Yr eitem nesaf yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Fe gaiff y Trefnydd wneud y datganiad hwnnw—Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Mae tri newid i'r busnes yr wythnos hon. Mae'r datganiad ar yr oriel gelf gyfoes genedlaethol wedi ei dynnu'n ôl. Hefyd, mae'r drafodaeth ar adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg wedi'i gohirio tan 15 Tachwedd. Yn olaf, mae datganiad llafar ar gau pont Menai wedi'i ychwanegu fel yr eitem olaf ar agenda heddiw. Mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, yr wythnos diwethaf, cefais i'r pleser o gyfarfod â Diabetes UK a'r Aelod Seneddol Syr James Duddridge i drafod y clefyd llai adnabyddus diabetes math 3c, rhywbeth y mae James a fy nhad yn dioddef ohono. I'r rhai yn y Siambr nad ydyn nhw'n ymwybodol, mae diagnosis math 3c yn digwydd pan fydd y pancreas nid yn unig yn stopio cynhyrchu inswlin ar gyfer y corff ond yn rhwystro cynhyrchu ensymau treuliol hefyd. Mae llu o gyflyrau eraill yn achosi hyn yn aml, fel pancreatitis, canser y pancreas, ffibrosis systig a haemochromatosis. Fodd bynnag, er gwaethaf ei achosion, yn aml mae'n cael camddiagnosis, gan amlaf fel diabetes math 2. Felly, o ystyried ei brinder a phwysigrwydd cael diagnosis cywir, a gaf i ofyn i'r Gweinidog iechyd, naill ai ar lafar neu mewn datganiad ysgrifenedig, wneud datganiad am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i godi ymwybyddiaeth glinigol am ddiabetes math 3c a sut y mae modd cefnogi unigolion sy'n byw gyda'r cyflwr? Diolch, Llywydd.

Diolch. Yn sicr, rwy'n credu eich bod chi wedi gwneud gwaith da iawn o ran codi ymwybyddiaeth o fath o ddiabetes anhysbys iawn. Mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei lle ac wedi cytuno i ysgrifennu atoch chi am hyn.

Trefnydd, roedd y ffigyrau a gafodd eu rhoi i fy swyddfa yn amlygu'r problemau capasiti o fewn GIG Cymru. Mae ymddiriedolaeth ambiwlansys Cymru yn colli mwy na 2,000 awr y mis yn rheolaidd oherwydd ambiwlansys yn aros y tu allan i un ysbyty yn unig yn fy rhanbarth i. Mae'r ffaith mai'r ysbyty hwn yw ysbyty blaenllaw y Faenor hyd yn oed yn fwy problematig, gan fod hyn i fod i gyflwyno gwelliant mewn gwasanaethau iechyd i etholwyr. A all y Llywodraeth hon felly orchymyn adolygiad i faterion capasiti o fewn y GIG a'r sgil-effaith y mae hyn yn ei gael ar wasanaethau eraill a lles cleifion? Mae'r drefn bresennol yn methu cleifion, mae'n methu ysbytai ac mae'n methu staff ambiwlans. Gobeithio eich bod chi'n cytuno bod pethau'n annerbyniol ac na all pethau fynd ymlaen fel hyn. 

Diolch. Wel, mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, ac yn sicr mae'n rhywbeth rwy'n meddwl ein bod ni wedi'i weld y tu allan i lawer o'n hysbytai yng Nghymru, sy'n rhywbeth nad ydym ni eisiau'i weld, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda'r holl fyrddau iechyd i geisio gwella'r amseroedd y mae ambiwlansys yn aros y tu allan. Yn amlwg, mae hwn yn broblem gyda gallu yn ein hadrannau brys, ac, unwaith eto, rwy'n gwybod bod y Gweinidog wedi bod yn gweithio'n galed iawn i recriwtio mwy o ymgynghorwyr meddygol brys. Rwy'n gwybod, yn sicr, bod Betsi Cadwaladr, nad yw, rwy'n gwerthfawrogi, yn eich ardal chi, yn faes lle maen nhw wir wedi bod â phwyslais gwirioneddol. 

Rwy'n gofyn am un datganiad yn unig fel cyfrwng ar gyfer yr wybodaeth diweddaraf. Roedd gwir deimlad o optimistiaeth flwyddyn yn ôl, pan gamodd Llywodraeth Cymru i'r adwy o ran materion rhaglen arbed ynni cymunedol Caerau Arbed, gyda dros 100 o ddeiliaid tai—nid pob un drwy gynllun Cymru, mewn gwirionedd, y mwyafrif drwy raglen CESP Lloegr—wedi'u heffeithio'n ddwfn, a'u cartrefi a'u safon byw hefyd, mae'n rhaid i mi ddweud. Mae hi wir yn broblem. Ond fe gamodd Llywodraeth Cymru i'r adwy a dywedodd y byddai'n gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr i gyflwyno achos busnes a fyddai wedyn yn cael ei gymeradwyo a gallen ni fynd ati i wella cartrefi'r holl bobl hynny. Ond mae amser wedi mynd heibio; rwy'n credu ei bod hi'n wyth mis ers i'r achos busnes gael ei gyflwyno. Rwy'n gwybod bod yna 'nôl a blaen' wedi bod rhwng y cyngor a Llywodraeth Cymru yn mireinio'r peth, oherwydd yr wyf i wedi ysgrifennu o'r blaen. Mae Aelodau eraill yn y Senedd wedi codi'r mater yma hefyd. Ond mae angen datganiad, fel y gallwn ni roi'r sicrwydd i bobl bod hyn yn mynd yn ei flaen, er gwaethaf yr oedi, er gwaethaf mireinio, er gwaethaf gorfod cael yr holl fiwrocratiaeth wedi'i chymeradwyo, oherwydd mae'n swm anferth o arian yr ydym ni'n sôn amdano, ond rydym ni eisiau'i weld yn symud ymlaen. Felly, a oes unrhyw obaith y gallem ni gael datganiad o'r wybodaeth ddiweddaraf fel y bydd yr holl ddeiliaid tai hynny—dros 100 yng Nghaerau—yn gwybod y bydd y gwaith hwn yn cael ei wneud o'r diwedd, ac yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach? 

Diolch. Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Newid Hinsawdd, sydd yn amlwg â chyfrifoldeb am y cynllun hwn, wedi ysgrifennu at y Cynghorydd Huw David, arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, gan ddiolch i'w swyddogion, yn enwedig, am eu hymgysylltiad parhaus gyda'i swyddogion wrth ddatblygu'r achos busnes manwl. Fel y dywedoch chi, cymeradwyodd y Gweinidog y cynllun mewn egwyddor, nôl ym mis Tachwedd diwethaf, felly mae bron i flwyddyn wedi bod, ac yn amlwg mae cyflwyniad wedi bod ers hynny o'r achos busnes manwl, ac rwy'n gwybod bod swyddogion y Gweinidog yn gweithio ar gyngor, a fydd yn cael ei roi i'r Gweinidog a hynny ar fin digwydd.  

A gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Gweinidog iechyd y prynhawn yma ar amseroedd aros yn ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan, gan fod Chelsea Clark o Meliden wedi cysylltu â mi dros nos, y mae ei nain wedi bod yn eistedd yn yr adran damweiniau ac achosion brys am 35 awr—35 awr mewn coridor budr gyda chlot gwaed yn ei choes, niwmonia, ac mae hi eisoes wedi cael sepsis a llid yr ymennydd, sydd wedi achosi clefyd yr arennau? Mae hwn yn achos byw, Trefnydd, sydd yn achosi llawer o drallod i'r claf a'i theulu, ac mae angen gwneud rhywbeth, gan ein bod ni'n gweld o achosion fel hyn yn rhy aml. Felly, hoffwn i gael datganiad brys gan Lywodraeth Cymru prynhawn yma yn manylu ar ba ddulliau maen nhw'n mynd i'w defnyddio i ddod â'r bwrdd iechyd i gyfrif ar y problemau hyn. A gan fethu hyn, a fydd Llywodraeth Cymru'n derbyn eu bod nhw wedi colli rheolaeth dros wasanaethau iechyd yn y gogledd yn llwyr? Mae angen atebion ar fy etholwyr i ac maen nhw eu hangen nhw arnyn nhw nawr. 

Wel, mae'r Aelod yn gwybod nad oes modd i ni wneud datganiad brys y prynhawn yma ar achos unigol gofidus iawn, ac mae'n ddrwg gennyf i nad yw'r Gweinidog yn y Siambr, ond byddaf i'n sicrhau ei bod hi'n clywed am yr achos unigol. Er na all hi wneud sylwadau ar achos penodol yn amlwg, byddwch chi'n ymwybodol iawn o'r gwaith arwyddocaol y mae'r Gweinidog yn ei wneud gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn enwedig ynghylch yr adran damweiniau ac achosion brys. Gwnes i sôn yn fy ateb cynharach i Peredur am y gwaith y mae hi wedi bod yn ei wneud i sicrhau ein bod ni'n gallu cael—[Torri ar draws.]  

Gadewch i'r Gweinidog—[Anghlywadwy.]  

—i wneud yn siŵr bod—  

Beth sy'n digwydd i fy meicroffon? Gadwch i'r Trefnydd fynd yn ei blaen. Rwy'n credu ei bod hi wedi fy nghlywed i.  

—i wneud yn siŵr bod gan ein prif ysbytai yn y gogledd yr ymgynghorwyr gofal brys sy'n ofynnol. 

Gweinidog, fel clinigwr, rwy'n gwerthfawrogi'r pwysau enfawr ar y GIG, ar ein cleifion sy'n aros am driniaeth, ac ar ein staff, sydd wedi dangos y fath broffesiynoldeb yn wyneb heriau digynsail. Er fy mod i'n gwybod bod yn rhaid i ni ddatrys yr argyfwng tymor byr, mae angen i ni hefyd edrych i'r tymor hwy yn strategol a gyda phwrpas. Ym maes gofal canser, mae hyn yn hanfodol bwysig. Mae gan Loegr a'r Alban gynllun canser cenedlaethol, ac fe wnaeth Gogledd Iwerddon ymgynghori ar hyn fis Tachwedd diwethaf. Ar y llaw arall, Cymru yw'r unig genedl o'r DU nawr sydd heb gynllun canser. Rwy'n gwybod ei bod yn ddyletswydd arnoch, i'r rhai sydd angen gofal a thriniaeth ac i'r rhai sy'n darparu ein gwasanaethau, sefydlu strategaeth i nodi'r canlyniadau sydd eu hangen. A wnaiff y Gweinidog drefnu dadl yn amser y Llywodraeth i ganiatáu i'r Gweinidog nodi ei syniadau? Diolch.

Yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ystyried gwneud datganiad ar wasanaethau canser yng Nghymru. Rwy'n credu ei bod hi'n gwneud hynny bron bob blwyddyn, ond nid ydw i'n hollol siŵr lle yr ydym ni yn y cylch, ond yn sicr, fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog—sydd newydd glywed eich cwestiwn—os yw hi'n barod i wneud hynny.

Prynhawn da, Trefnydd. Mae'r sefyllfa ariannol benodol ar hyn o bryd yn golygu bod y rhai tlotaf yn ein cymdeithas yn mynd i ddioddef ergyd arbennig o galed ac mae'r rheiny sydd mewn dyled ar hyn o bryd yn mynd i ddioddef problemau penodol. Cafodd hyn ei amlygu mewn stori ar-lein gan y BBC a ganolbwyntiodd ar achos ofnadwy mam sengl a oedd yn gweithio fel gofalwr. Soniodd Julie am y cywilydd roedd hi'n ei deimlo. Soniodd hi am braw a wynebodd ei merch ifanc pan oedd beilïaid mewn arfwisg corff llawn yn curo ar y drws. Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno na ddylai neb orfod byw fel hyn. Rydym yn gwybod mai Cymru sydd â'r gyfran uchaf o waharddiadau ariannol yn y DU ac mae angen i ni fod yn barod i ystyried atebion radical i ymdrin ag effeithiau dyled ar ein trigolion yma.

Felly, mae hyn hefyd drwy ddilyniant. Roeddwn i'n falch iawn o fod yn rhan o'r pwyllgor cyfiawnder cymdeithasol a wnaeth argymell y dylai Cymru ystyried coelcerth ddyled. Felly, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar y pwnc hwn a'r wybodaeth ddiweddaraf ar y sefyllfa? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Wel, rydym ni'n sicr yn gwybod, i lawer o bobl, y bydd yr argyfwng costau byw hwn yn eu gwthio dros y diben, yn anffodus, o ran eu cyllid, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi ystyried yr adroddiad yn ofalus iawn, a'i bod hi'n edrych—. Rwy'n gwybod mai un maes lle mae hi'n gwneud rhywfaint o waith yw dyled sy'n ddyledus i gredydwyr y sector cyhoeddus, er enghraifft, ac mae hynny'n cynnwys awdurdodau lleol, sy'n dod yn bryder cynyddol wrth i bobl wynebu'r argyfwng costau byw, ac mae swyddogion yn parhau i ymchwilio i'r cynnig am goelcerth ddyled.

Fel Llywodraeth, rydym ni'n sicr yn gwneud popeth o fewn ein gallu ni i gefnogi ein trigolion o ran gallu manteisio ar gefnogaeth ariannol, a gwneud yr hyn y gallwn ni i helpu pobl gyda dyled a gyda'r argyfwng costau byw, a byddwch chi wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud yn ei ateb yn ystod ei sesiwn holi sut, fel Cabinet, bob wythnos mae gennym ni is-bwyllgor costau byw o'r Cabinet, lle mae gennym ni arbenigwyr yn dod i mewn i roi cyngor i ni ynglŷn â sut y gallwn ni fod yn fwy radical a beth arall y gallwn ni ei wneud i helpu pobl.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi am ba waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hybu masnach cyn y Nadolig i'n busnesau canol trefi sy'n gweithio'n galed? Rwy'n credu'n gryf y dylem ni fod yn gwneud popeth o fewn ein gallu i helpu busnesau i ffynnu, nid dim ond goroesi, ledled Cymru, ac maen nhw'n wynebu pwysau costau byw cynyddol a pharhau i ymdrin â chanlyniadau'r pandemig coronafeirws. Yn fy rhanbarth i yn y de-ddwyrain, rwyf i wedi lansio menter newydd i roi hwb angenrheidiol i fusnesau yn ystod cyfnod yr ŵyl a chynyddu nifer yr ymwelwyr yng nghanol ein trefi. Rwyf i wedi ysgrifennu at holl arweinwyr yr holl awdurdodau lleol ar draws y de-ddwyrain, yn gofyn iddyn nhw gefnogi fy nghynigion a gweithio gyda mi i wireddu hyn. Fy nghynllun i yw gweld ffioedd parcio ceir yn cael eu dileu ym mhob maes parcio sy'n cael eu rheoli gan y cyngor drwy gydol mis Rhagfyr mewn ymgais i annog mwy o bobl i fynd allan wrth i gyfnod yr ŵyl agosáu. Bydd busnesau nid yn unig yn elwa o ganlyniad i barcio am ddim, ond byddai hefyd yn cyfrannu'n helaeth at helpu teuluoedd sy'n teimlo'r wasgfa ariannol. Mae llawer o ganol trefi ledled y DU wedi cyflwyno cynlluniau tebyg, sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus, ac rwy'n gwerthfawrogi bod cyngor Mynwy yn wir wedi dechrau ar hyn hefyd. Felly, byddai unrhyw gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i fy menter i'n cael ei werthfawrogi'n fawr, a byddwn i hefyd yn gwerthfawrogi pe bai Gweinidog yr economi yn gallu amlinellu sut yn union y mae'n gweithio gydag awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill i helpu busnesau Cymru yn y cyfnod cyn y Nadolig.

Diolch. Yn sicr, rwy'n credu y byddai'n werth i chi ysgrifennu at Weinidog yr Economi, gan amlinellu'r cynigion sydd wedi'u hawgrymu gennych chi, ac rwy'n gwybod ein bod ni wedi gwneud cryn dipyn o waith fel rhan o adfywio canol tref, yn enwedig yn y cyfnod cyn y Nadolig yn ystod y blynyddoedd blaenorol, i dynnu sylw at sut y gallan nhw gael mwy o ymwelwyr i ganol ein trefi, ac, yn amlwg, mae parcio am ddim yn un maes.

Prynhawn da, Trefnydd. Hoffwn ddatganiad gan y Gweinidog Addysg am y ffaith bod angen cefnogaeth frys ar rai ysgolion cynradd i ymestyn eu ceginau a chyflogi mwy o staff i reoli'r polisi prydau ysgol am ddim. Yn wir, mewn ymateb i gwestiwn ysgrifenedig, gwnaeth y Gweinidog addysg fy nghyngori i, ac rwy'n dyfynnu,

'Bydd gwaith arall yn cael ei wneud yn ystod mis Hydref i ddeall a oes angen unrhyw waith uwchraddio ceginau ychwanegol i gyflawni camau nesaf prydau ysgol cynradd cyffredinol.'

Yr oedd bryd hynny, fodd bynnag, yn methu

'cadarnhau nifer yr ysgolion cynradd yng Nghymru y mae angen uwchraddio eu ceginau.'

Heb y staff sy'n cael eu cyflogi i weithio yng ngheginau ein hysgolion yn Aberconwy ac ar draws Cymru, nid yw darparu'r cynnig cyffredinol hwn yn mynd i fod yn bosibl. Gwnes i gyfarfod ag un o'r timau hynny—tîm cegin ysgol, y diwrnod o'r blaen—ac roedden nhw'n gweithio'n anhygoel o galed, ond maen nhw eu hunain nawr yn dechrau mynd i banig ynghylch sut maen nhw'n mynd i gymryd y polisi hwn a'i gyflawni'n gywir, gyda nifer y disgyblion mewn gwahanol ysgolion. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog? A wnaiff e' roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr ar ganlyniad y gwaith y mis hwn fel bod timau cegin ysgol eu hunain yn gallu darganfod a ydyn nhw'n mynd i fod yn derbyn yr help hwn? Ac, yn bennaf, cyllid hefyd maen nhw'n chwilio amdano. Diolch.

Diolch. Yn amlwg, wrth i ni gyflwyno'r polisi hwn, bydd mwy o waith yn cael ei wneud gyda'n hysgolion, ac mae hynny eisoes yn digwydd. Fe wnaethoch chi sôn eich bod wedi cael ymateb gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg mewn perthynas â gwaith pellach oedd yn cael ei wneud yn ystod mis Hydref. Yn amlwg, rydym ni'n dal ym mis Hydref, felly byddwn yn gobeithio pan fydd ganddo'r wybodaeth honno wrth law, os yw'n teimlo bod angen iddo wneud diweddariad, y bydd yn gwneud hynny.

Diolch, Gweinidog busnes. Hoffwn ofyn am ddatganiad, hefyd, gan y Gweinidog addysg yn datgan safbwynt y Llywodraeth ar yr elusen Mermaids a'u dylanwad ar ddeunydd addysgol yng Nghymru. Ar hyn o bryd mae ymchwiliad ar y gweill gan y Comisiwn Elusennau ynghylch cydymffurfiaeth yr elusen, ac, y mis yma, mae'r Adran Addysg wedi dileu Mermaids fel adnodd iechyd meddwl a lles i ysgolion o ganlyniad i ymchwiliad sy'n parhau, difrifoldeb yr honiadau a'r angen i amddiffyn ein plant a'n pobl ifanc. A gaf i ofyn felly i'r Gweinidog Addysg am ddatganiad llafar neu ysgrifenedig yn amlinellu safbwynt Llywodraeth Cymru ynghylch Mermaids a'r pryderon yr amlinellais i? Diolch.

Dydw i ddim yn ymwybodol o unrhyw waith sy'n cael ei wneud gan y sefydliad rydych chi'n cyfeirio ato, ond os yw hynny'n wir, fe wnaf ofyn i'r Gweinidog ysgrifennu at yr Aelod.

Diolch i'r Trefnydd.