2. Prif Weinidog, sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau nad yw cost trafnidiaeth gyhoeddus yn effeithio'n andwyol ar bresenoldeb disgyblion cynradd ac uwchradd? OQ58258

Diolch yn fawr i Heledd Fychan. Llywydd, mae disgyblion cynradd sy'n byw ymhellach na 2 filltir o'r ysgol a disgyblion uwchradd dan 16 oed sy'n byw ymhellach na 3 milltir o'r ysgol yn cael trafnidiaeth i'r ysgol am ddim. Cafodd adolygiad o'r Mesur teithio gan ddysgwyr ei gyhoeddi ar 31 Mawrth, a bydd adolygiad manylach yn dilyn yn awr. 

Diolch, Prif Weinidog. Gyda'r argyfwng costau byw yn rhoi pwysau cynyddol ar rieni a gofalwyr, mae yna fwyfwy o bobl yn cysylltu gyda fy swyddfa ynglŷn â phris trafnidiaeth yn effeithio ar bresenoldeb. Ategwyd hyn ymhellach pan gysylltodd Ruben Kelman, Aelod o'r Senedd Ieuenctid dros Ogledd Caerdydd, gyda mi bythefnos yn ôl, gan rannu canlyniadau arolwg a redodd Ysgol Uwchradd Llanisien, lle holwyd rhieni am eu profiadau gyda thrafnidiaeth ysgol. Yn frawychus, nododd 39 y cant o'r rhieni bod eu plentyn wedi gorfod colli'r ysgol oherwydd nad oeddent yn medru fforddio cost y bws. Roedd y mwyafrif o'r disgyblion hyn yn byw jest o dan y trothwy o 3 milltir, sef y trothwy ar gyfer trafnidiaeth am ddim. Nodwyd fod un disgybl yn barod wedi colli naw diwrnod eleni ac wedi colli 15 y flwyddyn flaenorol oherwydd bod ei theulu methu fforddio cost y bws. Dyma oedd geiriau un rhiant:

'Dros yr ychydig fisoedd diwethaf, rwyf wedi dadansoddi pa filiau y gallaf ohirio eu talu, fel y gall fy merch fynychu'r ysgol. Mae'n ddigon i'ch digalonni. Helpwch ni rieni os gwelwch yn dda.'  

Felly, Prif Weinidog, sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i helpu rhieni a gofalwyr sydd yn methu fforddio trafnidiaeth gyhoeddus? 

Wel, diolch i Heledd Fychan am y pwyntiau pwysig yna. Fel dywedodd hi, rydym ni'n gallu gweld y costau byw yn cynyddu bron bob wythnos. Wythnos diwethaf, roedd yr ONS wedi cyhoeddi'r ffigurau misol sydd gyda nhw yn dangos bod costau byw wedi mynd lan 9.1 y cant ym mis Mai, ond bod costau trafnidiaeth wedi codi, yn yr un ffigurau, 13.8 y cant. So, gallwn ni weld, wrth gwrs, yr effaith mae hwnna'n ei chael ar amodau pobl ledled Cymru. Dwi wedi gweld yr adroddiad, oedd wedi cael ei gyhoeddi ar ôl y gwaith roedden nhw wedi ei wneud yn yr ysgol yn Llanisien, ac mae'n bwysig, wrth gwrs, i glywed beth mae pobl yn yr ymchwil yna wedi dweud. Mae mwy nag un ffordd i ddatrys y problemau roedd pobl yn codi. Mae'n bwysig i ni wneud mwy i helpu pobl sy'n byw tu fewn i'r dalgylch i gerdded neu i seiclo neu i gael ffordd ddiogel i fynd i'r ysgol. Rydym ni'n buddsoddi, fel Llywodraeth, swm o fwy na £200,000 yn y rhaglenni hynny dros y tair blynedd nesaf.

Ond, ar ddiwedd y dydd, mae'n rhaid i fi ddweud wrth yr Aelod ac Aelodau eraill mai dim ond un swm o arian sydd gyda ni fel Llywodraeth. Pan fyddwn ni'n cytuno ar ein blaenoriaethau ni, bydd rhaid inni fynd ar ôl y blaenoriaethau. A'r flaenoriaeth sydd gyda ni, yn y cytundeb sydd gyda ni gyda Phlaid Cymru, yw defnyddio'r arian newydd sydd gyda ni i roi bwyd am ddim i bob plentyn yn ein hysgolion cynradd. Pan fydd blaenoriaeth dda fel yna gyda ni a dim ond un swm o arian gyda ni, wel, mae'n rhaid inni fynd ar ôl y pethau rydym ni wedi cytuno i'w gwneud yn gyntaf.   

Prif Weinidog, er ei bod yn iawn i ni ddeall y mater pwysig hwn o ran disgyblion ysgolion cynradd ac uwchradd, mae'n rhaid i ni hefyd fod yn ymwybodol bod dysgwyr ôl-16 hefyd yn dibynnu'n drwm ar drafnidiaeth gyhoeddus i fynychu colegau a phrifysgolion, a bod prentisiaid yn gorfod talu costau teithio nid yn unig i'r coleg, ond hefyd i'w gweithle. Rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol bod pryderon cynyddol i ddysgwyr ôl-16 pan fo gan awdurdodau lleol drefniadau teithio dewisol, oherwydd effeithiwyd ar drefniadau teithio dewisol o ganlyniad i awdurdodau lleol yn wynebu penderfyniadau ariannol anodd. Fel yr ydych wedi ei ddweud, mae ymrwymiad wedi'i roi i adolygu ac ymgynghori ar y canllawiau ar deithio gan ddysgwyr eleni, ond mae hyn wedi'i ohirio. Prif Weinidog, yn gyntaf, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith y cynnydd mewn costau trafnidiaeth ar ddysgwyr ôl-16 a sut y gallai'r asesiad hwn gyfrannu at y Mesur teithio gan ddysgwyr? Ac, yn ail, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am pryd y bydd yr adolygiad o'r Mesur teithio gan ddysgwyr yn cael ei gynnal? Diolch.

Diolch i Joel James am y cwestiynau yna. Mae'r adolygiad manylach o'r Mesur teithio gan ddysgwyr yn digwydd ar hyn o bryd, yn yr ystyr bod y cynllunio manwl ar gyfer yr adolygiad yn cael ei gynnal dros yr wythnosau nesaf, ac rydym wedi cytuno â'n cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol y bydd y gwaith gyda nhw ar yr adolygiad hwnnw yn dilyn yn nhymor yr hydref. Bydd elfen yn yr adolygiad hwnnw'n canolbwyntio'n fanylach ar anghenion pobl ifanc mewn addysg ôl-16. Rydym yn adolygu gyda'n cydweithwyr yn yr awdurdodau lleol effaith costau tanwydd cynyddol ar eu gallu i gyflawni eu dyletswyddau i ddarparu cludiant i'r ysgol a'r coleg. Mae'n fater cymhleth.

Cawsom lythyr ddiwedd yr wythnos diwethaf gan gadeirydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, y Cynghorydd Andrew Morgan. Mae'n nodi yn ei lythyr, pan fo awdurdodau lleol yn gorfod aildendro'r gwasanaethau hyn—weithiau am fod contractau wedi'u dychwelyd am nad yw cwmnïau'n gallu parhau i fasnachu o dan yr amodau presennol—mae'r tendrau newydd rhwng 30 y cant a 40 y cant yn uwch na'r tendrau blaenorol. Ond mae pob awdurdod lleol mewn sefyllfa wahanol, Llywydd. Mae gan rai gontractau cymharol newydd, mae rhai yn dibynnu ar gontractau sydd wedi'u cytuno amser maith yn ôl, mae gan rai contractau drefniadau adnewyddu blynyddol ynddyn nhw, ac eraill heb hynny o gwbl. Yr hyn y mae CLlLC yn ei gynnig yw y dylen nhw gasglu gwybodaeth bellach a manylach am yr effaith y mae gwasanaethau cludiant i'r ysgol yn gorfod ei llyncu oherwydd costau cynyddol petrol a mesurau trafnidiaeth eraill, ac yna byddwn yn cael trafodaethau pellach gyda nhw ynghylch beth, os unrhyw beth, y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gynorthwyo.