4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi pobl sy'n dioddef o ddibyniaeth ar gyffuriau yng Ngorllewin De Cymru? OQ58991

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gynorthwyo pobl sydd â phroblemau defnyddio cyffuriau ac alcohol. Rydym ni'n buddsoddi bron i £64 miliwn yn ein hagenda camddefnyddio sylweddau yn y flwyddyn ariannol hon, a bydd hynny'n cynyddu i bron i £67 miliwn yn 2023-24.

Diolch, Prif Weinidog. Mae'n ddrwg gen i ddweud bod Abertawe yn dioddef o'r nifer fwyaf o farwolaethau yn gysylltiedig â chyffuriau yng Nghymru, gyda bron i 200 o bobl wedi marw o gamddefnyddio cyffuriau dros y pum mlynedd diwethaf. Mae'r sefyllfa bellach wedi ei gwaethygu gan lif enfawr o bensodiasepinau ffug i strydoedd Abertawe. Yr wythnos diwethaf, adroddwyd hefyd bod un o bob 10 o'r rhai ar raglen adsefydlu cyffuriau yn ardal bwrdd iechyd Bae Abertawe yn aros dros 40 wythnos am driniaeth. Gwn y byddwch chi'n debygol o roi'r bai ar COVID—ac, ydy, mae wedi cael effaith ar wasanaethau—fodd bynnag, mae'r problemau yn Abertawe yn dyddio'n ôl cyn y pandemig. Yn gyffredinol yng Nghymru, mae marwolaethau yn gysylltiedig â chyffuriau wedi cynyddu 44 y cant yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Felly, pa fesurau brys ydych chi'n eu cymryd i sicrhau bod pobl yn Abertawe yn cael y driniaeth sydd ei hangen arnyn nhw, ac a ydych chi'n cydnabod bod y cynllun cyflawni ar gamddefnyddio sylweddau yn methu â chyflawni ar gyfer y rhai sydd ei angen fwyaf?

Rwy'n anghytuno'n sylfaenol â'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod. Mae'n iawn i ddweud bod marwolaethau yn gysylltiedig â chyffuriau yn y flwyddyn ddiwethaf y mae'r ffigurau ar gael ar ei chyfer wedi cynyddu yng Nghymru, fel y gwnaethon nhw ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, ond fe wnaethon nhw ostwng yn Abertawe. Felly, mae hynny'n beth pwysig i'w gydnabod hefyd. Rwy'n derbyn bod heriau penodol yn ardal Bae Abertawe, ac rydyn ni angen ymrwymiad llawn gan holl aelodau bwrdd cynllunio'r ardal yn yr ardal honno i sicrhau gwelliant. Mae comisiwn gwirionedd Bae Abertawe, sydd wedi'i gadeirio gan gyn-feddyg ymgynghorol iechyd cyhoeddus uchel iawn a chyn-brif gwnstabl cynorthwyol yr heddlu, ei hun yn dod â ffigyrau lleol a phobl sydd â phrofiad uniongyrchol o'r materion hyn ynghyd, i geisio gwneud yn siŵr bod llwybr at welliant, ac edrychwn ymlaen at eu hadroddiad terfynol ym mis Medi eleni.

Mae amseroedd aros yn rhy hir yn ardal Bae Abertawe, ac fe allan nhw fod yn well. Ym Mhen-y-bont ar Ogwr, a oedd tan yn weddol ddiweddar yn rhan o fwrdd iechyd Bae Abertawe, mae'r amseroedd aros bellach yn 10 diwrnod ar gyfer triniaeth. Os gallwch chi ei wneud ym Mhen-y-bont ar Ogwr, gellir ei wneud yn Abertawe hefyd, ac mae'n bwysig bod gwersi'n cael eu dysgu o arferion da mewn mannau sydd wedi cael trafferth i fod yn yr un sefyllfa.

Rydyn ni'n parhau i weithio'n agos ar draws dannedd miniog gwasanaethau sydd wedi'u datganoli a heb eu datganoli yn y maes hwn, ac rydyn ni wedi bod yn falch o weithio'n agos, drwy'r Comisiynydd Heddlu a Throseddu Alun Michael, gyda phrosiect ADDER—Addiction, Diversion, Disruption, Enforcement and Recovery—y Swyddfa Gartref, sy'n ceisio dod â grymoedd plismona a thriniaeth ynghyd i wneud gwahaniaeth yn ardal Abertawe. Gwn fod fy nghyd-Weinidog, Lynne Neagle, wedi ymweld â'r prosiect hwnnw ym mis Hydref y llynedd, a thrwy ddod â'r gwahanol wasanaethau a all wneud gwahaniaeth yn y maes hwn ynghyd y byddwn ni'n gallu gwneud y cynnydd yr ydym ni eisiau ei weld ym Mae Abertawe.

Wrth siarad am Ben-y-bont ar Ogwr, cyn cael fy ethol, roeddwn i'n ymddiriedolwr i ganolfan cyffuriau ac adsefydlu Brynawel, sydd yn etholaeth fy nghydweithiwr Huw Irranca-Davies yn Aberogwr. Maen nhw'n cynnig amrywiaeth eang o ddulliau cyfannol i gefnogi pobl gyda'u hadsefydlu o gaethiwed. Rwyf wedi gweld y gefnogaeth wych sydd ar gael, a'r rhwystrau y gall pobl eu goresgyn pan fydd ganddyn nhw gyfle i fanteisio ar y gefnogaeth gywir.

Mae ymchwil gan y Ganolfan Cyfiawnder Cymdeithasol yn dadlau bod mwy ohonom ni, a dweud y gwir, yn agored i gaethiwed nag erioed o'r blaen, gydag arferion gor-bresgripsiynu, diwylliant cyffuriau yn ymdreiddio i'r cyfryngau cymdeithasol, twf y we dywyll, marchnata gamblo ymosodol, a chyflyrau fel gorbryder yn cael eu hecsploetio gan werthwyr meddyginiaeth anghyfreithlon. Yn eu hadroddiad, 'Road to Recovery: addiction in our society – the case for reform', maen nhw'n galw am ddull person cyfan o helpu unigolion gydag adferiad. Fel mae nhw'n ei ddweud, mae adferiad yn dechrau gyda'r unigolyn, ond mae'n cymryd cymuned dosturiol a phenderfynol i wireddu hynny.

Felly, Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi, er gwaethaf yr her barhaus i ymdrin â chamddefnyddio sylweddau, mae'r gwaith partneriaeth sydd gennym ni yma yng Nghymru drwy strwythur y byrddau cynllunio'r ardal a'r £67 miliwn o gyllid sy'n cael ei warchod a'i gynyddu o fewn ein cyllideb, ynghyd â'n hymrwymiad hirsefydlog i ddull o leihau niwed, wedi bod yn sail i ymateb cryf Cymru i fynd i ymdrin â mater cymhleth ac amlochrog iawn? Diolch.

Wel, Llywydd, rwy'n dechrau drwy dalu teyrnged i'r gwaith sy'n digwydd ym Mrynawel—prosiect sy'n uno pobl ar draws y Siambr hon yn y gwaith sydd wedi'i fuddsoddi i'w wneud yn llwyddiant. Mae'r dull yr ydym ni wedi'i ddefnyddio yng Nghymru yn ddull lleihau niwed, un sy'n cydnabod y pwysau sy'n bodoli ac sy'n gwthio pobl i'r anawsterau hyn, ac sy'n ystyried camddefnyddio sylweddau fel mater iechyd cyhoeddus, nid un sy'n gysylltiedig â chyfiawnder troseddol yn unig. Mae'r dull partneriaeth yn gwbl sylfaenol i hynny, ac felly mae'n defnyddio cyfleoedd newydd wrth iddyn nhw ddod ein ffordd ni.

Pan oeddwn i'n cadeirio bwrdd plismona Cymru ddiwethaf, ymunodd gweinidog plismona ar y pryd Llywodraeth y DU, Kit Malthouse, â ni a gwnaethon ni drafod y ffordd, yr ydym ni, yng Nghymru, wedi arwain y ffordd o wneud math newydd o driniaeth, buvidal, ar gael. Mae dros 1,200 o ddefnyddwyr gwasanaeth ledled Cymru nawr yn elwa ar y math yna o driniaeth, gyda 172 yn ardal bae Abertawe. Dywedodd Kit Malthouse yn y cyfarfod hwnnw bod y buddsoddiad y mae Cymru'n ei wneud yn y driniaeth newydd ac arloesol honno yn arwain y ffordd ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. Felly, mae'n gyfuniad, on'd yw, o ddefnyddio'n cryfderau, y partneriaethau sydd gennym ni ar lawr gwlad, tra bod, ar yr un pryd, yn fodlon buddsoddi mewn cyfleoedd newydd a all wneud daioni ym mywydau pobl sydd fel arall wedi wynebu niwed mor sylweddol.