4. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar gynllun gweithredu ar gyfer gwasanaethau canser Llywodraeth Cymru? OQ58285

Llywydd, mae'r gwaith o lunio'r cynllun gweithredu yn cael ei wneud gyda rhwydwaith canser Cymru. Bydd y gwaith hwnnw yn parhau drwy gydol yr haf. Mae'r Gweinidog yn disgwyl cael copi ddrafft o'r cynllun ym mis Medi.

Diolch am yr ateb yna. Dwi newydd fod yn noddi digwyddiad yn dathlu 20 mlwyddiant Cancer Research UK, a tra'n dathlu'r gwaith sydd wedi cael ei wneud drwy ymchwil i wella cyfraddau goroesi canser, mi oedd yna rybudd ein bod ni mewn perig o weld y cynnydd yn dod i stop rŵan. Mae effaith y pandemig, sy'n golygu bod pobl yn aros 16 gwaith yn hirach nac oedden nhw cyn COVID am rai profion diagnostig sylfaenol, a'r diffyg cynllun canser cenedlaethol dwi ac eraill wedi galw amdano fo ers cyhyd yn golygu ein bod ni mewn lle bregus. Rŵan, mae'r Llywodraeth, fel dŷn ni wedi clywed, yn dweud bod yna action plan newydd ar y ffordd. Dwi wedi clywed awgrym, yn gynharach, y gallai fo wedi cael ei gyhoeddi'r haf yma, neu fis Medi. Rydyn ni wedi cael cadarnhad eto rŵan mai drafft yn cael ei roi i'r Gweinidog erbyn mis Medi fydd o. Ydy'r Prif Weinidog yn cytuno efo fi, a Cancer Research UK, fod angen symud ar frys rŵan?

'Mae angen ymdeimlad o frys arnom'.

Dyna dywedodd prif weithredwr Cancer Research UK heddiw, achos mae gen i ofn dydyn ni ddim wedi gweld y synnwyr hwnnw o frys gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar.

Wel, Llywydd, mae'n bwysig i roi cyfle i'r rhwydwaith canser Cymru, sy'n gwneud y gwaith ar y cynllun, gael yr amser maen nhw wedi gofyn i'w gael, a dŷn ni ddim yn siarad am fwy nag wythnosau cyn bydd cychwyn mis Medi yn dod, so dwi'n meddwl ein bod ni'n trio gwneud pethau ar frys, ac mae hynny yn bwysig. Dwi'n cytuno bod effaith y pandemig ar wasanaethau canser wedi bod yn un trwm, ond mae pobl yn y maes yn gweithio'n galed. Fel dwi wedi esbonio o flaen y Senedd cyn hyn, Llywydd, mae cynllun gyda Lloegr, mae strategaeth gyda'r Alban, mae datganiad gyda ni. Rŷn ni i gyd yn trio gwneud yr un peth. Mae'r enw ar y cynllun yn wahanol, ond y bwriad yw'r un peth, ac rŷn ni'n gweithio'n galed gyda'r bobl sy'n arwain y gwasanaethau mas yna yn y maes i wneud popeth gallwn ni i symud yr agenda ymlaen.

Mae'r pryder sydd gennyf i, Prif Weinidog, fel sydd gan elusennau canser eu hunain yn wir, yn ymwneud â pha mor gyflym y mae'r canolfannau neu'r clinigau diagnosis newydd yn cael eu cyflwyno. A allwch chi ddweud wrthyf beth fydd swyddogaeth y bwrdd diagnosteg o ran sicrhau bod byrddau iechyd yn datblygu'r modelau a'r canolfannau gwasanaeth hyn yn gyflymach?

Wel, Llywydd, mae gan bob bwrdd iechyd—ar wahân i Gaerdydd, a fydd yn dechrau'n ddiweddarach eleni—ganolfannau diagnosis cyflym erbyn hyn. Felly, nid wyf yn hollol siŵr pa broblem y mae'r Aelod yn ei gweld o ran cyflymder pan fyddan nhw eisoes yn digwydd mewn chwech o saith bwrdd iechyd yng Nghymru. Mae tri ohonyn nhw yn gweithredu yn y gogledd, lle bydd gan Rhun ap Iorwerth ddiddordeb uniongyrchol; mae gan bob un o'r tri ysbyty cyffredinol dosbarth ganolfan diagnosis cyflym erbyn hyn. A Llywydd, mae'n bwysig cofio beth oedd diben y canolfannau diagnosis cyflym hynny: nid oes gan bobl sy'n mynd at eu meddyg teulu gyda symptomau, y symptomau clasurol ac uniongyrchol hynny bob tro, sy'n gysylltiedig â phosibilrwydd o ganser. Maen nhw'n dangos yr hyn a elwir gan y proffesiwn yn 'symptomau aneglur' a hyd yn hyn, ni fu llwybr uniongyrchol bob amser i feddyg teulu sicrhau bod rhywun y mae yn credu y gallai fod yn y sefyllfa honno, pan nad yw'r symptomau'n ddiffiniol, i sicrhau y gall y person hwnnw gael yr asesiad y mae ei angen. Dyna yw diben y canolfannau newydd, ac maen nhw'n ychwanegiad sylweddol at y dirwedd sydd gennym ni yma yng Nghymru.

Llywydd, rwyf eisoes wedi dweud bod effaith COVID ar wasanaethau canser yng Nghymru wedi bod yn real, ond yn ystod y flwyddyn ddiwethaf—ac mae maes iechyd yn gweithio yn ôl blynyddoedd ariannol yn y ffordd y mae'n cyfrif y pethau hyn—yr oedd atgyfeiriadau 17 y cant yn uwch na'r flwyddyn cyn i'r pandemig ddechrau, a chafodd 22 y cant yn fwy o bobl driniaeth am ganser nag yn y flwyddyn cyn i'r pandemig daro. Felly, er gwaethaf y pwysau gwirioneddol sydd ar y system, mae wedi ymateb, rwy'n credu, gyda phenderfyniad gwirioneddol a gyda chryn lwyddiant.