Part of the debate – Senedd Cymru am 4:46 pm ar 18 Ionawr 2023.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i’m cyd-Aelod, Janet, am gyflwyno’r ddadl bwysig hon.
Yng nghanol argyfwng ynni a achoswyd gan ryfel anghyfreithlon Putin, a chyda rhybuddion enbyd mai 2023 fydd y flwyddyn boethaf a gofnodwyd erioed o ganlyniad i newid hinsawdd, mae’n briodol ein bod yn ceisio hybu chwyldro ynni gwyrdd yng Nghymru. Mae'r rhyfel yn Wcráin wedi tanlinellu'n glir yr angen i ddiogelu ffynonellau ynni, gan dynnu sylw at ba mor hawdd y gall unben ffiaidd ddal gwresogi a goleuo rhanbarth cyfan yn wystl. Ond mae hefyd wedi dangos i ni pa mor ddibynnol rydym ni fel gwlad ar danwydd ffosil—tanwydd ffosil sy’n dod yn bennaf o ranbarthau geowleidyddol ansefydlog, ac sy’n cyfrannu’n aruthrol at y newid yn yr hinsawdd.
Mae Cymru wedi teimlo effeithiau cynhesu byd-eang yn ystod yr wythnos ddiwethaf, o lifogydd eang ac yna ychydig ddyddiau’n ddiweddarach, eira yn ogystal â thymheredd o dan y rhewbwynt. Mae digwyddiadau tywydd eithafol anrhagweladwy bellach yn digwydd yn aml. Mae’n rhaid i ni ddatgarboneiddio ein sector ynni ar frys felly, nid yn unig er mwyn ein balansau banc, ond er mwyn dyfodol ein planed. Mae arnom angen chwyldro gwyrdd sydd wedi dysgu gwersi’r gorffennol. Mae fy rhanbarth i wedi dioddef yn sgil polisïau ynni trychinebus Llywodraeth flaenorol Cymru, yn enwedig nodyn cyngor technegol 5 a chreu ffermydd gwynt ar y tir ar raddfa ddiwydiannol. Ar ddiwrnod oeraf 2022, cynhyrchodd ynni gwynt ar y tir lai nag 1 y cant o’n gofynion ynni. Cynhyrchwyd mwy o ynni gan orsafoedd glo. Dyna'r broblem gydag ynni gwynt ar y tir: hyd nes y bydd gennym ffordd ddibynadwy o storio ynni, ni allwn ddibynnu ar y ffermydd gwynt enfawr hyn sydd wedi'u gwasgaru ar draws cymoedd Tawe ac Ogwr.
Ond mae dewis arall i'w gael: ynni gwynt ar y môr ac ynni'r llanw. Gall Gorllewin De Cymru elwa o arloesi gyda'r technolegau adnewyddadwy hyn. Mae'n gyfnod cyffrous i'r rhanbarth. Nid yn unig fod gennym y disgwyliad ynghylch y porthladd rhydd Celtaidd, gyda Phort Talbot yn chwarae rhan fawr yn natblygiad y prosiect ynni gwynt arnofiol ar y môr Celtaidd, ond rydym hefyd yn debygol o weld prosiect Eden Las yn dwyn ffrwyth fel rhan o fargen ddinesig bae Abertawe. Mae Eden Las yn brosiect arloesol a argymhellir ar gyfer glannau Abertawe a fydd yn cynnwys morlyn llanw a gynlluniwyd o'r newydd, gyda thyrbinau tanddwr o'r radd flaenaf sy'n cynhyrchu 320 MW o ynni adnewyddadwy o'r strwythur 9.5 km. Mae’r prosiect £1.7 biliwn yn cael ei ariannu’n gyfan gwbl â chyllid preifat ac yn cael ei arwain gan gwmni o Ben-y-bont ar Ogwr, DST Innovations, sy’n credu y bydd y datblygiad yn creu dros 2,500 o swyddi parhaol ac yn cefnogi 16,000 o swyddi pellach ledled Cymru a’r DU. Nid morlyn llanw yn unig yw Eden Las. Bydd hefyd yn cynnwys aráe solar arnofiol a gwaith batris enfawr ar y tir a fydd nid yn unig yn cynhyrchu batris ar gyfer prosiectau ynni adnewyddadwy, ond hefyd yn storio'r ynni a gynhyrchir gan Eden Las i'w ddefnyddio'n ddiweddarach. Dyma'r technolegau y dylem fod yn eu cefnogi: ynni gwynt arnofiol ar y môr; môr-lynnoedd llanw; a thechnoleg storio batri ar lefel y grid. Fel hyn, gall fy etholwyr yng Ngorllewin De Cymru elwa ar swyddi ac ynni rhatach, lle nad oedd neb ond datblygwyr y ffermydd gwynt yn unig yn arfer ffynnu. Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi ein cynnig heddiw. Diolch yn fawr.