gan rwystrau cyfathrebu yn sylfaenol, a phan fabwysiadodd Llywodraeth Cymru BSL fel iaith swyddogol yn 2004, roedd yn cydnabod y gwirionedd hwn, ac rwy'n falch o'r cynnydd rydym wedi'i wneud ar y cyd yng Nghymru o ran hyrwyddo'r defnydd o BSL yn y ffordd yr ydym yn cyfathrebu, ac rwy'n cydnabod yn llwyr fod llawer mwy i'w wneud.

Bydd y Bil hwn, er ei fod yn gyfyngedig i hyrwyddo a hwyluso BSL wrth i gyrff Llywodraeth y Du gyfathrebu â'r cyhoedd, pan gaiff ei weithredu, yn gwneud cyfraniad pwysig i fywydau defnyddwyr BSL a'n hamcanion ar gyfer Cymru fwy cyfartal. Felly, bydd yn gwella cyfle cyfartal i bobl yng Nghymru, a dyna pam mae angen cydsyniad y Senedd a pham yr wyf i'n cefnogi'r cynnig cydsyniad hwnnw.

Mae tair darpariaeth weithredol i'r Bil. Mae'n gwneud BSL yn iaith swyddogol yng Nghymru, Lloegr a'r Alban, ac mae'r statws hwn yn dod i rym drwy'r darpariaethau eraill yn y Bil, sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion y DU adrodd ar hyrwyddo a hwyluso'r defnydd o BSL wrth gyfathrebu â'r cyhoedd o adrannau Llywodraeth y DU, a'r Ysgrifennydd Gwladol i gyhoeddi canllawiau cysylltiedig.

Nid yw'r Bil yn atal y Senedd rhag deddfu yn y maes hwn pe bai'n dewis gwneud hynny. Mae eithriadau ar gyfer awdurdodau cyhoeddus datganoledig ac ar gyfer Gweinidogion Cymru yn y Bil, ac mae'n iawn i ni allu penderfynu ar ddull gweithredu cynhwysfawr i Gymru sy'n addas i'n dull gweithredu ein hunain. Mae Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn gweithio gyda'n tasglu anabledd i ddatblygu dull gweithredu, yn dilyn archwiliad Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain a gomisiynwyd gennym ym mis Chwefror 2021, a dywedaf ein bod wedi comisiynu hynny mewn ymateb i'r Bil Aelod preifat a gyflwynwyd gan Mark Isherwood bryd hynny. Fe wnaethom ni ddweud bryd hynny ein bod eisiau bwrw ymlaen â hyn fel hyn, gan gynnal yr archwiliad hwn gan Gymdeithas Pobl Fyddar Prydain, ac yn awr mae gennym y tasglu hawliau anabledd i helpu i symud hyn yn ei flaen.

Felly, bydd y darpariaethau yn y Bil hwn yr ydym ni'n eu trafod y prynhawn yma o ran yr LCM yn gwneud cyfraniad cadarnhaol i fywydau defnyddwyr BSL, y dylem ei groesawu ochr yn ochr â'n dull gweithredu yng Nghymru. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad a'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau am graffu ar y Bil a'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol. Yn amlwg, rwyf yn derbyn bod llawer mwy i'w wneud, ond mae hwn yn gyfraniad cadarnhaol, ac anogaf y Senedd i gytuno i'w gymhwyso i Gymru. Diolch.

Galwaf nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, Jenny Rathbone. 

Diolch yn fawr iawn. Trafodwyd y cynnig hwn yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ddoe, ac nid wyf yn credu bod unrhyw anghydweld ynghylch pwysigrwydd pasio'r mesur hwn, er fy mod yn credu bod rhywfaint o anghydweld ynglŷn â'r ffordd yr ydym yn gwneud hynny. Ni allaf gredu y byddai unrhyw un yn ei wrthwynebu, ond credaf ei bod yn bwysig deall pwy sydd angen defnyddio Iaith Arwyddion Prydain, oherwydd nid oes diben i ni basio deddfwriaeth dim ond er mwyn gwneud hynny; rhaid i ni ystyried sut y dylai newid ein hymddygiad.

Felly, mae dros 0.5 miliwn o bobl fyddar a thrwm eu clyw yn byw yng Nghymru, ond yn amlwg gall y rhan fwyaf ohonyn nhw oresgyn y byddardod hwnnw drwy ddefnyddio cymhorthion clyw. Ond mae tua 4,000 o bobl yr ydym yn gwybod amdanyn nhw sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Prydain oherwydd bod eu byddardod mor ddwys fel nad oes ganddynt y gallu i gaffael ieithoedd llafar fel Cymraeg, Saesneg nac unrhyw iaith arall. Felly, mae Iaith Arwyddion Prydain yn hynod bwysig iddyn nhw ac mae hefyd yn bwysig iawn i bobl sydd ag anawsterau cyfathrebu eraill ac mae Iaith Arwyddion Prydain yn arf defnyddiol iawn iddynt.

Bu gostyngiad yn nifer y plant byddar sydd yn yr ysgol, ond rwyf wedi gweld iaith arwyddion yn cael ei haddysgu mewn mannau eraill, er enghraifft mewn darpariaeth feithrin neu gynradd, i bob plentyn, fel y gall yr ysgol gynhwysol sicrhau bod y plant i gyd yn gallu cyfathrebu â'i gilydd, gan gynnwys plentyn y mae angen iddo ddefnyddio iaith arwyddion.

Rwy'n credu bod mater hefyd i Gomisiwn y Senedd: os ydym ni o ddifrif am Iaith Arwyddion Prydain, pa mor aml y dylem ni fod yn sicrhau bod hynny ar gael yn ein trafodion fel bod pobl y mae angen iddyn nhw ddefnyddio iaith arwyddion yn gallu dilyn yr hyn yr ydym ni'n ei wneud ar eu rhan? Felly, gobeithiaf y byddwn i gyd yn unfrydol eisiau pasio'r mesur hwn ar y cyd â Senedd y DU, ond credaf fod angen i ni fyfyrio ar sut y gallwn estyn allan at y gymuned eithaf agored i niwed ac ynysig hon, ac fe wnes i gwrdd ag un ohonyn nhw ddoe mewn tipyn o gyd-ddigwyddiad ac roeddwn yn teimlo'n chwithig nad oedd gennyf gymaint o iaith arwyddion ag y byddwn wedi'i hoffi. Felly, gobeithio y byddwn ni i gyd yn cefnogi'r mesur hwn. 

Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nesaf. Huw Irranca-Davies. 

Diolch, Llywydd. Gwnaethom ni ystyried y memorandwm yn ein cyfarfod ar 28 Mawrth ac adroddwyd ar y memorandwm ddoe. Nid ydym yn troi at faterion polisi; mae hynny wedi'i wneud yn fedrus gan fy nghyd-Gadeirydd Jenny Rathbone a'i phwyllgor, ond cytunaf â'r sylwadau yn y fan yna: pwy fyddai'n gwrthwynebu hyn? 

Nid ydym yn gwneud unrhyw argymhellion yn ein hadroddiad, ond rydym yn gwneud ychydig o sylwadau. Mae un o'r rhain yn cyffwrdd â sylw yr ydych newydd ei wneud, Jenny. Yn gyntaf oll, rydym yn nodi ac yn cytuno ag asesiad Llywodraeth Cymru o'r darpariaethau yn y Bil sy'n gofyn am gydsyniad y Senedd, ac yn ail nodwn farn y Gweinidog ei bod yn briodol i'r Bil wneud darpariaeth ar gyfer Cymru ac nad yw'n cynnig unrhyw ymyrraeth uniongyrchol â swyddogaethau datganoledig.

Ond, yn olaf, ein trydydd sylw: rydym yn achub ar y cyfle i dynnu sylw at yr hyn sydd, yn ein barn ni, yn fater pwysig sy'n ymwneud â'r ffordd y gall meincwyr cefn yn y Senedd gyflwyno Biliau Aelodau. Er bod Aelodau'r Senedd wedi nodi cynnig deddfwriaethol Aelod ar y pwnc pwysig hwn, nid oes cyfle i Aelod gyflwyno deddfwriaeth yn y maes hwn wedi codi ac rydym wedi'n tristáu gan hynny oherwydd ei fod mewn gwirionedd yn gyfle a gollwyd i wneud deddfwriaeth yng Nghymru ar gyfer Cymru. Nawr, mae eraill a fyddai'n hyrwyddo swyddogaeth y meinciau cefn a allai ddadlau bod parodrwydd y Senedd ac yn wir y Llywodraeth i gefnogi deddfwriaeth a gychwynwyd gan y meinciau cefn yn arwydd o ddeddfwrfa a democratiaeth hyderus ac aeddfed hefyd. Gallai hyn fod o ddiddordeb i'r Aelodau yma, a dyna pam yr ydym ni'n mynd i ddangos hynny i'r Pwyllgor Busnes hefyd, a bydd yn sicr o ddiddordeb i'r bobl hynny sydd wedi hyrwyddo hyn, yn enwedig ein cyd-Aelod Mark Isherwood, ond eraill hefyd sydd wedi ceisio'r cyfle i gyflwyno Bil meinciau cefn o fewn hyn. Ond pwy fyddai'n gwrthwynebu hyn? Ond rwy'n gwneud y sylwadau hynny. Diolch yn fawr iawn.

Fel y clywsom ni, ym mis Chwefror y llynedd, cafodd fy nghynnig yn cynnig bod y Senedd yn nodi cynnig ar gyfer Bil a fyddai'n

'gwneud darpariaeth i annog pobl i ddefnyddio iaith arwyddion Prydain (BSL) yng Nghymru, a gwella mynediad at addysg a gwasanaethau drwy gyfrwng BSL' ei basio yma gyda chefnogaeth drawsbleidiol, ni wnaeth yr un Aelod bleidleisio yn ei erbyn, a Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn ymatal fel mater o drefn. Fel y dywedais bryd hynny, 

'mae'n amlwg bod awydd am ddeddfwriaeth BSL o'r fath ar draws siambr y Senedd. Byddwn yn parhau i fynd ar drywydd hyn ar ran y gymuned B/byddar'.

Er fy mod wedi parhau i gyflwyno ceisiadau am Fil Aelod preifat yn y Senedd hon yn unol â hynny, nid wyf wedi bod yn llwyddiannus eto.

Nododd fy nghynnig y byddai fy Mil arfaethedig yn sicrhau bod gan y gymuned fyddar a phobl sydd wedi colli eu clyw lais yn y gwaith o gynllunio a darparu gwasanaethau i sicrhau eu bod yn diwallu anghenion defnyddwyr gwasanaethau. Cysylltodd llawer o bobl fyddar a grwpiau dan arweiniad pobl fyddar ledled Cymru â mi i gefnogi hyn, gan ddweud wrthyf, er bod Llywodraeth Cymru yn datblygu siarter BSL newydd i Gymru, fod fy Mil arfaethedig yn gam enfawr ymlaen. Dim ond un person a ysgrifennodd i wrthwynebu.

Roeddwn, felly, wrth fy modd o glywed yr AS Llafur Rosie Cooper yn cael ei chyfweld ar y radio y llynedd am ei Bil Iaith Arwyddion Prydain yn Senedd y DU, a noddir ar y cyd gan yr Arglwydd Holmes Ceidwadol o Richmond. Yn dilyn ei Ddarlleniad Cyntaf ar 16 Mehefin 2021, cafodd Bil Iaith Arwyddion Prydain i roi statws cyfreithiol llawn i BSL a phobl fyddar fynediad at wasanaethau a gwybodaeth hanfodol yn eu hiaith gyntaf Ail Ddarlleniad diwrthwynebiad yn Nhŷ'r Cyffredin ar 28 Ionawr, ar ôl sicrhau cefnogaeth Llywodraeth y DU, ac fe'i pasiwyd ar ôl ei Drydydd Darlleniad ar 18 Mawrth.

Wel, yn ôl 'Adolygiad Annibynnol o'r Ddarpariaeth BSL i Oedolion yng Nghymru' yn 2020, mae tua 7,500 o bobl yn defnyddio BSL yng Nghymru, gan gynnwys tua 4,000 B/byddar. Ac mae 151,000, gan gynnwys dros 87,000 o bobl fyddar y mae BSL yn ddewis iaith iddynt, yn defnyddio'r iaith ledled y DU. Er bod Bil y DU yn creu dyletswydd ar Lywodraeth y DU i baratoi a chyhoeddi adroddiadau BSL yn disgrifio'r hyn y mae adrannau'r Llywodraeth wedi'i wneud i hyrwyddo'r defnydd o BSL wrth gyfathrebu â'r cyhoedd, mae Bil y DU yn eithrio'n benodol adroddiadau ar faterion sydd wedi'u datganoli i Gymru a'r Alban, gyda chymalau 2 a 3 o'r nodiadau esboniadol yn datgan bod

'Y setliadau datganoli ar gyfer Cymru a'r Alban yn darparu bod "hyrwyddo cyfle cyfartal" yn fater a gadwyd yn ôl. Fodd bynnag, mae eithriadau sylweddol i hyn, sydd yn ymarferol yn golygu bod annog cyfle cyfartal yn fater sydd wedi'i ddatganoli.'

Nid yw'r Bil yn ymestyn y ddyletswydd adrodd na chanllawiau i'r gweinyddiaethau datganoledig, h.y. Llywodraethau, yr Alban a Chymru.

Gosododd Llywodraeth Cymru y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn ar 8 Mawrth, o dan Reol Sefydlog 29.2, sy'n nodi:

'mae'n briodol ymdrin â'r darpariaethau hyn yn y Bil hwn ar gyfer y DU gan fod y Bil yn hybu cyfle cyfartal mewn ffordd sy’n gymesur â'n safbwynt ni ac nad yw'n cynnig unrhyw ymyrraeth uniongyrchol â swyddogaethau datganoledig. Felly, rwy'n argymell bod y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i gynnwys y darpariaethau hyn yn y Bil.

Aiff ymlaen i ddweud,

'Nid yw'r Bil yn effeithio ar weithrediad unrhyw ddeddfiad neu reol gyfreithiol ac nid yw'n gosod unrhyw rwymedigaethau ar Lywodraeth Cymru nac ar Awdurdodau datganoledig eraill yng Nghymru.....Mae'r Bil yn rhoi effaith gyfreithiol i Iaith Arwyddion Prydain fel iaith yng Nghymru drwy osod dyletswyddau a rhwymedigaethau ar awdurdodau a gadwyd yn ôl'— h.y. heb ei ddatganoli—

'ac ni fyddai dim i atal y Senedd rhag deddfu mewn ffordd debyg i osod dyletswyddau a rhwymedigaethau tebyg ar Awdurdodau datganoledig Cymru.'

Mewn ymateb i fy nghwestiwn ysgrifenedig ar ba gynlluniau sydd gan y Gweinidog i gyflwyno Bil BSL yng Nghymru, dywedodd y Gweinidog ar 11 Mawrth:

'Mae Llywodraeth Cymru eisoes yn cydnabod Iaith Arwyddion Prydain (BSL) fel iaith Cymru o 2004 ymlaen. Mae'r Bil BSL yn cynnwys darpariaethau i gydnabod BSL fel iaith yng Nghymru, Lloegr a'r Alban.'

Gan ychwanegu,

'Comisiynwyd Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain (BDA) i gynnal archwiliad o bolisïau BSL Llywodraeth Cymru a'r gwasanaethau a ddarperir gyda'r bwriad o ymrwymo i'w Siarter BSL. Arweiniodd yr archwiliad at Adroddiad yn darparu argymhellion lefel uchel. Mae'r BDA a'r swyddogion yn trafod y canfyddiadau a byddant yn cwblhau'r Adroddiad yn derfynol.'

Ac, yn allweddol i hyn:

'Bydd ystyried yr angen am ddeddfwriaeth benodol i Gymru yn rhan o'r trafodaethau hyn.'

Felly, gallai Llywodraeth Cymru gyflwyno deddfwriaeth sylfaenol, yn debyg o bosibl i Ddeddf Iaith Arwyddion Prydain yr Alban (Yr Alban) 2015 neu'r Ddeddf sy'n cael ei hystyried yng Ngogledd Iwerddon ar hyn o bryd.

Cysylltais â chadeirydd y BDA a'u holi am y datganiad hwnnw, ac mae wedi dweud wrthyf heddiw—. Gwnaf orffen drwy ei ddyfynnu:

Rydym wedi gweithio'n galed i ymgysylltu ag Adrannau Llywodraeth Cymru ac aelodau o Gymuned Byddar Cymru. Gwnaeth Llywodraeth Cymru rai sylwadau ar adroddiad drafft terfynol Archwiliad BSL ac felly, byddant yn cywiro ac yn ailgyflwyno adroddiad terfynol Archwiliad BSL cyn bo hir. Rwyf yn deall y bydd yr adroddiad yn mynd at y Gweithlu Hawliau Anabledd ar gyfer ystyriaethau ac argymhellion. Cyflwynodd BDA Cymru gynnig newydd ar gyfer y cam nesaf ar Siarter BSL yng Nghymru ac rydym yn gobeithio y byddant yn ffafrio'r cynnig. Unwaith eto, rydym yn credu yn gryf fod Cymuned Pobl Fyddar Cymru eisiau Deddf BSL (Cymru), felly byddai'n wych pe gallen nhw gael gwybod gan Adran Cymunedau Gogledd Iwerddon pa gynnydd y maen nhw'n ei wneud ar y ddeddfwriaeth BSL ac ISL—Iaith Arwyddion Iwerddon—yno.

Hoffai BDA Cymru barhau i weithio gyda Mark, ASau eraill a swyddogion Llywodraeth Cymru i ystyried y posibilrwydd o gyflwyno Bil BSL (Cymru) trawsbleidiol'.

A wnaiff y Gweinidog ddweud felly a fydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi Bil BSL (Cymru) yn ystod tymor y Senedd hon pan fydd y BDA, fel y gwn yn awr y byddan nhw'n ei wneud, yn argymell i chi eich bod yn gwneud hynny?

Y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol nawr i ymateb i'r ddadl yma. Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae hwn yn ddarn bach ond pwysig o ddeddfwriaeth, ac mae wedi bod yn ddefnyddiol iawn cael y ddadl hon wrth gynnig yr LCM hwn—cyfle i drafod pwysigrwydd BSL. Diolch i Jenny Rathbone ar ran y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, a hefyd i Huw Irranca-Davies o'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad—nodwn eich sylwadau hefyd. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn cyfeirio ac yn cydnabod cyfraniad gwybodus iawn Mark Isherwood, dim ond yn dilyn ymlaen o'r gwaith yr ydych chi wedi'i wneud a hyrwyddo eich Bil yn ôl yn 2021.

Dim ond i ddweud, o ran pwysigrwydd yr archwiliad hwn gan Gymdeithas Pobl Fyddar Prydain, mae'n amlwg eich bod wedi cael gair gyda nhw am yr archwiliad hefyd, sy'n gwbl gywir—dyma'r profiad byw, dyma'r cyfle i ymgysylltu â'n partneriaid drwy gyd-gynhyrchu, a gwyddom ein bod yn rhannu'r weledigaeth honno o'r ffordd ymlaen. Felly, rydym yn adolygu sut yr ydym yn gwella'r defnydd o BSL o ran sut mae Llywodraeth Cymru yn cyfathrebu â'r cyhoedd. Mae mor bwysig inni gael hynny o ran ein cynadleddau i'r wasg ar y pandemig, drwyddi draw. Mae wedi bod mor bwysig cael y cyfle gweladwy hwnnw i gyfathrebu, ond y cyfleoedd addysg hefyd, ac wrth ddarparu'r holl wasanaethau cyhoeddus. Ond byddwn ni mewn gwirionedd yn bwrw ymlaen ag archwiliad y BDA yn y gwaith drwy'r tasglu hawliau anabledd.

Credaf, fel yr ydym ni wedi dweud—ac, Mark, dim ond i gydnabod—yn eu hadroddiad maen nhw'n argymell bod Llywodraeth Cymru yn ystyried cyflwyno deddfwriaeth ar BSL, ac felly bydd yr ymateb i'r argymhelliad hwn yn cael ei ddatblygu'n awr gyda'r tasglu hawliau anabledd, er mwyn rhoi cyfle i ni sicrhau cyfle priodol i unrhyw ddeddfwriaeth ar gyfer Cymru, ac mae'r ystyriaeth honno, wrth gwrs, ar gyfer deddfwriaeth yng Nghymru yn rhan o'r ymateb sy'n datblygu i'r archwiliad BSL. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, ac felly fe fyddwn ni'n gohirio'r bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.