Diolch i Luke Fletcher ac Aelodau eraill am gyflwyno'r cynnig hwn heddiw a rhoi cyfle inni drafod mater pwysig iawn: sut mae cynorthwyo ein pobl ifanc i gael y gorau o'u haddysg. Mae'n dilyn ymlaen yn naturiol iawn o'r drafodaeth yr wythnos diwethaf ar adroddiad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am absenoldeb disgyblion, ac wrth gwrs mae'n amserol iawn a ninnau i gyd yn ymwybodol o'r pwysau costau byw y mae pob person yng Nghymru yn ei wynebu.

Fel man cychwyn ac fel mae rhan gyntaf y cynnig yn ein hatgoffa, mae i'w groesawu wrth gwrs fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud penderfyniad i gadw'r lwfans cynhaliaeth addysg yma. Roedd hynny mewn gwrthgyferbyniad llwyr, wrth gwrs, i Lywodraeth glymblaid Cameron-Clegg. Yn ôl pob golwg, un o'u gweithredoedd cyntaf fel Llywodraeth oedd cael gwared ar y lwfans cynhaliaeth addysg i fyfyrwyr Lloegr. Caf fy atgoffa mai Michael Gove oedd yr Ysgrifennydd addysg a oedd yn gyfrifol am hynny, felly mae'n ddiddorol gweld bod ei ymrwymiad i ostwng y gwastad yr un mor gryf yn ôl yn 2010. Ers hynny, mae'r lwfans cynhaliaeth addysg wedi cael defnydd da gan bobl ifanc Cymru. Mae wedi darparu lefel ychwanegol o gymorth, gan eu galluogi i aros yn yr ysgol neu'r coleg, i barhau â'u haddysg neu hyfforddiant, er mwyn ceisio manteisio i'r eithaf ar eu cyfleoedd. Ac mae'n bwysig ein bod yn cofio nad ar gyfer pobl ifanc sy'n dilyn pynciau Safon Uwch neu BTEC yn unig y mae hwn, caiff ei ddefnyddio hefyd i gynorthwyo pobl ifanc sy'n byw yng Nghymru i fynd ar drywydd cymwysterau sgiliau byw annibynnol neu sgiliau sylfaenol hefyd.

Roeddwn yn dyst yn rheolaidd i'r effaith gadarnhaol a gâi'r lwfans cynhaliaeth addysg pan oeddwn yn dysgu. Fe wnâi wahaniaeth gwirioneddol a sicrhau y gallai pobl ifanc cymwys aros i barhau a chwblhau eu hastudiaethau a chyflawni eu potensial llawn. Roedd gan lawer o'r bobl ifanc a gâi'r lwfans cynhaliaeth addysg swyddi rhan-amser hefyd, a byddai'r rhain yn aml ar gytundebau dim oriau, gyda phwysau gan gyflogwyr i weithio oriau hirach a hirach, ac fe allai hynny wrth gwrs gael effaith niweidiol ar eu hastudiaethau. Gyda fy rôl fugeiliol, daeth hynny'n batrwm cyfarwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn. Rwy'n gwybod o fy nhrafodaethau gydag ysgolion a cholegau yn fy ardal ei bod yn dal yn her i rai rhwng 16 a 18 oed, gyda'r angen neu'r awydd i ennill mwy yn gwrthdaro yn erbyn gofynion astudio. Mae'r lwfans cynhaliaeth addysg yn darparu'r ffynhonnell gymorth honno fel y gall pobl ifanc na allant ddibynnu ar gefnogaeth teulu ganolbwyntio ar eu cyrsiau.

Fel y mae'r cynnig yn ein hatgoffa hefyd, gwelodd 2011 newid cadarnhaol i'r lwfans cynhaliaeth addysg yng Nghymru, lle daeth cyfradd sylfaenol o £30 i ddysgwyr i gymryd lle system flaenorol o fandio yn dibynnu ar incwm cartrefi. Fodd bynnag, fel y mae siaradwyr eraill wedi sôn, dyna'r un gyfradd sylfaenol â phan gyflwynwyd y lwfans cynhaliaeth addysg yn 2004 a'r un gyfradd sylfaenol a ddyfernir nawr. Mae hynny'n broblematig y fy marn i. Yn ôl yr hyn rwy'n ei amcangyfrif, o ran pŵer prynu, mae £30 yn 2004 yn cyfateb i ychydig o dan £59 heddiw, felly effeithiwyd yn sylweddol ar werth y lwfans cynhaliaeth addysg wrth i gostau fynd yn uwch ac yn uwch. Mae pethau yr oedd, ac y mae'r lwfans yn cael ei ddefnyddio ar eu cyfer wedi mynd yn ddrytach, fel na fydd y taliad yn ymestyn cyn belled. Bydd hyn wrth gwrs yn arwain at ganlyniadau i'n pobl ifanc a'r penderfyniadau a wnânt, fel y soniais yn gynharach. Bydd mwy a mwy o'n pobl ifanc yn wynebu dewisiadau anodd ac efallai y byddant yn gwneud penderfyniadau i beidio â pharhau ym myd addysg neu'n gorfod gweithio oriau hirach yn eu swyddi rhan-amser, a bydd hynny hefyd yn cael effaith ar eu hastudiaethau ac ar eu lles meddyliol. Efallai y bydd eraill yn gweld nad yw hyd yn oed yn galw am wneud dewis o gwbl, ac yn gorfod gadael addysg neu hyfforddiant yn gyfan gwbl.

Mae trothwyon ar gyfer incwm aelwydydd wedi aros yn sefydlog. O'r herwydd, hoffwn gymeradwyo'r awgrym yn ail bwynt y cynnig yn gryf. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried adolygiad o gyfradd y lwfans cynhaliaeth addysg a'r trothwy ar gyfer ei ddyfarnu. Mae'n hen bryd ystyried adolygiad manwl o'r ffordd y mae'r lwfans cynhaliaeth addysg yn gweithio er mwyn helpu i adeiladu'r sylfaen dystiolaeth fel y gallwn benderfynu beth y gellir ei wneud, sut y gallwn gefnogi ein pobl ifanc 16 i 18 oed yn y ffordd orau a diwallu eu hanghenion fel y gallant barhau yn yr ysgol neu'r coleg. Rydym yn gwybod bod pwysau aruthrol ar adnoddau, ond mae lwfans cynhaliaeth addysg yn achubiaeth i lawer o'n pobl ifanc sy'n gymwys i'w gael. Rhaid canolbwyntio ar roi'r gefnogaeth gywir iddynt er mwyn iddynt lwyddo. Rwy'n edrych ymlaen at bleidleisio o blaid y cynnig hwn heddiw.