Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru am 1:45 pm ar 4 Hydref 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:45, 4 Hydref 2022

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch Llywydd. Mae'n braf gweld y Dirprwy Weinidog yn gweiddi o'i sedd. Rwy'n gobeithio ei fod yn siarad mor uchel ar ran ei gleifion sy'n sownd ar restrau aros hanesyddol yn ei etholaeth, oherwydd dydw i byth yn ei glywed yn dweud dim am hynny, dydw i ddim. Ond unrhyw bryd yr ydych chi eisiau dadl arno, Dirprwy Weinidog, fe gaf i'r ddadl honno gyda chi.

Prif Weinidog, fe deithioch chi i'r Alban ddydd Mawrth diwethaf i gwrdd â Nicola Sturgeon. Mae Nicola Sturgeon wedi cytuno i gael ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i'r rheoliadau a'r rheolau COVID a gafodd eu gwneud yn yr Alban. Pam y mae hi'n anghywir a chithau'n iawn, oherwydd rydych chi'n rhwystro un yma yng Nghymru?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour

(Cyfieithwyd)

Llywydd, rwyf wedi egluro droeon yma pam yr wyf yn credu bod yr atebion y mae cleifion a'u teuluoedd yng Nghymru yn haeddu eu cael wrth edrych yn ôl ar ddigwyddiadau'r pandemig, mai'r ffordd orau i sicrhau'r atebion hynny yw drwy gyfranogiad Cymru mewn ymchwiliad y DU.

Rwy'n croesawu'n fawr y ffaith heddiw fod y grŵp Covid-19 Bereaved Families for Justice yma yng Nghymru wedi sicrhau statws cyfranogiad craidd ger bron ymchwiliad y DU. Roeddwn i wedi ysgrifennu atyn nhw yn gynharach eleni yn cefnogi eu cais am statws cyfranogiad craidd. Bydd hynny'n golygu y byddan nhw'n gallu sicrhau y bydd llais y bobl hynny sy'n aelodau o'u grŵp yn cael ei glywed yn yr ymchwiliad hwnnw. Rwy'n credu o'r cyfarfodydd yr wyf i wedi eu cael gyda nhw—rwyf wedi cwrdd â nhw bum gwaith—eu bod, yn wahanol i arweinydd yr wrthblaid, yn symud ymlaen o barhau i ofyn am rywbeth sydd ddim yn mynd i ddigwydd. Gadewch i mi fod yn glir am hynny. Rwyf wedi dweud wrthych dro ar ôl tro, ni fydd ymchwiliad o'r math yma yng Nghymru. Maen nhw'n symud ymlaen i roi eu hegni a'u hymdrechion i wneud yn siŵr, fel yr wyf eisiau ei weld, bod eu cwestiynau'n cael eu hailadrodd yn briodol, a'r atebion gorau yn cael eu rhoi o flaen ymchwiliad y Farwnes Hallett.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative 1:47, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Peidiwch â chamfynegi eu barn, Prif Weinidog. Dim ond heddiw maen nhw wedi ailadrodd y cais am ymchwiliad annibynnol yma yng Nghymru, ac oherwydd i chi beidio â chaniatáu i ymchwiliad o'r fath ddigwydd, maen nhw wedi gorfod derbyn mai llwybr y DU yw'r llwybr gorau iddyn nhw ar gyfer archwilio'r rhain. Ond rwy'n gofyn i chi eto, Prif Weinidog, oherwydd ni wnaethoch chi ymdrin â'r cwestiwn cyntaf: pam mae Nicola Sturgeon yn anghywir yn eich barn chi, a chithau'n iawn? Oherwydd y mae hi wedi edrych ar y llwybr y bydd ymchwiliad y DU yn ei ddilyn, ac mae'n gywir y bydd yn ystyried mai ar sail pedair gwlad y cafodd rhai penderfyniadau eu gwneud, ond fe geisioch chi fantais wleidyddol o'r ffaith eich bod wedi gwneud pethau'n wahanol yma yng Nghymru. Felly, dylid edrych ar y penderfyniadau hynny drwy chwyddwydr ymchwiliad cyhoeddus yng Nghymru. Felly, fel y teuluoedd sydd wedi dioddef profedigaeth COVID, pam nad ydych chi'n caniatáu i ymchwiliad o'r fath ddigwydd? Ac os na wnewch chi, wnewch chi ateb fy nghwestiwn cyntaf i chi: pam mae Nicola Sturgeon yn anghywir, a chithau'n iawn?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:48, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn gwybod yn iawn fod y penderfyniad wedi ei wneud, ni fydd ymchwiliad ar wahân yng Nghymru ac, yn hytrach, bydd yr atebion i'r cwestiynau y mae pobl, yn gwbl briodol eisiau eu gweld yma yng Nghymru, yn cael eu hateb orau, yn briodol, yn llawn gan yr ymchwiliad a sefydlwyd gan ei Brif Weinidog ef, ac fe lwyddais i drafod hyn â Downing Street ar nifer o achlysuron i wneud yn siŵr bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli'n llawn yn y cylch gorchwyl ac yn y modd y bydd yr ymchwiliad yn cael ei gynnal. Bydd hynny'n sicrhau mai'r atebion gorau posibl sy'n cael eu rhoi. Dyna pam yr wyf yn credu mai dyna'r camau cywir. Mae'n rhaid i Brif Weinidog yr Alban siarad drosti hi ei hun. Gwelaf fod Lady Poole, cadeirydd ymchwiliad annibynnol yr Alban, wedi ymddiswyddo. Ni fyddai unrhyw syniad bod popeth yn yr Alban yn gwbl wych oherwydd eu bod wedi cytuno i ymchwiliad yn dal dŵr am eiliad.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative 1:49, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Byddwn i'n troedio'n ofalus wrth ddweud ei bod hi wedi ymddiswyddo gan geisio defnyddio hynny mewn fforwm gwleidyddol. Rwy'n deall ei bod hi wedi ymddiswyddo am resymau personol, sy'n digwydd, Prif Weinidog, a dydw i ddim yn ceisio dweud unrhyw beth i'r gwrthwyneb am onestrwydd unrhyw ymchwiliad. Rwy'n digwydd credu y byddai ymchwiliad annibynnol yma yng Nghymru, ond ar lefel y DU hefyd, yn cyflymu'r broses o gael yr atebion y mae'r teuluoedd sydd wedi dioddef profedigaeth COVID eu hangen, yn hytrach na'i wthio o'r neilltu. Nawr, gallech weithio'n bositif gyda'r teuluoedd, gyda'r holl bartïon â budd yma yng Nghymru, wrth ganiatáu ymchwiliad o'r fath. Ond oherwydd eich bod yn dweud 'na', mae'n rhaid i ni ei dderbyn? Wel, ar y meinciau hyn, ni fyddwn yn ei dderbyn, oherwydd, yn y pen draw, mae angen craffu ar y penderfyniadau a wnaeth yr holl Weinidogion, yn eistedd o gwmpas y fainc yna. Felly, er y gallech chi orchymyn na fydd ymchwiliad COVID yng Nghymru, mae'n rhaid i mi ddweud wrthych chi fod pwysau'r farn gyhoeddus a phwysau'r farn broffesiynol yma yng Nghymru eisiau gweld yr ymchwiliad annibynnol hwnnw. Ni fyddaf yn gorffwys nes y cawn ni'r ymchwiliad annibynnol hwnnw, er gwaethaf yr hyn y byddwch yn ei ddweud i'r gwrthwyneb, Prif Weinidog.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:50, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, dyna i chi anallu'r wrthblaid. Gall arweinydd yr wrthblaid fynd ati wrth gwrs i bledio'i achos cyhyd ac mor uchel ag y mae'n ei ddymuno. Yn y cyfamser, mae'r byd wedi symud ymlaen. Mae ymchwiliad, ymchwiliad wedi ei gyfansoddi'n llawn, a sefydlwyd gan Lywodraeth Geidwadol yn San Steffan pryd y bydd cleifion a theuluoedd yng Nghymru yn cymryd rhan lawn, pryd y bydd holl weithredoedd Llywodraeth Cymru ac awdurdodau cyhoeddus eraill yng Nghymru—[Torri ar draws.]

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:51, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Gadewch i ni ganiatáu i'r Prif Weinidog orffen ei ateb, os gwelwch yn dda? O, dyna oedd y diwedd. Mae'n ddrwg gen i. Iawn. Rwy'n credu nad oeddwn i'n ei glywed yn iawn, a dweud y gwir, oherwydd roedd yna dipyn o sŵn.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Yn eich trafodaethau gyda Phrif Weinidog yr Alban yr wythnos diwethaf, adroddwyd eich bod yn canolbwyntio ar yr argyfwng costau byw. Mae'n dda gweld eich bod chi, o leiaf, Prif Weinidog, yn barod i siarad â'r SNP hyd yn oed os nad yw Keir Starmer yn gwneud hynny. Nawr, ddoe, cyhoeddodd Llywodraeth yr SNP ddeddfwriaeth frys i rewi rhenti ar draws yr Alban, wedi'i ôl-ddyddio i 6 Medi, gan redeg, i ddechrau, tan ddiwedd mis Mawrth, gyda'r potensial i'w ymestyn. Mae'r ddeddfwriaeth hefyd yn gwahardd troi allan denantiaid sydd ag ôl-ddyledion, y ddau syniad wedi eu cynnig yn wreiddiol gan y Blaid Lafur, sy'n codi'r cwestiwn: os ydyn nhw'n ddigon da i Lafur fel gwrthblaid yng Nghymru, pam nad yw'r mesurau hyn yn ddigon da, hyd yn hyn o leiaf, i Lafur mewn Llywodraeth yma?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:52, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, byddwn yn edrych yn ofalus ar y cynigion yn yr Alban, wrth gwrs. Rwyf wedi cael cyfle i edrych arnyn nhw'n frysiog y bore 'ma. Gadewch i ni fod yn glir ynglŷn â beth yw'r cynigion mewn gwirionedd. Maen nhw'n rhewi rhent ar gyfer tenantiaid sy'n rhentu'n gymdeithasol yn yr Alban. Mae hynny eisoes yn bodoli yma yng Nghymru. Mae'r rhenti hynny i gyd yn sefydlog ac ni fyddant yn codi cyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, felly nid oes gwahaniaeth rhyngom yn hynny o beth.

Mae'r rhewi rhent yn yr Alban yn berthnasol i denantiaid presennol yn unig, felly o ran unrhyw fflat sy'n dod yn wag ac sy'n cael ei osod i denant newydd, does dim rhewi rhent o gwbl, ac nid oes rhewi costau y gall landlordiaid eu hawlio'n gyfreithlon. Felly, os gall landlord ddangos bod yn rhaid iddo gwrdd â chyfraddau morgais uwch, bydd yn gallu cynyddu rhenti ar gyfer tenantiaid presennol. Os gall ddangos bod ganddo gostau yswiriant ychwanegol, bydd yn gallu eu trosglwyddo i denantiaid presennol. Os yw taliadau gwasanaethau y mae landlordiaid yn gorfod eu talu yn codi, byddant yn gallu pasio'r rheiny ymlaen i denantiaid presennol hefyd. Felly, gadewch i ni fod yn glir beth yw'r rhewi rhent hwn mewn gwirionedd. Mae'n achos o rewi rhent nad yw'n cynnwys unrhyw un sy'n cymryd tenantiaeth, ac ar gyfer tenantiaethau presennol mae nifer o ffyrdd o godi'r rhenti hynny beth bynnag.

Ac yna gwaharddiad—gwaharddiad ar droi allan. Wel, nid ar gyfer tenantiaid sydd ag ôl-ddyledion rhent sylweddol; nid ar gyfer pobl sy'n ymddwyn yn wrthgymdeithasol; nid pan fo landlordiaid yn gallu dangos eu bod yn dioddef caledi ariannol; ac nid yw'r gwaharddiad ar droi allan chwaith yn atal landlord rhag gwerthu ei eiddo.

Pan oeddwn yn yr Alban yr wythnos diwethaf, cefais wybod am ddau bryder mawr ynghylch y darn hwn o ddeddfwriaeth cyn iddo gael ei gyhoeddi. Yn gyntaf oll, y rhuthr i droi tenantiaid presennol allan, er mwyn i landlordiaid allu osgoi'r newidiadau yn y gyfraith yn y ffordd yna, ac yn ail, y risg y bydd gostyngiad yn nifer yr eiddo sydd ar gael yn y sector rhentu preifat, gyda landlordiaid yn penderfynu gwerthu yn hytrach na rhentu, a hynny wedyn yn gwaethygu newidiadau sydd ar fin digwydd yn y farchnad dai. Bydd yr Aelod yn ymwybodol iawn mai canlyniad y pecyn Ceidwadol yw bod cyfraddau morgeisi yn debygol o godi i 6 y cant, a bod prisiau tai yn debygol o ostwng hyd at 15 y cant. Mae creu sefyllfa lle mae nifer fawr o eiddo yn cael eu rhoi ar y farchnad sy'n cwympo yn y ffordd honno yn annhebygol o fod er budd pobl sy'n chwilio am eiddo i'w rhentu.

Felly, byddaf yn edrych yn fwy gofalus nag yr wyf wedi gallu ei wneud hyd yma ar gynigion yr Alban, ond mae unrhyw syniad eu bod yn ateb i bob problem y dylem ni eu mabwysiadu a'u rhoi ar waith yma yng Nghymru, wel dydw i ddim yn credu y bydd hynny'n cael ei dderbyn o bell ffordd.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 1:55, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Does neb, Prif Weinidog, yn dadlau eu bod nhw'n ateb i bob problem; mae angen eu gweithredu ochr yn ochr ag ystod gyfan o fesurau. Mesurau dros dro ydyn nhw am ein bod yn wynebu argyfwng. Mae'r gaeaf bron yma. Pam ydych chi'n meddwl, Prif Weinidog, fod Shelter yng Nghymru yn galw am rewi rhent, yn galw am foratoriwm? Pam ydych chi'n meddwl bod comisiwn Kerslake, dan arweiniad cyn-bennaeth y gwasanaeth sifil, sy'n gefnogwr i'ch plaid, fod eu comisiwn ar ddigartrefedd wedi galw am waharddiad ar droi allan yn ystod y gaeaf? Yn Ffrainc, maen nhw'n gwahardd troi allan bob gaeaf fel arwydd o gymdeithas wâr.

O ran yr hyn ddywedoch chi, gyda llaw, mae cap; hyd yn oed mewn amgylchiadau eithriadol lle gall landlordiaid ofyn am rywfaint o gynnydd, mae cap o 3 y cant. A dim ond uchafswm o 50 y cant o'r gost benodedig y cânt ofyn amdano. Felly, gadewch i ni fod yn glir ynghylch yr hyn y mae Llywodraeth yr Alban yn galw amdano. Ac os yw'r Prif Weinidog yn dadlau y dylem fynd ymhellach yng Nghymru o ran y pwyntiau y mae wedi eu gwneud, yna yn sicr gadewch i ni gael y drafodaeth honno, ond heb os nac oni bai dylem ni fod yn cyflwyno camau i rewi rhent a chael moratoriwm er mwyn diogelu tenantiaid y gaeaf hwn yng Nghymru.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:56, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, nid yw Shelter yn galw am rewi rhent yng Nghymru, a'r rheswm nad ydyn nhw'n galw am rewi rhent yw eu bod yn cydnabod, rwy'n credu, y canlyniadau anfwriadol posibl i denantiaid pan fydd hynny'n digwydd. Rwy'n credu bod arweinydd Plaid Cymru newydd gyfaddef nad yw cynigion Llywodraeth yr Alban gyfystyr â rhewi rhent yn hollgynhwysfawr yn y modd yr adroddir amdano efallai. Ar 1 Rhagfyr, byddwn yn cyflwyno rhybudd 'dim bai' chwe mis ar gyfer tenantiaethau newydd, cyn belled ag y mae troi allan yn y cwestiwn. Rydym ni'n ymgynghori ar ymestyn hynny i gyd i denantiaethau sy'n bodoli eisoes, a byddwn yn cyflwyno Papur Gwyn, fel yr ydym wedi addo dan ein cytundeb cydweithredu, i edrych ar sut y gellid cyflwyno rheolaethau rhent yng Nghymru mewn ffordd nad yw'n arwain at y posibilrwydd anfwriadol y bydd yn achosi i'r cyflenwad o eiddo rhent yng Nghymru leihau ar yr union adeg pan na ellir cwrdd â'r galw am eiddo yng Nghymru eisoes gyda'r cyflenwad presennol. 

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 1:57, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Mae'n codi'r cwestiwn: pam wnaethom ni gyflwyno moratoriwm yn ystod COVID ar droi allan? Mae rhai amgylchiadau—argyfyngau, pan fo angen cyflwyno mesurau dros dro, ac rwy'n ofni bod llawer iawn o bobl yn gwneud y dadleuon hyn yn y sector tai, nid yn unig yn yr Alban, nid yn unig yng Nghymru, ond ar draws Ewrop gyfan. 

A gaf i droi at un o'r toriadau treth Torïaidd heb ei ariannu sy'n weddill? Wrth gwrs, mae gwrthdroi'r cynnydd mewn yswiriant gwladol yn golygu rhoi'r gorau i'r ardoll iechyd a gofal cymdeithasol newydd arfaethedig, a oedd i fod i ddarparu sail gynaliadwy i ariannu gofal cymdeithasol i'r dyfodol. Rwy'n siŵr eich bod yn credu bod y methiant dros ddegawdau gan San Steffan i wynebu'r problemau yn y sector gofal cymdeithasol wedi gadael gwaddol enfawr o argyfwng yn y sector hwnnw. Ond, onid yw hyn yn gosod cyfrifoldeb nawr arnom ni yng Nghymru eto i ddod o hyd i ateb ar gyfer Cymru? Yn benodol, a yw'r ffaith bod San Steffan yn ymwrthod â chyfrifoldeb yn golygu y dylem ni edrych eto ar y cynigion a gyflwynwyd gan Gerry Holtham ar gyfer sefydlu ardoll gofal cymdeithasol ar gyfer Cymru?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:59, 4 Hydref 2022

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, mae'n rhaid bod bron i ddegawd nawr ers i mi drafod gyda Gweinidogion Ceidwadol y DU am y tro cyntaf eu cynlluniau i weithredu'r adolygiad Dilnot. Ni ddigwyddodd hynny erioed. Aeth mwy o flynyddoedd heibio. Roedd yn ymddangos ein bod ni wedi cyrraedd pwynt o dan y Prif Weinidog diwethaf pryd yr oedd ardoll benodol i fod i gael ei chyflwyno er mwyn creu, fel yr oedd y Prif Weinidog ar y pryd yn honni, ddyfodol cynaliadwy ar gyfer gofal cymdeithasol ac i ymdrin â'r canlyniadau ariannol ym mywydau unigolion. Nawr mae hynny wedi mynd hefyd. Felly, rwy'n cytuno ag arweinydd Plaid Cymru: mae hynny'n golygu bod yn rhaid i ni fynd yn ôl ac ailedrych ar rywfaint o'r gwaith gafodd ei wneud yma yng Nghymru i weld a oes ateb Cymru yn unig i'r mater hwn.

Mae'n gymhleth iawn. Gwn y bydd yn gwybod hyn yn dda iawn. Mae'r rhyngwyneb rhwng y pwerau sydd gennym ni yng Nghymru a'r taliadau y gallem ni eu codi yn erbyn y pwerau sydd yn San Steffan, ac yn arbennig y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud yng nghyswllt y system fudd-daliadau, yn golygu bod cynllunio ardoll yng Nghymru nad yw'n arwain at ddinasyddion Cymru yn talu ddwywaith, talu ardoll yng Nghymru a dod o hyd i'r arian yna sydd wedi ei dynnu o Gymru yn sgil penderfyniadau a wnaed yn San Steffan, mae cynllunio system a all gynnig gwarant i ni na all hynny ddigwydd, ei hun yn gymhleth ofnadwy. Ond mae llawer o waith wedi ei wneud yn barod, ac yng ngoleuni'r hyn sydd wedi digwydd dros y ffin, ac yn arbennig yng ngoleuni'r hyn rwy'n credu nawr sy'n debygol o fod yn doriadau pellach sylweddol i wariant cyhoeddus yma yng Nghymru, wrth gwrs mae angen i ni fynd yn ôl ac ailedrych ar y gwaith yr ydym ni eisoes wedi ei wneud.