3. Cwestiynau i Weinidog yr Economi – Senedd Cymru am 2:41 pm ar 31 Ionawr 2023.
Galwaf nawr ar lefarwyr y pleidiau i holi'r Gweinidog. Yn gyntaf, llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, ddechrau'r mis, fe wnaethoch chi gyhoeddi y byddech chi'n lansio cynllun gweithredu gweithgynhyrchu wedi'i adnewyddu sy'n nodi uchelgeisiau Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector gweithgynhyrchu. Allwch chi gadarnhau pryd y bydd y cynllun gweithredu hwnnw'n cael ei gyhoeddi?
Rwy'n cael amrywiaeth o sesiynau ymgysylltu â rhanddeiliaid o fewn y misoedd nesaf gyda busnesau yn yr ardal. Rydym ni wedi cynnal adolygiad o'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu blaenorol. Rydym ni wedi rhannu ymgynghoriad â busnesau yn ymwneud â hynny. Rwy'n edrych ymlaen at gymryd rhan yn uniongyrchol gyda chynrychiolwyr busnes dros y deufis nesaf. Yna, byddaf yn fwy na pharod i lansio hynny a chymryd cwestiynau gan Aelodau, naill ai yn y fan hyn neu, yn wir, yn y pwyllgor mae'r Aelod yn ei gadeirio.
Mae'n ymddangos i mi nad yw'r Gweinidog yn gwybod pryd y bydd yn lansio'r adnewyddiad hwn, ond rwy'n gobeithio'n fawr y bydd yn fuan iawn, iawn.
Rhan allweddol o'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu presennol yw adeiladu cydnerthedd y gadwyn gyflenwi. Wrth gwrs, gallai Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r pwerau sydd ganddi i ddiwygio'r system gynllunio er mwyn cryfhau a datblygu ein cadwyn gyflenwi. Un o'r pwyntiau sy'n cael eu hamlygu yn y cynllun presennol yw sicrhau bod anghenion gweithgynhyrchu yn cael eu hystyried wrth gynllunio darparu adeiladau busnes, er enghraifft. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym ni a yw Llywodraeth Cymru wedi cyrraedd yr amcan hwn, ac a wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni pa gamau pellach rydych chi'n bwriadu eu cymryd i ddiwygio'r system gynllunio er mwyn cefnogi datblygu busnes yng Nghymru?
Mae dau beth, fe fyddwn i'n dweud. Y cyntaf yw fy mod i wedi rhoi arwydd o ble rydyn ni o ran adnewyddu'r cynllun, ac nid yw'n bell iawn o gwbl. Mae'r syniad nad oes gen i unrhyw syniad yn gamliwiad—rwy'n siŵr, yn ddiniwed—o'r ateb a roddais i'r Aelod. Mewn gwirionedd, y bore yma, fe wnes i ymweld â busnes gweithgynhyrchu ym Mhont-y-pŵl gydag arweinydd Torfaen, oedd yn dathlu ei ben-blwydd heddiw. Cafodd y fraint o dreulio peth amser gyda mi wrth wneud hynny yn etholaeth fy nghyd-Aelod, yr Aelod dros Torfaen. Roeddem ni'n edrych yno ar fusnes gweithgynhyrchu llwyddiannus, yn weithredol am bron i 10 mlynedd, yr hyn y mae wedi'i wneud i wella'r hyn mae'n ei wneud a sut mae wir wedi gweithio gyda'r awdurdod lleol, yn ogystal â Llywodraeth Cymru i fynd trwy ystod o amodau cynllunio i wella ei hamgylchedd busnes. Fe fyddwch chi'n gwybod nad fi yw'r Gweinidog cynllunio, ond mae'n rhywbeth rydyn ni'n ei ystyried. Mae'r ffordd mae 'Polisi Cynllunio Cymru' yn rhyngweithio â'r strategaeth weithgynhyrchu ac amryw o bethau eraill yn ystyriaethau allweddol i ni. Felly, pan fyddwn ni'n lansio'r cynllun gweithredu gweithgynhyrchu, gallwch ddisgwyl i ni fod wedi ystyried yr holl ryngweithio hynny. Ond ni fyddaf yn esgus at ddibenion y cwestiynau yma mai fi yw'r Gweinidog cynllunio hefyd, gan fod yr Aelod yn gwybod nad ydw i.
Fel y dywedais i, rwy'n edrych ymlaen at yr adnewyddiad hwnnw cyn gynted â phosibl. Gweinidog, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r pwerau sydd ganddi i helpu i gefnogi ein sector gweithgynhyrchu, ac mae adnewyddu'r cynllun gweithredu hwnnw, wrth gwrs, yn ddechrau i'w groesawu. Yn gynharach yn y mis, dywedodd Steve Dalton, cyn-reolwr gyfarwyddwr ffatri Sony Pen-y-bont ar Ogwr, fod yna ddyfodol i weithgynhyrchu yng Nghymru pe bai arloesi, datblygu technolegau gwyrdd a phwyslais ar farchnadoedd byd-eang. Wrth gwrs, yn allweddol i hynny y mae datblygu sgiliau a buddsoddi mewn ymchwil a datblygu. Mae'r cynllun presennol yn dweud bod angen dull mwy cydgysylltiedig i helpu i gynhyrchu llif o dalent, a dylai partneriaethau sgiliau rhanbarthol fod yn chwarae rhan bwysig wrth sicrhau bod Cymru'n datblygu'r sylfaen sgiliau sydd ei hangen arni ar gyfer y dyfodol. Felly, wrth symud ymlaen, Gweinidog, a wnewch chi roi gwybod i ni sut mae cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu gweithgynhyrchu, drwy gadarnhau y bydd yna adnoddau ychwanegol ar gael i gefnogi'r sector? Ac a wnewch chi ddweud wrthym ni pa gamau penodol mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyflwyno i sicrhau bod gan y sector y sgiliau mae eu hangen ar gyfer y dyfodol?
Wel, mae yna nifer o bethau rwy'n cytuno gyda'r Aelod arnyn nhw, ond mae pwynt yr ydym yn anghytuno arno hefyd am yr amgylchedd rydym ni'n gweithredu ynddo, wrth gwrs. Felly, rwy'n cytuno—mae arloesi a marchnadoedd byd-eang yn allweddol i lwyddiant ystod o fusnesau gweithgynhyrchu. Roeddwn i gyda'r Aelod dros Ogwr ar safle Sony ym Mhencoed yr wythnos diwethaf, yn edrych ar—. Maen nhw'n dathlu 50 mlynedd, ac maen nhw'n gwerthfawrogi'r berthynas maen nhw wedi'i chael gyda Llywodraeth Cymru, a'r newid yng ngweithrediad y ffatri honno dros amser, nid dim ond er mwyn i'r ymgyrch Sony barhau, ond mae'n ymwneud â'r busnesau eraill sydd ar y safle hwnnw hefyd. Ac, mewn gwirionedd, o ran allforion o Gymru, rydym ni bellach wedi cyrraedd ac wedi mynd y tu hwnt i lefel yr allforion a oedd gennym ni cyn y pandemig—y rhan gyntaf o'r DU i adfer yn hynny o beth. Felly, mewn gwirionedd, rydyn ni'n gwneud yn gymharol dda o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU.
Yr her yw bod yr amgylchedd rydyn ni ynddo wedi newid yn sylweddol, a byddwch chi wedi gweld ac, mae'n siŵr, yn pryderu am ragolygon diweddaraf y Gronfa Ariannol Ryngwladol am economi'r DU. Mae'r ffaith ein bod ni mewn sefyllfa wahanol o fewn y DU i weddill y G7, mae hynny'n rhan o'r her rydym ni'n ei hwynebu. Yr her sydd yma yng Nghymru yn benodol, wrth gwrs—ac fe wnaethoch chi grybwyll partneriaethau sgiliau a'r angen i fuddsoddi mewn sgiliau ac arloesi—yw ein bod wedi ein hamddifadu o'n cronfeydd yn fwriadol. Mae'r ffordd y gwnaeth Llywodraeth y DU ddewisiadau ynghylch cronfeydd newydd yr UE, gan wybod yn iawn sut yr ydym ni'n defnyddio'r rheini i gefnogi a buddsoddi mewn sgiliau gweithluoedd, wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Mae'r arian hwnnw wedi cael ei leihau ac mae wedi cael ei newid i bwrpas gwahanol mewn maes cyfleu magwraeth wahanol gan Lywodraeth y DU. Nawr, mae canlyniad termau real i'r gostyngiad hwnnw mewn arian. A byddwch chi wedi gweld yn y gyllideb ddrafft na allwn ni lenwi'r holl dyllau ynglŷn â Llywodraeth y DU yn gwneud y dewisiadau hynny, ac, unwaith eto, mae'n gyrhaeddiad bwriadol ac yn ymosodiad ar ddatganoli. Mae'r rhain yn feysydd sydd wedi'u datganoli'n blaen, ond mae Llywodraeth y DU yn gwneud dewisiadau eraill. Efallai nad yw'r Aelod yn hoffi ei glywed, ond dyma wirionedd y mater, a, phe byddech chi'n siarad gyda busnesau, y sector addysg uwch ac eraill ac yn gwrando ar yr hyn sydd ganddyn nhw i'w ddweud, maen nhw i gyd yn cydnabod hynny hefyd.
Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Dirprwy Weinidog, fe wnaeth adroddiad gan Sefydliad Materion Cymreig gafodd ei gyhoeddi y llynedd ddisgrifio mai cymunedau yng Nghymru oedd â'r lleiaf o rym ym Mhrydain. Dywedodd ymhellach fod pobl yn wynebu proses lafurus a digalon i arbed asedau, fel canolfannau hamdden, llyfrgelloedd a thir, a'i bod yn hynod debygol bod llyfrgelloedd a thir wedi'u colli oherwydd nad yw Gweinidogion Cymru yn grymuso cymunedau. Fel y gwyddoch chi, mae awdurdodau lleol ledled Cymru wedi bod yn ymgynghori ar eu cynigion cyllidebol ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, ac ymhlith y cynigion mae newidiadau neu doriadau i ganolfannau hamdden, llyfrgelloedd ac amgueddfeydd. Pa drafodaethau sydd wedi bod rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol ynglŷn â dyfodol gwasanaethau o'r fath? A pha gymorth sy'n cael ei ddarparu i sicrhau nad yw'r gwasanaethau hanfodol hyn yn cael eu colli? Mae rhai o'r toriadau hyn ar fin digwydd, o 1 Ebrill, felly mae amser yn ffactor hollbwysig.
Rwy'n ymwybodol iawn o'r pwysau sydd ar lawer o'n hawdurdodau lleol a'n cyrff cyhoeddus. Rydym ni wedi gwneud beth bynnag y gallwn ni i gefnogi sefydliadau cenedlaethol a'r awdurdodau lleol. Mae'r awdurdodau lleol, fel y gwyddoch chi, wedi cael y setliad ariannol gorau ers amser maith, ac yn llawer uwch nag yr oedden nhw wedi'i ragweld, ac mae sut maen nhw'n defnyddio'r gyllideb honno yn fater iddyn nhw. Mae ganddyn nhw eu mandadau democrataidd eu hunain ac mae'n rhaid iddyn nhw wneud y penderfyniadau hynny. Gobeithio mai'r penderfyniadau maen nhw'n dod iddyn nhw, yn dilyn eu trafodaethau a'u hymgynghoriadau, fydd eu bod yn cymryd pethau fel canolfannau hamdden ac amgueddfeydd yn eu cyfanrwydd a'u bod yn sylweddoli eu bod yn rhan o'r agenda llesiant ehangach ar gyfer eu poblogaeth. Rwy'n credu bod yn rhaid i chi edrych ar hynny mewn ffordd gyfannol yn hytrach na fesul darn, ond yn sicr rydyn ni wedi darparu ar gyfer sefydliadau unigol—llyfrgelloedd, Amgueddfa Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac yn y blaen—cyllid ychwanegol i'w cael drwy'r argyfwng uniongyrchol hwn, ac, fel rwy'n ei ddweud, gyda'r awdurdodau lleol a'u cyllidebau cynyddol, gobeithio y byddan nhw'n gallu gwneud rhywbeth. Ond un o'r pethau rwy'n poeni amdano, ac rwy'n parhau i bryderu amdano, yw cynllun rhyddhad Llywodraeth y DU sydd wedi dal wedi eithrio pyllau nofio, er enghraifft, o'u cynigion, ac rydym ni'n parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddefnyddio eu pwerau i gefnogi pyllau nofio, sef y rhai sydd wedi cael eu taro waethaf mae'n debyg, ac a gafodd eu taro waethaf yn y broses hon o bosibl.
Diolch, Dirprwy Weinidog. Ond rydyn ni'n gwybod y bydd cynghorau'n torri'r gwasanaethau hanfodol hyn—gwasanaethau sydd, fel rydych chi'n amlinellu, yn gwbl bwysig o ran Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol, iechyd a lles ac yn y blaen. Rydyn ni'n gwybod bod y toriadau yma'n dod o 1 Ebrill oni bai bod rhywbeth yn newid yn ddirfawr. Rydyn ni'n gwybod nad yw setliad ariannol wedi bod yn ddigonol i sicrhau bod y gwasanaethau anstatudol hynny yn cael eu gwarchod. Felly fy nghwestiwn i yw: beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi awdurdodau lleol? Rwy'n gwybod yn ddemocrataidd ei bod hi fyny iddyn nhw, ond mae'r dewisiadau maen nhw'n gorfod eu gwneud yn anhygoel o anodd. Felly, pa gefnogaeth sy'n cael ei darparu? Fe wnaethoch chi gyfeirio at byllau nofio, er enghraifft, a gwelsom dros y penwythnos Fergus Feeney o Nofio Cymru yn rhybuddio y gallai bron i draean o'r 500 o byllau nofio cyhoeddus yng Nghymru gau. Ac maen nhw'n gofyn hefyd—ie, wrth gwrs, mae'r pwerau gan Llywodraeth y DU—am weithredu gan Lywodraeth Cymru hefyd. Felly, fel Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb am chwaraeon, fyddai'n cynnwys nofio, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau nad yw hynny'n wir?
Yn gyntaf, rwy'n credu bod yn rhaid i mi fynd yn ôl at fy mhwynt gwreiddiol a phwynt rydych chi wedi'i gydnabod: mae gan awdurdodau lleol eu mandad democrataidd eu hunain. Allwn ni ddim cyfeirio awdurdodau lleol i wneud yr hyn maen nhw eisiau ei wneud gydag arian sydd ganddyn nhw o fewn eu grant cynnal ardrethi. Bydd yn rhaid iddyn nhw wneud eu penderfyniadau eu hunain a gwneud eu blaenoriaethau eu hunain. Allwn ni ddim eu cyfeirio nhw yn y maes hwnnw. Yr hyn rydyn ni wedi'i wneud yw rydyn ni wedi rhoi cynnydd sylweddol i awdurdodau lleol yn eu grant cynnal ardrethi ac rydym ni wedi rhoi cymaint ag y gallwn ni o fewn ein cyfyngiadau. Rwy'n credu eich bod chi'n dod o bwynt bod gennym ni bot o arian rhywsut y gallwn ni ei ddefnyddio a'i ddyrannu nad ydym eisoes wedi'i ddyrannu, ac rwy'n credu bod y Gweinidog cyllid a'r Prif Weinidog wedi egluro droeon ar lawr y Siambr hon sut rydym ni wedi blaenoriaethu iechyd ac rydym ni wedi blaenoriaethu llywodraeth leol. Mae'r ddau wasanaeth hynny yn benodol wedi cael y setliadau uchaf yr ydym ni wedi gallu eu darparu, ac, o fewn y setliadau hynny, mae'n rhaid i'r cyrff hynny wneud eu penderfyniadau gwariant, yn enwedig awdurdodau lleol sydd â'u mandad democrataidd eu hunain. Ac wrth gwrs mae'r dewisiadau hynny'n anodd; mae'r dewisiadau hynny hefyd yn anodd i Lywodraeth Cymru o ran ble rydyn ni'n dyrannu ein hadnoddau. Nid oes unrhyw ddewisiadau hawdd. Rwyf i wedi cwrdd â Nofio Cymru ac rwyf wedi dadlau droeon gyda Nofio Cymru. Maen nhw'n deall safbwynt Llywodraeth Cymru, ac wrth gwrs maen nhw'n galw am fwy o arian, gan fod pob sefydliad yr ydym ni'n ei helpu ac yn ei ariannu ac yn ei gefnogi yn gofyn am fwy o arian. Ond allwn ni ond darparu'r cyllid y gallwn ni o fewn yr amlen sydd ar gael i ni, ac rwy'n gobeithio y bydd awdurdodau lleol a sefydliadau hamdden yn gallu gwneud y penderfyniadau gorau y gallan nhw i warchod cymaint o'n cyfleusterau hamdden â phosib.