1. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i inswleiddio'r tai mwyaf aneffeithlon o ran ynni? OQ58189

Llywydd, mae gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi yn y sector rhentu cymdeithasol yn mynd rhagddo drwy raglen ôl-osod er mwyn optimeiddio Llywodraeth Cymru gwerth £220 miliwn a safon ansawdd tai Cymru. Bydd cynlluniau i gynorthwyo'r rhai hynny mewn sectorau perchnogaeth breifat a rhentu preifat, drwy'r rhaglen Cartrefi Clyd, yn cael eu cyhoeddi yn yr hydref.

Diolch i chi am yr wybodaeth honno. Fel yr etholaeth sydd â'r nifer uchaf o rentwyr yn y sector preifat, rwy'n gwybod eu bod yn crynu'n wirioneddol bob gaeaf, a gyda'r disgwyliad y bydd biliau yn codi i bron i £3,000 y flwyddyn fesul cartref—rhywbeth nad oes gennym ni unrhyw reolaeth drosto—tybed pam nad yw'n bosibl cael rhaglen frys i ddiogelu'r aelwydydd mwyaf agored i niwed sy'n byw mewn tlodi tanwydd. Beth yn union yw'r rhwystrau rhag cychwyn rhaglen insiwleiddio ar unwaith, gan dargedu'r aelwydydd mwyaf agored i niwed sy'n byw yn y cartrefi sydd wedi'u hinswleiddio waethaf, sy'n tueddu i fod yn y sector preifat?

Llywydd, mae cyfres o fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynorthwyo aelwydydd gyda phris cynyddol ynni. Ond mae cyfres o rwystrau, mae arnaf ofn, rhag sefydlu rhaglen frys o insiwleiddio cartrefi. I ddechrau, nid oes gennym y cyfalaf i fod ar gael i Lywodraeth Cymru i gynnal rhaglen o'r fath. Yn rhyfeddol, Llywydd, bydd y cyfalaf sydd ar gael i Lywodraeth Cymru yn lleihau dros gyfnod y Senedd hon. Bydd gennym lai o gyfalaf i'w fuddsoddi mewn seilwaith o bob math yn ddiweddarach yn nhymor y Senedd nag sydd gennym yn awr. A phan gyhoeddodd y Canghellor ei fesurau ym mis Mai, rwy'n gwybod y bydd yr Aelod yn cofio bod y diwydiant yn methu â choelio na chyhoeddodd yr un geiniog o fuddsoddiad ychwanegol mewn mesurau effeithlonrwydd ynni ac inswleiddio. Dywedodd y Financial Times mai dim mwy na throednodyn i'w gyhoeddiad oedd hwn, er gwaethaf y ffaith bod cyfarwyddwr cyffredinol Cydffederasiwn Diwydiant Prydain wedi galw'r diwrnod blaenorol am ymdrech genedlaethol fawr ynghylch effeithlonrwydd ynni.

Felly, nid oes gennym y modd i allu cynnal rhaglen argyfwng. Mae anawsterau o ran gweithredu rhaglen o'r fath. Yn anffodus, nid yw'r eiddo hynny y mae angen eu hinswleiddio fwyaf i'w cael mewn bwndeli wedi'u trefnu'n daclus. Maen nhw'n bodoli ar draws y gwahanol sectorau, ond wedi'u clystyru, fel y dywedodd yr Aelod, yn y sector rhentu preifat. Maen nhw'n bodoli ar draws pob math o ddaearyddiaeth, ac mae pob cartref yn wahanol. Mae gan bob cartref ei hanes ei hun, cyfres o fesurau sydd eisoes wedi'u cymryd, ac mae'n rhaid asesu pob cartref yn unigol i sicrhau bod y cynllun ar ei gyfer yn ymateb i'r mesurau hynny sydd wedi'u cymryd yn y gorffennol.

Ac yna, yn drydydd, y trydydd rhwystr rhag y math hwnnw o raglen frys yw'r diffyg sgiliau yn y gweithlu. Mae cynlluniau dilynol gan Lywodraeth y DU yn y maes hwn wedi methu. Cyhoeddodd David Cameron y Fargen Werdd, gyda'r nod o inswleiddio 14 miliwn o dai erbyn 2020. Arweiniodd y cynllun hwnnw o 14 miliwn o dai at gynnig 14,000 o fenthyciadau—14 miliwn o dai i'w hinswleiddio; 14,000 o fenthyciadau yn gyfan gwbl. Y canlyniad yw, Llywydd, nad yw'r gadwyn gyflenwi, o ran deunyddiau nac o ran sgiliau chwaith, wedi datblygu ar draws y Deyrnas Unedig i'r pwynt lle y gallai'r awgrym synhwyrol iawn a gyflwynodd yr Aelod dros Ganol Caerdydd gael ei gyflwyno'n hawdd gan Lywodraeth Cymru.

Rhwng nawr a 2028, bydd angen i Gymru recriwtio, ar gyfartaledd, 2,000 o weithwyr cyfwerth ag amser llawn ychwanegol i gyflawni'r her hynod dechnegol o ddatgarboneiddio cartrefi yng Nghymru. Nawr, yn ystod cyfarfod diweddar y Pwyllgor Newid hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith, tynnodd Mark Bodger o Fwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu, sylw at y ffaith y bu awydd erioed i bobl ailhyfforddi ac ailsgilio mewn sectorau a all wella ac ehangu eu masnach. Nododd hefyd farchnad fawr heb ei manteisio arni—er syndod, dim ond tua 3 y cant o'r gweithwyr hyn sy'n fenywod. Felly, gan fod Llywodraeth Cymru—ie, eich Llywodraeth chi, Prif Weinidog—wedi methu â chyhoeddi'r cynllun gweithredu sgiliau sero net, ac ni fyddwn yn gweld un tan aeaf 2022, sydd, wrth gwrs, yn llawer rhy hwyr oherwydd bydd y tywydd oer, garw wedi dechrau erbyn hynny, a wnewch chi, yn rhinwedd eich swydd yn Brif Weinidog, egluro pam y bu cymaint o oedi cyn datblygu cynllun, a pha gamau yr ydych yn eu cymryd i annog menywod i ymgymryd â swyddogaethau datgarboneiddio? Diolch.

Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod. Yn anffodus, mae'r diwydiant adeiladu yn parhau i ddenu pobl o ran o gymdeithas yn unig yng Nghymru. Ac i fenywod sy'n dymuno gweithio ynddo, yn rhy aml nid yw'n edrych fel y math o le y byddech yn teimlo'n gyfforddus yn gweithio ynddo. Nawr, rwyf i yn gwybod, drwy ein colegau, fod ymdrechion gwirioneddol yn cael eu gwneud i ddenu menywod ifanc i'r galwedigaethau hynny ac i wneud iddyn nhw deimlo bod croeso iddyn nhw, ac iddyn nhw deimlo nad yw'r addasiadau angenrheidiol yn rhai mae angen iddyn nhw eu gwneud ond yn addasiadau y mae angen eu gwneud yn y gweithle fel bod y bobl hynny'n teimlo y bydden nhw'n cael croeso ac y bydden nhw'n gallu gwneud y cyfraniad, sydd, rwy'n cytuno, angen ei wneud. Y bwriad erioed fu cyhoeddi ein cynllun sgiliau newydd yn y maes hwn erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon, ac rydym yn parhau ar y trywydd iawn, Llywydd, i wneud hynny yn union.

Diolch yn fawr iawn i Jenny Rathbone am y cwestiwn. Dŷn ni wedi clywed Llywodraethau yn sôn droeon am annog perchnogion i retroffitio, neu yn hyrwyddo dulliau adnewyddadwy i gynhyrchu ynni, fel paneli solar ar eu tai. Ond i nifer fawr o fy etholwyr i yn Nwyfor Meirionnydd, dydy'r un o'r opsiynau yma yn realistig, gan eu bod nhw'n byw mewn adeiladau sydd wedi cael eu cofrestru. Meddyliwch am bensaernïaeth hyfryd llefydd fel Dolgellau neu Faentwrog, er enghraifft. Mae perchnogion yr adeiladau yma'n dod ataf i'n gyson, yn mynegi rhwystredigaeth nad ydyn nhw'n medru gwneud dim i arbed eu costau ynni a sicrhau bod eu heiddo'n cyrraedd y safonau amgylcheddol angenrheidiol. Does dim hawl ganddyn nhw i gael double glazing neu baneli solar. Beth ydych chi am ei wneud, felly, i helpu'r bobl yma?

Wel, Llywydd, rwy'n deall yn union y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ynghylch natur adeiladu tai mewn rhannau o Gymru; nid yw wedi'i gyfyngu i'r rhan o Gymru y mae'r Aelod yn ei chynrychioli. Ac mae gennym ni awdurdodau lleol sydd wedi cyflwyno cynlluniau i ni sy'n caniatáu i ni eu helpu i fuddsoddi mewn technolegau newydd ac arloesol, fel bod pethau y gellir eu gwneud hyd yn oed lle nad yw adeiladwaith sylfaenol cartref yn addas ar gyfer mathau arferol o insiwleiddio. Nid yw'n hawdd—nid wyf am eiliad yn awgrymu, yn y mathau o dai y mae Mabon ap Gwynfor wedi cyfeirio atyn nhw, fod atebion hawdd yn y mater hwn. Ond rydym yn parhau i weithio gyda'r diwydiant a gydag awdurdodau lleol, lle maen nhw'n gallu cyflwyno cynigion arloesol, i geisio dod o hyd i atebion i bobl y mae eu cartrefi, oherwydd y ffordd y cawsant eu hadeiladu, yn anaddas ar gyfer dulliau confensiynol o inswleiddio.