2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella mynediad at wasanaethau iechyd meddwl yn Nyffryn Clwyd? OQ58331

Llywydd, rydym yn parhau i ddarparu cyllid sylweddol a pharhaus i gefnogi gwasanaethau iechyd meddwl. Bydd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn cael £4.9 miliwn yn ychwanegol mewn cyllid iechyd meddwl rheolaidd, gan ddechrau eleni, i helpu i wella mynediad at gymorth iechyd meddwl.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Wrth gwrs, wrth inni nodi pen-blwydd y gwasanaeth iechyd gwladol yn saith deg a phedwar heddiw, hoffwn ddiolch i'r staff rheng flaen sy'n gweithio'n galed, yn y gorffennol a'r presennol, sydd wedi cefnogi anghenion meddygol y genedl a helpu i achub bywydau. Ond, Prif Weinidog, heb fod unrhyw fai ar y staff rheng flaen gweithgar hyn, nid yw gwasanaethau iechyd meddwl yn fy etholaeth i ac ar draws y gogledd yn addas i'r diben. Mae ffigurau gwasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol yn dangos mai gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr y mae'r amseroedd aros gwaethaf ond un yng Nghymru, gydag ychydig o dan ddwy ran o dair o oedolion yn aros llai na 28 diwrnod am asesiad ym mis Mawrth 2022, sy'n is na'r cyfartaledd cenedlaethol, ac, i blant a phobl ifanc, dim ond un o bob tri sy'n aros 28 diwrnod am asesiad. Nid yw'r oedi hwn yn dderbyniol, Prif Weinidog. Ochr yn ochr â'r amseroedd aros hyn, un o fy mhrif bryderon ynghylch gwasanaethau yn Nyffryn Clwyd yw cyfleusterau Uned Ablett yn Ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan. Yn gynharach y mis hwn, eisteddais i lawr gydag un o fy etholwyr, sydd â chyflwr iechyd meddwl hirdymor ac, oherwydd hyn, mae wedi gorfod aros mewn cyfleusterau ar draws yr ardal. A nododd mai'r Uned Ablett yn YGC yw'r gwaethaf o bell ffordd, gydag adeilad treuliedig ac adfeiliedig nad yw'n addas ar gyfer defnydd na thriniaethau modern. Ac yn fy nghyfarfod rheolaidd â chynrychiolwyr y bwrdd iechyd, ac, mewn gwirionedd, mor ddiweddar â ddoe, fe wnaethon nhw ddatgelu nad oes unrhyw gynlluniau ar y gorwel o hyd i fwrw ymlaen â chynnig y datblygiad iechyd meddwl newydd yn YGC, ac nid yw hynny'n ddigon da, Prif Weinidog. Felly, beth y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud, ynglŷn â'r oedi hwn gan y bwrdd iechyd, i sicrhau bod fy nhrigolion yn Nyffryn Clwyd yn cael gwasanaeth sy'n addas i'r diben yn yr ardal y maen nhw'n byw ynddi? Diolch. 

Wel, Llywydd, rwy'n ategu, wrth gwrs, yr hyn a ddywedodd yr Aelod am gydnabod y gwaith y mae ein staff ymroddedig iawn yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn ei wneud bob dydd, ar ben-blwydd y GIG eleni. Cytunaf ag ef nad yw'r amser y mae asesiadau'n ei gymryd o dan y gwasanaeth iechyd meddwl sylfaenol lleol ym Mwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr yn dderbyniol. Bu rhai arwyddion o welliant yn ystod y misoedd diwethaf, ond mae angen i'r gwelliant hwnnw barhau ar frys. Ar ôl ichi gael asesiad yn y bwrdd iechyd, yna mae'r perfformiad o ran atgyfeirio i driniaeth yn well yn y gwasanaethau iechyd meddwl sylfaenol lleol, yn enwedig o ran oedolion, lle mae perfformiad, am y rhan fwyaf o'r 12 mis diwethaf, wedi bod yn uwch na'r targed a osodwyd gan Lywodraeth Cymru. Felly, ar ôl i chi fynd i mewn i'r system, yna mae'r cymorth a gewch fel arfer yn amserol ac yn cael ei werthfawrogi gan y rhai sy'n ei gael. Ond mae'r cyfnod asesu yn rhy hir, yn enwedig i blant, ac yno rydym yn chwilio am welliant priodol yn y ffordd y mae'r bwrdd iechyd yn perfformio.

O ran y cyfleusterau yn YGC, rwy'n credu bod gan yr Aelod farn or-besimistaidd am ddatblygiadau yno. Rydym ni eisiau buddsoddi yn y gwasanaethau hynny, rydym ni eisiau sicrhau bod adeiladwaith ffisegol y gwasanaethau'n ddigonol i gleifion, ac edrychwn ymlaen at allu cymeradwyo'r cynigion y bydd y bwrdd iechyd yn eu cyflwyno er mwyn gwneud hynny. 

Prif Weinidog, bu cynnydd sylweddol, sydd i'w groesawu'n fawr yn ddiweddar yn y cyllid ar gyfer gwasanaethau cymorth ar gyfer iechyd meddwl mewn ysgolion, a fydd yn helpu llawer o bobl ifanc yn Nyffryn Clwyd a thu hwnt. Gwyddom mai gwasanaethau cwnsela mewn ysgolion sy'n gyfrifol am atal salwch meddwl ac ymyrraeth gynnar yn y ffordd fwyaf effeithiol. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i hwyluso'r gwaith o hyfforddi a recriwtio cynifer o gwnselwyr ysgol newydd â phosibl? 

Wel, Llywydd, diolch i Ken Skates am hynna, ac rwy'n cytuno'n llwyr ag ef mai'r cymorth gorau y gallwch ei gynnig, yn enwedig i bobl ifanc, ym maes iechyd meddwl yw'r ymyrraeth gynnar ac ataliol hwnnw sy'n rhoi iddyn nhw y cyngor sydd ei angen arnyn nhw. Mae'n caniatáu iddyn nhw gyfarfod ag oedolyn y gallan nhw ymddiried ynddo sydd â'r hyfforddiant sy'n angenrheidiol i ymateb i'w hanghenion, a dyna'n union y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud. Dros y tair blynedd nesaf, byddwn yn buddsoddi £10 miliwn arall yn ychwanegol at yr hyn sydd yno nawr i wella ac ehangu'r ddarpariaeth gwnsela mewn ysgolion, a gwnawn hynny oherwydd gwyddom ei fod yn effeithiol. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf y ceir ffigurau ar ei chyfer, cafodd 10,600 o blant neu bobl ifanc wasanaethau cwnsela mewn ysgolion. Roedd menywod ifanc yn cyfrif am ddwy ran o dair o'r rhai a oedd yn cael cymorth. Yr oedd 20 y cant o'r holl blant a gafodd gymorth gan y gwasanaeth cwnsela mewn ysgolion ym mlwyddyn 10, felly'n wynebu arholiadau, gyda'r holl bryder y gwyddom ei fod yn cyd-fynd â hynny. Ond, yn hollbwysig, nid oedd angen atgyfeirio 87 y cant o'r plant a'r bobl ifanc a oedd yn defnyddio'r gwasanaeth. Mewn geiriau eraill, roedd y cymorth a gawsant yn ddigonol i ddiwallu eu hanghenion. Dyna pam, i blant ac i oedolion, yr ydym yn rhoi cymaint o bwyslais ar fuddsoddi mewn gwasanaethau haen 0 a haen 1—gwasanaethau nad oes angen ichi ymuno â rhestr aros er mwyn eu cael, gwasanaethau y gallwch eu cael ar unwaith, naill ai drwy sefydliadau'r trydydd sector neu, yn achos y cwestiwn a godwyd gan Ken Skates, drwy rywun yn hunangyfeirio at wasanaeth cwnsela mewn ysgolion. Os gallwch wneud hynny, os gallwch ei wneud yn gynnar a'i wneud yn effeithiol, yna nid oes angen y gwasanaethau mwy dwys ac, yn anochel, sydd o dan fwy o bwysau ar y bobl ifanc hynny ymhellach i fyny'r gadwyn.