Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp ar sigaréts electronig. Gwelliant 6 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Rhys ab Owen i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Rhys ab Owen.

Cynigiwyd gwelliant 6 (Rhys ab Owen).

Diolch yn fawr, Llywydd, a hoffwn i gynnig gwelliannau 6 a 10 ar e-sigaréts. A hoffwn ddiolch hefyd i etholwyr am godi'r mater penodol hwn gyda mi.

Mae'n ymddangos bod hwn yn duedd o daflu sbwriel sy'n dod i'r amlwg wrth ddefnyddio fêps untro, sydd nid yn unig wedi'u gwneud o blastig, ond sydd hefyd yn cynnwys batris gyda chemegau niweidiol gwerthgyfrifiol ac sydd hyd yn oed yn creu risg o dân. Mae gan bob fêp tafladwy ei ddeunydd pacio ei hun. Ceir bocs, ffoil y gellir ei selio, blwch pecyn gwactod na ellir ei ailgylchu, ac fel arfer, cwpl o dopynnau bach plastig ynghlwm wrth y fêp ei hun yr ydych chi'n eu datgysylltu cyn defnyddio'r fêp. Mae'r rhain i gyd, ar ôl eu defnyddio unwaith, yn cael eu taflu.

Mae fy ngwelliannau yn mynd i'r afael â phryder penodol ynghylch dyfeisiau fepio ac e-sigaréts, oherwydd bod y dyfeisiau sy'n cael eu taflu i gyd yn cynnwys batri lithiwm, y gellid ei ailgylchu. Mae lithiwm yn hanfodol ar gyfer unrhyw symudiad tuag at sero net, felly mae'n hollol anghywir bod y batris hyn yn mynd i safleoedd tirlenwi. Rwy'n ddiolchgar am wybodaeth yr wyf wedi ei gael gan Cadwch Gymru'n Daclus, sydd wedi dechrau casglu data ar sbwriel fepio ar ein strydoedd. Maen nhw wedi clywed gan nifer o awdurdodau lleol Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf, sydd i gyd wedi amlygu hwn fel mater sy'n datblygu ac yn tyfu. Yn fwy penodol, mae Cadwch Gymru'n Daclus yn poeni am y cynnydd mewn fêps untro, sydd wedi'u dylunio'n bwrpasol ar gyfer un defnydd yn unig cyn eu taflu wedyn. Mae'n ymddangos bod cynnydd yn yr eitemau hyn yn creu tuedd taflu sbwriel newydd sydd â chydberthynas ag ymddygiadau defnyddwyr.

Hefyd, ac nid yw'n berthnasol yma mae'n debyg, ond mae yna fater iechyd cyhoeddus yma. Mae tystiolaeth ddiweddar yn dangos bod fêps untro yn cael eu defnyddio'n gynyddol gan blant rhwng 11 a 17 oed, ac maen nhw'n cael eu gwerthu, nid mewn unedau wedi'u cuddio, fel tybaco, ond yn aml mewn cabinetau lliw llachar. Fel arfer mae sbwriel fepio i'w weld yn yr un ardaloedd lle fyddech chi'n disgwyl dod o hyd i sbwriel ysmygu, sy'n awgrymu bod rhywfaint o debygrwydd yn ymddygiadau ysmygwyr a'r rhai sy'n fepio, oherwydd y rheidrwydd o orfod mynd y tu allan neu i ardaloedd dynodedig. Fel sigaréts, maen nhw'n cynnwys cemegau sy'n niweidiol i'n priddoedd, ein dyfrffyrdd, ein bywyd gwyllt, ond maen nhw hefyd yn cynnwys batris, sydd â chymysgedd gwenwynig ychwanegol o gemegau a all gael eu rhyddhau pe bai'r casyn yn cael ei ddifrodi neu'n cael ei adael i ddirywio. Gallent o bosibl greu risg o dân mewn tymheredd poeth.

Yn ôl arolygon a gynhaliwyd yn gynharach eleni roedden nhw'n bresennol ar 6.8 y cant o strydoedd yn Abertawe. Nawr, er bod hyn yn debygol o fod yn amcangyfrif rhy isel o lawer, gan nad yw'r arolygon yn ystyried parciau, mannau gwyrdd neu draethau, yn ôl Keep Scotland Beautiful a'r Gymdeithas Cadwraeth Forol, mae mwy na 1 miliwn o fêps tafladwy yn cael eu gwerthu bob wythnos yn y DU, ac mae dau yn cael eu taflu bob eiliad. Mae'n bwysig nodi hefyd nad oes cyfleusterau ailgylchu na chyfleusterau dychwelyd digonol ar gyfer yr eitemau hyn ar hyn o bryd. Mae rhai pobl, rwy'n clywed, yn eu rhoi mewn mannau casglu batris mewn archfarchnadoedd, er ei bod yn annhebygol y bydd y rhain yn cael eu trin yn iawn, oherwydd y prosesu ychwanegol sydd ei angen i gael gafael ar y batri. Nid yw fêps untro felly yn gydnaws â nod Cymru i fod yn gymdeithas werddach ac maen nhw'n ein hatal ni rhag bod ag amgylchedd mwy apelgar i bob un ohonom. Nid oes ganddyn nhw ofynion cyfrifoldeb cynhyrchwyr, ac maen nhw'n gymharol newydd ar y farchnad. Felly, credaf fod achos sylweddol dros gynnwys e-sigaréts untro yn benodol yn y Bil hwn. Byddai hyn yn symudiad gwirioneddol arwyddocaol tuag at ddull atal yn gyntaf, yn hytrach na bod ar y droed ôl bob tro. Gweinidog, gallem ni yng Nghymru fod yn esiampl o weithredu cynnar i fynd i'r afael â phroblem hysbys cyn i fwy o niwed gael ei achosi. Dangosodd yr arolwg diweddaraf gan Cadwch Gymru'n Daclus yn fy ardal i, sir Rhondda Cynon Taf, bod 5.2 y cant o fêps untro yn bresennol. Nawr, er y gallai hyn swnio'n isel, mae hyn yn eithaf uchel ar gyfer eitem o sbwriel gymharol newydd. Felly, mae hyn 5 y cant ar ben y lefelau sbwriel presennol—nid rhan ohonyn nhw. Roedd syrfëwr Cadwch Gymru'n Daclus hefyd yn awyddus i nodi bod y pennau fepio yn aml i'w gweld mewn niferoedd, nid fel digwyddiadau unigol.

Mae'n gyfnod anodd, gyda phobl yn poeni ynghylch cael safon byw ddigonol, ond nid arian yn unig sy'n bwysig. Gwyddom, yng Nghymru, yn ein calonnau, fod mathau eraill o gyfoeth, yn ein perthynas â'n ffrindiau, teulu, ac yn ein cymunedau, ac yng Nghymru mae gennym ni amgylchedd naturiol hardd, ein tirwedd, ein mynyddoedd, ein hafonydd a'n moroedd, sy'n fy ngwneud i deimlo'n angerddol dros ein cenedl. Rhaid i ni wneud popeth o fewn ein gallu yn y Senedd hon i'w diogelu, felly cefnogwch fy ngwelliannau y prynhawn yma. Diolch yn fawr.

Gweinidog.

Byddai gwelliant 9, a gynigiwyd gan Rhys ab Owen, yn ychwanegu e-sigaréts tafladwy at yr Atodlen, sy'n golygu y byddent yn cael eu gwahardd. Mae gwelliannau 6, 8 a 10 yn ganlyniadol i'r gwelliant hwn. Wrth gwrs rydym yn cydnabod bod tystiolaeth anecdotaidd o broblem sbwriel gynyddol gydag e-sigaréts untro, ond mae hwn yn faes cymhleth, fel nododd Rhys ei hun, ac yn gofyn am gasglu llawer mwy o dystiolaeth cyn i ni ystyried ai gwaharddiad yw'r cam mwyaf priodol.

O safbwynt iechyd, yn wir, rydym yn hanesyddol wedi bod ag agwedd bwyllog tuag at gynhyrchion e-sigarét yng Nghymru, o ystyried bod y dystiolaeth am eu heffeithiau hir dymor yn datblygu ac o ystyried eu hapêl bosibl i blant a phobl ifanc. Dim ond i fod yn hollol glir, Llywydd, ni ddylai e-sigaréts fyth gael eu defnyddio gan blant, pobl ifanc, nac unrhyw un nad yw'n ysmygu. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod, i rai pobl, fod e-sigaréts a chynhyrchion nicotin eraill yn offer defnyddiol i'w helpu i roi'r gorau i ysmygu, gyda'r dystiolaeth bresennol yn awgrymu eu bod yn sylweddol llai niweidiol nag ysmygu tybaco. Yn arolwg cenedlaethol Cymru 2018-19, sef yr arolwg diweddaraf pan ofynnwyd i bobl pam yr oedden nhw'n defnyddio e-sigaréts, nododd 76 y cant o ddefnyddwyr e-sigaréts presennol mai eu rheswm dros ddefnyddio e-sigaréts oedd i'w helpu nhw i roi'r gorau i ysmygu cynhyrchion tybaco. Mae angen dybryd i ni ymchwilio a chydbwyso'r ffactorau hyn cyn dod i benderfyniad ar ba gamau i'w cymryd ynghylch taflu sbwriel e-sigaréts. Felly, am y rheswm hwn, nid wyf yn gallu cefnogi gwelliannau 6, 8, 9 na 10.

Gan droi at welliant 7, sy'n ceisio ychwanegu e-sigaréts tafladwy at y rhestr o gynhyrchion sy'n ymddangos yn adran 4, sy'n ymwneud â'r gofyniad i ystyried ac yna adrodd ar y posibilrwydd o wahardd e-sigaréts tafladwy, tra fy mod i'n cytuno mewn egwyddor ar edrych ar e-sigaréts ymhellach, ni allaf dderbyn y gwelliant hwn ar hyn o bryd, gan nad yw'r Aelod wedi diffinio 'tafladwy'. Byddai angen ystyriaeth bellach o ddefnydd presennol y cynhyrchion hyn a'r math o gynhyrchion sy'n cael eu marchnata fel 'tafladwy'. Mae angen i ni fod yn glir ynglŷn â pha gynhyrchion yr ydym ni'n edrych arnyn nhw mewn gwirionedd. Felly, ni allaf gefnogi gwelliant 7, er, wrth gwrs, ni fydd absenoldeb cyfeiriad penodol at e-sigaréts yn adran 4 yn ein hatal rhag ystyried a ddylid gwahardd rhai mathau o e-sigaréts plastig untro, na chwaith rhag adrodd i'r Senedd ar yr ystyriaeth honno, fel y byddwn yn ei wneud gyda chynhyrchion eraill y byddwn yn ystyried gweithredu yn eu cylch yn y dyfodol. Byddaf yn sicr yn gofyn i fy swyddogion polisi weithio gyda'u cydweithwyr ym maes iechyd i ddechrau'r gwaith sydd ei angen, gan ein bod yn ystyried y mater hwn o safbwynt iechyd ac o safbwynt amgylcheddol. Diolch. 

Rhys ab Owen i ymateb.

Diolch yn fawr, Llywydd. Nid oes gennyf i ddim byd llawer i'w ychwanegu at yr hyn yr wyf i eisoes wedi'i ddweud yn dilyn sylwadau'r Gweinidog. Rwy'n ddiolchgar y bydd hi'n gwneud ystyriaethau pellach yn dilyn fy ngwelliannau. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 6. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 6 wedi'i wrthod. 

Gwelliant 6: O blaid: 13, Yn erbyn: 40, Ymatal: 1

Gwrthodwyd y gwelliant

Rŷn ni nawr yn symud i bleidlais ar welliant 1, a gafodd ei drafod fel rhan o grŵp 1. Ydy'r Gweinidog yn cynnig y gwelliant? 

Cynigiwyd gwelliant 1 (Julie James).

Yn ffurfiol.

Ydy, mae'n cael ei gynnig. Felly, a oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 1? Gwrthwynebiad?

Oes gwrthwynebiad?

Dim gwrthwynebiad i welliant 1. Felly, mae gwelliant 1 yn cael ei dderbyn.

Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.