3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyhoeddiad Rolls-Royce ynghylch safleoedd atomfeydd niwclear newydd a pherthynas hyn â Chwmni Egino? OQ58711

Diolch. Rydym yn croesawu ymrwymiad Rolls-Royce i adweithyddion modiwlar bach. Mae Cwmni Egino yn agnostig o ran technoleg ar hyn o bryd ac mae'n cynnal ymarfer ymgysylltu â'r farchnad gyda nifer o ddarparwyr technoleg, gan gynnwys Rolls-Royce, i nodi'r dechnoleg adweithyddion modiwlar bach a ffefrir ar gyfer safle Trawsfynydd.

Diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am yr ymateb, ond dwi am i'r Gweinidog esbonio, os gwelwch yn dda, ynghylch beth yn union ydy pwrpas Cwmni Egino bellach, yng ngoleuni y datblygiad yma. Yn flaenorol, mae Gweinidog yr Economi a'r Prif Weinidog wedi sôn am gynlluniau eraill ar gyfer Trawsfynydd, megis meddyginiaeth niwclear. Mae Egino eu hunain, yn eu trafodaethau efo fi, wedi gwneud yn glir bod ganddyn nhw feddwl agored ac yn edrych ar wahanol opsiynau, ac nad oedd Rolls-Royce yn flaenoriaeth iddyn nhw. Mae yna amser a phres cyhoeddus wedi mynd i mewn i Egino, ac yn parhau i fynd i mewn i'w gwaith. Ond eto mae'n amlwg mai bit-part player ydy Egino, ac mai'r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear sy'n gwneud y penderfyniadau. Yn hytrach na chael Egino i ganolbwyntio ar ddatblygu technoleg hen a methedig fel niwclear, oni fyddai'n well buddsoddi yn y gweithlu gwych sydd yn gwneud gwaith datgomisiynu rhagorol, o dan arweiniad medrus Angharad Rayner a'i thîm, a datblygu Trawsfynydd fel canolfan arfer da datgomisiynu a datblygu diwydiant llewyrchus datgomisiynu yn yr ardal i'w allforio i weddill y byd?

Ni chredaf fod y ddau beth ar wahân neu'n annibynnol ar ei gilydd. Mae Cwmni Egino yn gweithio gyda’r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear ar ddatgomisiynu, ac mae llawer iawn o waith yn mynd rhagddo, a chredwn y bydd y gwaith sy’n digwydd yno yn esiampl i safleoedd eraill ledled y byd ar gyfer datgomisiynu safleoedd niwclear. Ni chredaf fod hynny’n rhwystro cenhedlaeth newydd o dechnoleg niwclear ar safle ehangach Trawsfynydd, a chredaf ei bod yn bwysig tacluso ac egluro’r cyhoeddiad diweddar gan Rolls-Royce.

Maent wedi nodi pedwar safle sy'n berchen i'r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear, ac mae dau ohonynt, Wylfa a Thrawsfynydd, yng Nghymru. Ond nid yw hynny’n golygu eu bod wedi dod i gytundeb gyda’r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear i’w technoleg gael ei defnyddio ar y safleoedd hynny, ac ar gyfer Trawsfynydd yn benodol, mae gan Gwmni Egino gytundeb eisoes gyda’r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear ynghylch edrych ar opsiynau ar gyfer y safle, felly nid yw Rolls-Royce yn gallu osgoi hynny. Mae angen iddynt barhau i ymgysylltu â Chwmni Egino a'r ymarfer y maent yn ei gynnal. Efallai mai Rolls-Royce fydd yr opsiwn a ffefrir, ond nid yw hynny wedi'i warantu. Dyna pam fod eu hymarfer ymgysylltu â'r farchnad parhaus yn bwysig, a deall y dechnoleg, ac yn hollbwysig, gellid lleoli adweithydd modiwlar bach yn Nhrawsfynydd o hyd, ynghyd â neu ochr yn ochr â'r cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer ymchwil wyddonol a chynhyrchu radioisotopau i'w defnyddio yn ein system iechyd a gofal, a'r cyfleoedd i allforio.

Felly, rwy'n gobeithio bod hynny'n helpu i egluro, gan fy mod yn deall, fel arall, y gellid darllen y datganiad i’r wasg gan Rolls-Royce yn y ffordd y mae’r Aelod yn awgrymu, ond nid yw’n adlewyrchu realiti’r safle, ac mae Cwmni Egino yn sicr yn addas at y diben ac yn awyddus i ymgysylltu ar ddyfodol y safle hwnnw i sicrhau'r budd mwyaf posibl.

Diolch i Mabon ap Gwynfor am gyflwyno'r cwestiwn pwysig ond amserol hwn heddiw, gan imi gadeirio cyfarfod bwrdd crwn yr wythnos diwethaf ar ynni niwclear yng Nghymru, gyda chynrychiolwyr o Rolls-Royce, ynghyd â Bechtel ac Ymchwil ac Arloesi yn y DU. Ac rwy’n argyhoeddedig nid yn unig fod ynni niwclear yn gyfle i ddod â swyddi a buddsoddiad i mewn i ogledd Cymru—ac fe sonioch chi ychydig funudau yn ôl, Weinidog, am y cyfleoedd mewn lleoedd fel Glannau Dyfrdwy i weithgynhyrchu a gweithgynhyrchu uwch yn benodol—ond mae hefyd yn gwbl angenrheidiol er mwyn ategu ynni adnewyddadwy i ddarparu cyflenwad sylfaenol o ynni ar gyfer y wlad, ac yn enwedig pan nad yw'r cynlluniau ynni adnewyddadwy hynny, megis ynni gwynt ac ynni solar, yn gallu gweithredu ar 100 y cant oherwydd y tywydd.

Rwyf hefyd yn argyhoeddedig fod gogledd Cymru yn lle gwych i weld y buddsoddiad hwn, oherwydd y cyfleusterau sydd gennym yno, oherwydd y gweithlu sydd gennym yno sy'n meddu ar y sgiliau, oherwydd y safleoedd sydd gennym eisoes, fel y dywedoch chi, yn Nhrawsfynydd ac yn Wylfa hefyd, a hefyd y gadwyn gyflenwi i wneud ynni niwclear yn llwyddiant yn y rhanbarth. Felly, rwy’n argyhoeddedig ynghylch y rhannau hynny, Weinidog, a tybed beth yw eich asesiad o fanteision ynni niwclear yng Nghymru a pha drafodaethau rydych yn eu cael gyda’r ffigurau blaenllaw yn y sector niwclear i sicrhau y gallwn ddenu’r buddsoddiad hwnnw a chefnogi ynni carbon niwtral yn y dyfodol hefyd?

Rwy’n cydnabod bod safbwyntiau gwahanol i'w cael yn y maes hwn. Rwy’n glir iawn, o'm safbwynt i a safbwynt y Llywodraeth, fod datblygiadau niwclear yn rhan o’r cymysgedd ynni ar gyfer y dyfodol, ynghyd â’r cyfleoedd sylweddol sydd gennym ledled Cymru ar gyfer cynhyrchu ynni, gan gynnwys ar y môr yn ogystal ag ar y tir wrth gwrs. Mae yna her ynghylch y cyflenwad sylfaen o ynni, ond mae gennym ddiddordeb hefyd yn yr hyn y bydd dyfodol technoleg storio ynni mewn batris yn ei olygu, i wneud defnydd gwell fyth o'n ffynonellau ynni adnewyddadwy. Ac wrth gwrs, rydych wedi fy nghlywed i a'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn siarad droeon nid yn unig am ddatgarboneiddio'r ffordd rydym yn cynhyrchu ac yn defnyddio ynni ond am y cyfleoedd economaidd a ddaw yn sgil hynny a pha mor bell i fyny'r gadwyn gwerth y gallwn gael cadwyn gyflenwi Cymru, sy’n un o’r pethau y mae gennyf fwyaf o ddiddordeb ynddynt, a’r pwynt am y budd economaidd ehangach gyda’r sgiliau y byddai eu hangen.

Mae Rolls-Royce yn rhywun sy'n meddu ar dechnoleg gyfredol brofedig, a rhan o’u cynnig yw eu bod yn dweud bod hynny’n golygu y gallent gynhyrchu ynni'n gyflym ac yn fwy sydyn na datblygiadau niwclear mwy o faint. Mae eraill â diddordeb yn y maes, a dyma’r ymarfer y mae Cwmni Egino yn ei gynnal, i ddeall y gwahanol dechnolegau sydd ar gael, yn hytrach na bodloni ar un o’r datrysiadau technolegol hynny yn unig. Ac wrth gwrs, bydd maint a graddfa unrhyw ddatblygiad ynni yn gwneud gwahaniaeth i ba mor gyflym y caiff ei ddefnyddio a hefyd o ran gwneud penderfyniadau. Ac mae angen i ni weld eglurder gan Lywodraeth y DU hefyd ynghylch y model ariannu yn y dyfodol ar gyfer prosiectau niwclear mawr. Mae'n un o anfanteision diymwad y newid cyson, i fod mor gwrtais ag y gallaf, mewn Gweinidogion: mae'n golygu nad oes gennym safbwynt sefydlog. Mae angen hynny arnom ar gyfer dyfodol datblygu yn y maes hwn.

Felly, mae'n ymwneud â chydbwysedd yn ein cymysgedd ynni yn y dyfodol, ac wrth gwrs, o ran datblygiadau niwclear newydd o unrhyw faint, mae'n rhaid ei bod yn gwneud synnwyr mai safleoedd sydd eisoes wedi bod yn gyfleusterau niwclear yw'r opsiynau a ffefrir. Ac nid yn unig fod gennym gymunedau sydd wedi arfer â hwy i raddau, ond mae gennym gyfle hefyd i ailgysylltu â chadwyni cyflenwi ehangach a phobl sy'n dymuno gweithio yn y diwydiant. Felly, rwy’n parhau i fod yn optimistaidd ynglŷn â’r potensial, ac rwy'n edrych am eglurder ar lefel y DU, a byddwn yn sicr yn chwarae ein rhan i sicrhau ein bod yn gweld y budd economaidd yn ogystal â gostyngiad mewn carbon yn y ffordd y caiff yr ynni hwnnw ei gynhyrchu.

Mae'r pwynt yna ynglŷn ag eglurder yn bwysig iawn, dwi'n meddwl, gan y Gweinidog. Roeddwn innau hefyd wedi nodi'r datganiad gan Rolls-Royce mewn perthynas â Thrawsfynydd ac Wylfa hefyd. Dwi'n digwydd bod yn cyffroi am y cynlluniau ynni adnewyddadwy sy'n digwydd yn y môr oddi ar Ynys Môn, yn meddwl bod niwclear bach yn debyg o ffitio'n well i gymuned fel Ynys Môn na niwclear mawr. Mi wnes i weithio'n galed i drio cael cynllun Wylfa newydd oedd yn delifro ar gyfer anghenion a dyheadau, a phryderon, hefyd, Ynys Môn. Ond y gwir amdani yw, oherwydd methiant Llywodraeth y Deyrnas Unedig i ddelifro Wylfa newydd, rydyn ni nôl yn square one. Ydy'r Gweinidog yn cytuno efo fi fod yr ansicrwydd yna gan y Llywodraeth Geidwadol yn Llundain wedi creu niwed economaidd ac wedi creu niwed cymunedol, mewn ffordd, drwy arwain pobl i un lle ac yna tynnu hynny oddi arnyn nhw?

Ni ellir gwadu bod y methiant i sicrhau llwyddiant opsiwn blaenorol Wylfa gyda Hitachi wedi creu her. Mae yna fudd economaidd wedi'i golli, oherwydd fel arall, byddem wedi gweld gweithgarwch sylweddol yn digwydd eisoes. Mae'r bobl a wnaeth fanteisio ar y cyfle hyfforddi sgiliau ar y sail y byddai'r datblygiad hwn yn digwydd mewn gwaith o hyd, ond nid yw'r bobl hynny i gyd yn lleol. Rwyf wedi cyfarfod â rhai pobl yn lleol, mewn gwirionedd, sydd wedi aros ac sydd wedi cael gwaith mewn sectorau gwahanol, ond rwy'n credu y byddem wedi gweld llawer mwy o gyfleoedd gyda mwy fyth o bobl yn cael eu hyfforddi, yn cael y sgiliau hynny a chael cyfle i weithio. Heb os, mae yna golled economaidd wedi bod, ond rwy'n credu eich bod yn iawn i dynnu sylw at y ffaith bod cerdded rhan o'r ffordd i fyny'r bryn ac yna dod yn ôl i lawr eto yn golygu bod mynydd ychwanegol i'w ddringo mewn perthynas ag ymddiriedaeth, y bydd pobl yn credu y bydd yn digwydd mewn gwirionedd, ac nid ar yr ynys yn unig ond ar draws gogledd Cymru. Mae rhai o'r sgyrsiau a gefais gyda'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy yn ymwneud â phobl a fyddai wedi bod â diddordeb ar draws rhanbarth gogledd Cymru i gael gwaith yno. Felly, os bydd cynnig yn y dyfodol o ba bynnag faint a graddfa, boed yn Wylfa neu yn Nhrawsfynydd, mae'n bwysig fod Llywodraeth y DU yn rhoi sicrwydd ynglŷn â beth fydd yn digwydd a phryd y bydd penderfyniadau'n cael eu gwneud ac y bydd y rheini'n cael eu cyflawni. Felly, mae'r model ariannu ar gyfer ynni niwclear yn bwysig iawn i wneud yn siŵr fod gan fuddsoddwyr a chymunedau opsiynau a chyfleoedd i ymgysylltu ar sail lle ceir dealltwriaeth lawer cliriach. Ac yna wrth gwrs, Llywodraeth sy'n barod i weithredu er mwyn cyflawni'r penderfyniadau y mae'n eu gwneud. Rwy'n cydnabod y pwyntiau mae'r Aelod yn eu gwneud, ac rwy'n cydymdeimlo'n fawr â hwy.