Fel aelod o’r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, rwy’n falch o allu cyfrannu at y ddadl hon ar ein hadroddiad ar drais ar sail rhywedd ac anghenion menywod mudol. Cyn imi ystyried rhai o’r negeseuon a’r heriau allweddol a amlinellir yn yr adroddiad hwn, hoffwn ddiolch i gadeirydd ein pwyllgor, Jenny Rathbone, i'n holl staff sydd wedi cefnogi’r ymchwiliad hwn, ac yn wir, i bawb a roddodd dystiolaeth wrth inni wneud ein gwaith. Ers cyhoeddi’r adroddiad, mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhellion y pwyllgor, naill ai’n llawn neu mewn egwyddor. Rwy'n croesawu'r ymateb cadarnhaol ac yn gobeithio y bydd y pwyllgor yn parhau i adolygu’r gwaith dros y 12 mis nesaf wrth i’r Gweinidog roi’r mesurau a nodwyd gan y pwyllgor ar waith.

Roedd y dystiolaeth yn glir fod menywod sy’n ffoaduriaid, yn fudwyr ac yn geiswyr lloches ac sy’n ffoi rhag trais a chamdriniaeth yn wynebu ystod o heriau sydd, mewn sawl ffordd, yn unigryw o gymharu ag eraill. Mae menywod yn y grwpiau hyn yn dueddol o ddioddef lefel uwch o drais, nid yn unig ar eu taith fudo, ond hefyd oherwydd rhwystrau megis oedran, iaith, ynysigrwydd, statws mewnfudo ansicr a thlodi. Ceir setiau o nodweddion sy’n golygu bod y menywod hyn yn wynebu mwy o risg, ac mae angen inni wneud mwy ar eu cyfer. Yn ystod yr adolygiad, roeddwn yn awyddus i sicrhau y byddai mwy o ffocws yn cael ei roi ar feysydd atal ac ymyrraeth gynnar. Roedd llawer o’r dystiolaeth yn cyfeirio at broblemau sicrhau bod ymyrraeth yn seiliedig ar gael gwybodaeth a chymorth i fenywod mudol cyn i unrhyw gam-drin ddigwydd. Roedd rhai o’r rheini’n glir nad yw’r agenda atal ac ymyrryd lle dylai fod, a bod sefydliadau’n tueddu i fod yn adweithiol ar ôl i’r cam-drin trasig ddigwydd.

Yn eu tystiolaeth, dywedodd BAWSO nad oes gwaith yn cael ei wneud ar atal, a chredaf fod hynny’n rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru ei ariannu. Yn ein hadroddiad, rydym yn nodi sut mae angen clir i leisiau goroeswyr lywio ein dull o gyfathrebu, ac na ddylem danamcangyfrif pwysigrwydd gweithio o fewn y cymunedau i sicrhau bod negeseuon yn cael eu rhannu i helpu i feithrin ymddiriedaeth a hyder, gan fod y ddau beth yn hanfodol i annog dioddefwyr i roi gwybod am eu profiadau. Mae’r pwyllgor wedi croesawu ymrwymiad y Gweinidog i ddatblygu panel craffu a chynnwys lleisiau goroeswyr, ond mae’n rhaid i hyn fod yn fwy na gwrando yn unig, oherwydd heb gamau gweithredu i ymateb i’r heriau a wynebir gan fenywod mudol, bydd y siarad hwnnw’n ddibwrpas. Ein hargymhelliad yw y dylai'r ymgysylltu hwn ddigwydd wrth ddatblygu strategaeth gymunedol ar godi ymwybyddiaeth ac atal, a all ffurfio canllawiau i gyrff statudol. Dyma’r dull cywir, gan fod angen llawer mwy i wella gwaith codi ymwybyddiaeth ac atal, ond gellir cefnogi a dylanwadu ar y cyrff statudol yn yr hyn a wnânt drwy ganllawiau gwell.

Wrth dderbyn hyn, mae angen i’n hail argymhelliad ysgogi’r gwelliant roedd y rheini a roddodd dystiolaeth yn galw amdano. Ynghyd â chynllun manwl i fwrw ymlaen â'r holl argymhellion, rwy'n credu mai gorau po gyntaf y gwnawn ymyrryd i gefnogi menywod mudol sy’n wynebu trais a chamdriniaeth. Diolch yn fawr iawn.