6. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o allu plant a phobl ifanc mewn sefydliadau gofal preswyl sy'n cael eu rhedeg yn annibynnol i gael mynediad at eiriolwr annibynnol? OQ58301

Diolch yn fawr, Jane, am eich cwestiwn pwysig iawn.

Mae’r dull cenedlaethol o ymdrin ag eiriolaeth statudol, a sefydlwyd yn 2017, yn mynd i’r afael â hygyrchedd, argaeledd a darpariaeth eiriolaeth i bob plentyn a pherson ifanc, gan gynnwys y rheini mewn lleoliadau gofal preswyl. Mae’r dull cenedlaethol yn cael ei fonitro gan y fforwm cenedlaethol sy’n goruchwylio hygyrchedd darpariaeth eiriolaeth ledled Cymru.

Diolch, Weinidog. Yn gyntaf, diolch i Lywodraeth Cymru am fabwysiadu agwedd wahanol i un Llywodraeth Geidwadol y DU mewn perthynas â chael gwared ar elw o ofal plant sy’n derbyn gofal. Mae'n gam pwysig ymlaen, ac rwy’n ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am eu cefnogaeth ar y mater hwn. Fel y dywedwch, Weinidog, yn 2017, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i sicrhau bod mynediad at eiriolwr annibynnol ar gael i bob plentyn. Ac eto, mae adroddiad annibynnol a gomisiynwyd gan Tros Gynnal Plant, y gwyddoch amdano, wrth gwrs—prif elusen hawliau plant Cymru—yn amcangyfrif nad oes gan y mwyafrif o ddarparwyr gofal plant preifat unrhyw ddarpariaeth eiriolaeth ymweliadau preswyl ac nad oes gan y rhan fwyaf o sefydliadau, fel Stepping Stones a Priory er enghraifft, eiriolaeth ymweliadau preswyl o gwbl. O ystyried yr hyn a wyddom ynglŷn â sut y gallwn ymgysylltu â phlant, eiriolaeth ymweliadau preswyl yw’r mwyaf effeithiol gan ei fod yn meithrin ymddiriedaeth gyda phlant. Felly, fy nghwestiwn, Weinidog, yw: beth y gallech chi ei wneud i weithio’n galetach a chyflymu’r gwaith o sicrhau bod gan bob plentyn unigol sy’n derbyn gofal yr hawl honno i gael mynediad at eiriolaeth annibynnol? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane. A gaf fi ddweud, unwaith eto—rwyf eisiau cofnodi, a byddai'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei ddweud gyda mi, fel y gwnawn ni fel Llywodraeth Cymru—fod dileu elw o ofal plant sy'n derbyn gofal yn elfen allweddol o'n gweledigaeth ehangach ar gyfer diwygio gwasanaethau cymdeithasol plant. Ac mae cynnydd yn cael ei wneud; mae bwrdd rhaglen amlasiantaeth, a gadeirir gan y prif swyddog gofal cymdeithasol, bellach yn symud ymlaen gydag asesiadau effaith llywodraethu a chydweithio â'n rhanddeiliaid. A chredaf mai dyna'r ymateb i'r cwestiwn a ofynnwch ynglŷn â sut y gallwn sicrhau cysondeb a chydgysylltu gwasanaethau ar draws chwe rhanbarth Cymru gyda dull cenedlaethol o weithredu eiriolaeth statudol. Yn wir, bydd y Dirprwy Weinidog yn cyhoeddi datganiad am hyn cyn bo hir, ac mae'r fforwm cenedlaethol, wrth gwrs, wedi edrych ar y dull cenedlaethol hwn o weithredu eiriolaeth statudol, ac yn wir, yn edrych ar hyn i gyd er mwyn gwella canlyniadau i blant sy'n derbyn gofal. A gwn fod gwaith Tros Gynnal Plant wedi edrych ar hyn ac wrth gwrs, yn awr mae angen i'r Gweinidog gyflwyno ei datganiad ysgrifenedig, sydd i'w gyhoeddi'n fuan, ar y dull sy'n deillio o'r dull cenedlaethol o weithredu'r hyn a etifeddwyd gan y grŵp gorchwyl a gorffen ar eiriolaeth statudol. 

Mae'n siomedig gweld bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiddymu'r ddarpariaeth breifat ar gyfer plant yma yng Nghymru, o gofio ei bod yn ffurfio 80 y cant o'r sector. Yr hyn y dylai'r Llywodraeth fod yn canolbwyntio arno yw dod â'r plant mewn gofal allan o'r system i gartrefi sefydlog. A all y Gweinidog amlinellu pa broses sydd ar waith i gyfarfod â'r sector gofal preswyl preifat i blant a beth yw'r amserlen ar gyfer cynlluniau'r Llywodraeth? O ran eiriolaeth, pa mor hyderus yw'r Gweinidog y bydd y comisiynydd plant a benodwyd yn ddiweddar yn sefyll dros blant mewn gofal, o ystyried y cynnwys a welwyd ganddi ar y cyfryngau cymdeithasol yn hanesyddol?

Na, rwy'n credu fy mod yn anghytuno â phob pwynt. Mae'n anodd ateb cwestiwn fel hwnnw, onid yw? Wel, nid cwestiynau ydynt, ond sylwadau—sylwadau ydynt, ac ni fyddaf yn ymateb i'ch pwynt olaf o gwbl. Mae gennym gomisiynydd plant annibynnol a benodwyd gan banel trawsbleidiol, ac rydym yn dymuno'n dda iddi yn ei swydd.

Ond a gaf fi ddweud bod hwn, wrth gwrs, yn ymrwymiad gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, yn ein rhaglen lywodraethu, a gefnogir, rwy'n gwybod, gan Blaid Cymru a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, y byddwn yn cael gwared ar elw preifat o ofal plant sy'n derbyn gofal ac yn bwrw ymlaen â hynny. Ac wrth gwrs, mae hynny'n golygu gweithio gyda rhanddeiliaid wrth inni fwrw ymlaen â hynny. Wrth gwrs, mae'n waith cydweithredol gyda'n rhanddeiliaid ac mae'n ymwneud â newid i ddarpariaeth ddielw. Mae'r newid yn allweddol ac mae'r gefnogaeth i'n plant sy'n derbyn gofal—atebodd y Prif Weinidog y cwestiwn hwn yn llawn brynhawn ddoe—yn gadarn yn fy marn i o ran ein hymrwymiad i sicrhau ein bod yn gofalu am ein plant sy'n derbyn gofal, ond hefyd ein bod yn sicrhau bod llai o blant yn gorfod dod i mewn i'r system plant sy'n derbyn gofal.