Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Sam Rowlands.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Fel y gwyddoch, rwy’n siŵr, o’ch trafodaethau parhaus ag arweinwyr cynghorau, un o’r pethau pwysicaf ar gyfer cyngor llwyddiannus yw’r gallu i flaengynllunio yn ariannol. Wrth gwrs, mae'r cyhoeddiad y llynedd ein bod ar setliad dangosol tair blynedd yn sicr wedi'i groesawu gennyf fi a'r cynghorau yn gyffredinol. Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, pa asesiad a wnaethoch o ba mor ddigonol fydd setliad dangosol cychwynnol llywodraeth leol y flwyddyn nesaf i gynghorau?

Diolch am eich cwestiwn. Fel y dywedwch, mae gennym ragolygon gwariant tair blynedd bellach o ganlyniad i adolygiad gwariant tair blynedd Llywodraeth y DU, a oedd i’w groesawu ynddo’i hun. Ond un o'r heriau y mae pob un ohonom wedi'u cydnabod yw bod y cynnydd wedi'i ddarparu i raddau helaeth ym mlwyddyn gyntaf y setliad. Felly, cawsom godiad yn y flwyddyn ariannol hon, y bu modd i ni ei drosglwyddo'n effeithiol iawn, yn fy marn i, i lywodraeth leol, a ddisgrifiodd y setliad—ar y pryd, o leiaf—fel un eithriadol o dda. Ond wrth gwrs, rydym yn wynebu pwysau chwyddiant bellach, sy'n achosi pryder ar draws llywodraeth leol. Felly, yr hyn y gallaf ei ddweud yw y byddem am i Lywodraeth y DU roi codiad cyffredinol i adrannau—fel y maent yn ein galw, p'un a ydym yn Llywodraethau datganoledig ai peidio—i edrych ar bob adran i ddarparu codiad i adlewyrchu'r effaith y mae chwyddiant yn ei chael. Ac wrth gwrs, byddem yn ystyried beth y gallem ei wneud wedyn i gefnogi llywodraeth leol ymhellach. Ond fel y saif pethau, credaf fod Llywodraeth y DU—. Y negeseuon a glywaf yn gliriach ac yn gliriach gan Weinidogion y Trysorlys yw y bydd disgwyl i bob un ohonom fyw o fewn yr amlenni cyllidebol sydd gennym, sy’n golygu na fydd unrhyw gyllid pellach, mae arnaf ofn, i'w drosglwyddo ar hyn o bryd.

Diolch, Weinidog, a diolch hefyd am gydnabod y pwysau y mae awdurdodau lleol yn debygol o'i wynebu yn y flwyddyn ariannol nesaf gyda’r setliadau dangosol y maent yn debygol o’u cael. Fel y gwyddom, mae setliadau llywodraeth leol yn darparu oddeutu 70 y cant o wariant awdurdod lleol yn eu hardal, sydd, wrth gwrs, yn darparu’r gwasanaethau hanfodol y mae cynghorau a chynghorwyr am eu darparu ar gyfer eu cymunedau lleol. Gwyddom hefyd fod cynghorau'n dal i deimlo effeithiau pandemig COVID-19 o ran yr incwm y maent wedi'i golli a gwariant ychwanegol, ac wrth gwrs, maent yn parhau i gael cyfrifoldebau pellach, sy'n rhywbeth y byddaf yn parhau i’w gefnogi. Ond mae’n amlwg y bydd y flwyddyn ariannol nesaf yn anodd iawn i awdurdodau lleol a byddwn yn disgwyl y bydd hynny'n cael effaith andwyol ar rai o’r gwasanaethau y mae’n rhaid iddynt eu darparu. Felly, er mwyn gallu mantoli’r cyfrifon, tybed beth ydych chi'n disgwyl i’n cynghorau wneud llai ohono er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau hanfodol hynny a’r cymorth hwnnw’n parhau.

Byddwn yn llwyr gydnabod bod llywodraeth leol wedi wynebu anawsterau gwirioneddol yn ystod y pandemig, o ran colli incwm a’r cyfleoedd a gollwyd i gynhyrchu incwm, ac wrth gwrs, y pwysau ychwanegol a fu ar ystod o'u gwasanaethau, a dyna pam y credaf fod cymaint wedi cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n ofalus iawn i ddarparu cymorth mewn perthynas ag incwm a gollwyd a chymorth arall i lywodraeth leol bryd hynny. Ond fel y dywed Sam Rowlands, mae blynyddoedd dau a thri o’r adolygiad o wariant yn llawer anoddach oherwydd y ffordd y darparwyd y cynnydd ar gychwyn y setliad i raddau helaeth, ac mae’n golygu y bydd yn rhaid i lywodraeth leol wneud penderfyniadau anodd, yn union fel bydd yn rhaid i ni eu gwneud yn Llywodraeth Cymru, lle bydd ein cyllideb dros yr adolygiad o wariant tair blynedd yn werth £600 miliwn yn llai na'r hyn y deallem y byddai pan gyhoeddwyd yr adolygiad o wariant, o ganlyniad i chwyddiant. Felly, bydd llywodraeth leol yn wynebu penderfyniadau anodd yn union fel y byddwn ninnau ynghylch yr hyn y gallwn ei gyflawni a pha mor gyflym y gallwn ei gyflawni. Credaf fod y ffordd y mae llywodraeth leol yn penderfynu mynd i'r afael â’r pwysau'n fater i bob un ohonynt yn unigol. Ond yn amlwg, byddem yn ceisio'u cefnogi ac ymgysylltu'n agos â hwy wrth iddynt wneud y penderfyniadau anodd hynny.

Unwaith eto, diolch, Weinidog. Byddai’n ddiddorol clywed, efallai mewn ymateb pellach, am unrhyw beth penodol y credwch y gallai cynghorau wneud llai ohono. Cytunaf yn llwyr mai mater i’r aelodau democrataidd lleol hynny yw gwneud y penderfyniad hwnnw, ond rwy’n siŵr y byddai awgrym o beth y gallai rhai o’r disgwyliadau hynny fod yn ddefnyddiol. Wrth gwrs, mae fformiwla gyllido deg ar gyfer awdurdodau lleol yn hollbwysig er mwyn darparu’r gwasanaethau hynny. Rwy’n siŵr eich bod wedi cyffroi gymaint â minnau yr wythnos hon, Weinidog, wrth weld rhai o brif ffigurau’r cyfrifiad yn cael eu cyhoeddi. Ac mae rhai o'r ystadegau diweddaraf hynny'n eithaf syfrdanol mewn gwirionedd. Maent yn dangos poblogaeth sy’n heneiddio, ac roeddem yn gwybod am hynny eisoes, ond mae’r cyfrifiad yn parhau i dynnu sylw at hynny, gydag oddeutu 21 y cant o’n poblogaeth yng Nghymru bellach dros 65 oed, 1 y cant dros 90 oed, ac mewn lleoedd fel sir Conwy, y ffigur ar gyfer pobl dros 90 oed yw’r uchaf yng Nghymru, sef 1.5 y cant; mae oddeutu 2,000 o bobl dros 90 oed yn yr un sir honno yn unig. Ac fel rwyf wedi'i grybwyll droeon, nid yw’r fformiwla gyllido bresennol, yn fy marn i, yn rhoi ystyriaeth briodol i bobl hŷn nac yn eu cefnogi y lefel o gymorth sydd ei angen arnynt. A gwelsom yr wythnos diwethaf hefyd bleidlais Cyngor Sir Fynwy, sydd bellach yn cael ei redeg gan Lafur, dros gynnig—cynnig trawsbleidiol, a gefnogwyd gan bawb, yn ôl yr hyn a ddeallaf—a oedd yn galw am adolygu'r fformiwla gyllido. Felly, nid cynghorau Ceidwadol yn unig sy’n edrych ar hyn bellach; ymddengys bod cynghorau Llafur hefyd yn anfodlon â'r fformiwla gyllido. Felly, yng ngoleuni hyn, a wnewch chi roi asesiad cychwynnol i ni yma heddiw, Weinidog, o'r wybodaeth sy'n deillio o'r cyfrifiad a sut y gallai hynny effeithio ar y fformiwla gyllido yn y dyfodol, a hefyd, beth yw eich barn ynglŷn â galwadau'r cyngor Llafur am adolygu'r fformiwla gyllido?

Diolch am godi’r materion hyn. Rwyf am ddechrau gyda'ch cwestiwn ynglŷn â lle y gallai llywodraeth leol fod yn teimlo pwysau penodol. Rwyf eisoes wedi cael cyfleoedd i gyfarfod â holl arweinwyr llywodraeth leol ar y cyd, gan gynnwys ein carfan newydd o arweinwyr, a chredaf eu bod yn awyddus iawn i bwysleisio pwysigrwydd edrych ar eu setliad cyfalaf, gan fod ein cyllideb gyfalaf ar draws y tair blynedd, wrth gwrs, yn arbennig o wael, gan ei bod yn werth llai ym mhob blwyddyn unigol yn nhermau arian parod ar draws y cyfnod o dair blynedd. Ac wrth gwrs, mae'r goblygiadau yno i lywodraeth leol, ac yn arbennig felly o ran chwyddiant. Felly, yn amlwg, bydd dewisiadau iddynt eu gwneud ynghylch pa brosiectau y byddant yn penderfynu buddsoddi ynddynt a sut y maent yn proffilio'r gwariant hwnnw a pha mor araf y byddant yn cyflawni prosiectau o ganlyniad i hynny. Felly, dyna fydd rhai o’r anawsterau posibl.

Do, roeddwn wedi cyffroi gymaint â chithau pan gyhoeddwyd data'r cyfrifiad, a bydd hynny'n parhau, mewn gwirionedd, gan y bydd data'n cael ei ddarparu, yn fisol yn ôl pob tebyg, o nawr hyd at fis Tachwedd. Felly, bydd mwy o lawer inni gael ein dannedd ynddo wrth i wahanol ddarnau o wybodaeth o'r cyfrifiad gael eu cyhoeddi. Ond yn amlwg, bydd goblygiadau i gyllid llywodraeth leol. Mae’r amcanestyniadau poblogaeth, sef yr elfen bwysicaf yn ôl pob tebyg, neu un o’r elfennau pwysicaf, i lywodraeth leol, yn cael eu defnyddio fel rhan o’r fformiwla gyllido, a bydd canlyniadau heddiw, neu ganlyniadau’r cyfrifiad, yn llywio'r diweddariadau i amcanestyniadau poblogaeth awdurdodau lleol yn y dyfodol.

Y bwriad yw diweddaru amcanestyniadau poblogaeth awdurdodau lleol Llywodraeth Cymru o 2024, ac mae hynny'n amodol ar gadarnhau cynlluniau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer amcanestyniadau poblogaeth cenedlaethol sy'n seiliedig ar 2021 ac amcangyfrifon canol blwyddyn diwygiedig o'r boblogaeth ar gyfer 2012 i 2020. Felly, bydd y data hwnnw'n bwysig. Ond gwn fod y pwynt y ceisiwch ei wneud mewn gwirionedd yn ymwneud â'r fformiwla gyllido ar gyfer llywodraeth leol, sy'n cael ei hadolygu'n gyson. Rwy’n gweld y Llywydd yn gwgu arnaf, felly rwyf am ddirwyn i ben. Ond mae’r fformiwla gyllido'n cael ei hadolygu’n gyson, fel rydym wedi’i drafod, yn ôl data newydd sy’n cael ei gyhoeddi, ond byddwn yn cyfarfod â’r is-grŵp cyllid yr wythnos ar ôl y nesaf, pan fyddwn yn trafod y fformiwla gyllido, ac yn enwedig amseroldeb a chywirdeb a phwysigrwydd data, ac mae'r pwynt a wnaethoch yn flaenorol am garfanau oedran yn dal i fod yn rhan o'r drafodaeth honno.

Roeddwn yn edrych arnoch gyda diddordeb. [Chwerthin.] Mae gennyf ddiddordeb bob amser yn y fformiwla gyllido llywodraeth leol.

Roeddwn yn meddwl efallai fy mod wedi bod yn siarad yn rhy hir.

Mae angen imi weithio ar fy wyneb chwarae pocer, yn amlwg. [Chwerthin.]

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd. 

Diolch, Lywydd. Bydd memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer Bil Banc Seilwaith y DU yn cael ei gyflwyno gerbron y Senedd hon cyn bo hir. Nawr, mae'r ddeddfwriaeth yn nodi y bydd gweithgareddau'r banc, ac rwy'n dyfynnu, yn darparu

'cymorth ariannol i brosiectau sy’n ymwneud yn gyfan gwbl neu’n bennaf â seilwaith’ ac yn darparu

'benthyciadau i awdurdodau cyhoeddus perthnasol ar gyfer prosiectau o'r fath'.

Mae'n mynd yn ei flaen i egluro bod ei waith yn cael ei gefnogi gan strategaeth seilwaith genedlaethol newydd a chanddi dri phrif amcan, sef adferiad economaidd, ffyniant bro a datgloi potensial yr undeb. I ba raddau y credwch fod y tri amcan hynny'n adlewyrchu amcanion a blaenoriaethau buddsoddi Llywodraeth Cymru? A beth a wnewch i sicrhau bod unrhyw fuddsoddiad a allai ddod i Gymru drwy'r banc buddsoddi arfaethedig yn ategu amcanion ehangach y Senedd hon, fel y cânt eu hadlewyrchu yn neddfwriaeth Cymru ar hyrwyddo datblygu cynaliadwy, cydraddoldeb, mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd ac yn y blaen?

Mae hwn yn fater pwysig iawn, ac wrth gwrs, mae Banc Seilwaith y DU i fod yn olynydd i Fanc Buddsoddi Ewrop, ond yn fy marn i, os edrychwch ar y symiau sydd ar gael iddo eu buddsoddi, maent yn fach iawn o gymharu â'r hyn y byddem wedi gallu cael mynediad ato drwy Fanc Buddsoddi Ewrop. Felly, hoffwn annog Llywodraeth y DU i ystyried faint o gymorth sydd ar gael iddo.

Ond mae'r pwynt a wnaed ar ddull gweithredu Llywodraeth Cymru mewn perthynas â hyn yn wirioneddol bwysig, gan nad wyf mewn sefyllfa eto i roi fy marn ar p'un a fyddwn yn gallu argymell y dylai'r Senedd hon gydsynio â'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Yn sicr, credaf fod lle i ganmol y banc, yn sicr—credaf y byddai eu ffocws ar fuddsoddi mewn datgarboneiddio yn gadarnhaol ac yn rhywbeth y byddem yn ei gefnogi, ac yn rhywbeth sy’n cyd-fynd â’n hamcanion ein hunain yma yng Nghymru. Ond er mwyn gallu argymell cydsyniad, credaf y byddai’n rhaid imi gael gwybod gan Lywodraeth y DU, a chael y cytundeb clir hwnnw drwy welliannau i’r Bil, y byddai gennym lais yn y broses o lywodraethu’r banc hwnnw, yn ogystal â'r broses o bennu cylch gwaith y banc. Felly, credaf fod y rheini’n ddau amod gwirioneddol bwysig cyn gallu argymell cydsyniad.

Ond fy nealltwriaeth i yw nad oes yr un o’r amodau hynny yn eu lle ar hyn o bryd, ac a dweud y gwir, mae perygl gwirioneddol fod y Bil hwn yn San Steffan yn enghraifft arall o Lywodraeth y DU yn ymyrryd â materion datganoledig yn fwriadol, gan anwybyddu penderfyniadau a wneir yma, a chan danseilio datganoli ac uniondeb y Senedd a Llywodraeth Cymru mewn ymdrech i orfodi eu hagenda Geidwadol ar Gymru—yn syth ar ôl i'r newyddion ddod i'r amlwg ddydd Llun fod San Steffan, i bob pwrpas, yn bwriadu diddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017, a gyflwynwyd yma ychydig flynyddoedd yn ôl i ddiogelu hawliau gweithwyr. Mae’n amlwg fod dyddiau cipio pwerau yn ôl i San Steffan yn dawel bach bellach wedi troi i fod yn ymosodiad clir ac amlwg ar ddatganoli, ar ein Senedd ac ar ddemocratiaeth yma yng Nghymru.

Felly, o ystyried bod y Prif Weinidog, mewn ymateb i arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, ddoe wedi dweud y byddai’n gwrthsefyll—ei air ef, ‘resist’—y camau hyn gan Lywodraeth y DU, y byddai’n ceisio amddiffyn uniondeb deddfwriaethol y Senedd hon, er na allai ddweud wrthym sut yn union y byddai'n gwneud hynny, gyda llaw, yn yr un modd, a gaf fi ofyn beth a wnewch chi fel Gweinidog cyllid i amddiffyn uniondeb Llywodraeth Cymru a Senedd Cymru mewn ystyr gyllidol, pan fyddai Banc Seilwaith y DU yn gwneud penderfyniadau a fyddai'n mynd ati’n rhagweithiol i danseilio penderfyniadau polisi a gwariant a wneir yma yn y Senedd?

Wel, credaf fod eich cwestiwn yn nodi pam ei bod mor bwysig ein bod yn cael y gwelliannau hyn i Fil Llywodraeth y DU, o ran llywodraethu’r banc—felly, ar hyn o bryd, dim ond Gweinidogion Trysorlys y DU sy’n cael enwebu pobl i'r bwrdd; yn amlwg, rydym o'r farn y dylai fod rôl gan Lywodraethau datganoledig yn hynny o beth, a dywedais hynny’n glir wrth Brif Ysgrifennydd y Trysorlys pan gyfarfûm ag ef ychydig wythnosau yn ôl—ac yna, mae pennu cylch gwaith y banc yn bwysig iawn hefyd. Bydd yn gweithredu mewn meysydd datganoledig o ran datblygu economaidd a chefnogi ein busnesau yng Nghymru, felly byddem yn awyddus i’r buddsoddiad hwnnw gael ei wneud mewn ffordd sy’n ategu ac yn gweithio yn unol â'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio’i gyflawni.

Cefais gyfle i gyfarfod â chadeirydd Banc Seilwaith y DU, a dywedais wrth gadeirydd y banc beth yw ein blaenoriaethau. Ond credaf fod yn rhaid i hyn gynnwys gwelliannau i’r Bil, ac os caiff y gwelliannau hynny eu gwneud, gallwn argymell cydsyniad i’r Senedd, ond nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto. Felly, yn amlwg, byddaf yn parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am hyn i fy nghyd-Aelodau.