6. Dadl Plaid Cymru: Cysylltiadau diwydiannol

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:58 pm ar 1 Mawrth 2023.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Delyth Jewell Delyth Jewell Plaid Cymru 3:58, 1 Mawrth 2023

(Cyfieithwyd)

Daw unrhyw urddas sy’n gynhenid yn ein cymdeithas o’r dyheadau sydd gennym nid dros ein hunain ond dros eraill. Dyna ogoniant a mantais y mudiad undebau llafur: y ffaith ei fod yn cael ei gynnal nid gan farusrwydd unigolion ond gan ymdrech gyfunol, y penderfynoldeb y gellir sicrhau hawliau i bawb. Mae pob un ohonom wedi elwa o hawliau gweithwyr a enillwyd drwy frwydrau caled y cenedlaethau a fu: absenoldeb salwch â thâl, gwyliau, penwythnosau. Mae ein bywydau'n llawer cyfoethocach a hapusach oherwydd y brwydrau hynny. Ein dyletswydd i weithwyr heddiw ac yfory yng Nghymru yw gwrthod ymgais San Steffan i erydu’r hawliau hynny a brwydro dros y pwerau i’w hymgorffori yng nghyfraith Cymru.

Rwyf mor falch fy mod wedi cael fy ngeni yng Nghymoedd Cymru, ond mae’n dirwedd sy’n dal i wisgo creithiau gweithlu a gafodd ei ecsbloetio—y glowyr a gâi eu talu mewn llwch ac afiechyd a dirmyg. Ond nid trychinebau yn unig sy'n diffinio ein gorffennol—roedd yno frawdgarwch hefyd. Dyddiau Mabon, cefnogwr diflino'r glowyr, a sicrhaodd wyliau—dydd Llun cyntaf pob mis, a elwir yn Ddyddiau Mabon. Ac fe wnaeth yr un ysfa honno i sicrhau lles cyffredin roi bywyd newydd i'n trefi a'n pentrefi, lleoedd a oedd wedi'u hamddifadu o unrhyw fuddsoddiad, o unrhyw ofal.

Mae neuaddau'r glowyr sy'n dal i sefyll yn y Coed Duon a Bedwas yn cynrychioli atgofion y cymunedau hynny am adeg pan ddôi cyfarfodydd a chyngherddau â chynhesrwydd digwyddiadau cymdeithasol i deuluoedd. Roedd gerddi a pharciau lles y glowyr yn cael eu meithrin a'u tyfu. Rhoddodd ein corau a'n heisteddfodau gyfle i'r gweithwyr esgyn uwchben y bryniau duon drwy ganu. Cyflawnwyd cymaint yn ein Cymoedd drwy weithredu ar y cyd, nid yn unig mewn termau diwydiannol, ond yng ngwead ein cymdeithas. Dywedodd Nye Bevan ei fod ar ei hapusaf pan oedd yn gadeirydd pwyllgor dethol llyfrau llyfrgell y glowyr yn Nhredegar—llyfrgell a oedd, yn y 1930au, yn cylchredeg oddeutu 100,000 o lyfrau y flwyddyn. Ond mae'r llyfrgelloedd wedi cau, Lywydd. Mae cymaint o'r neuaddau hynny wedi mynd yn adfeilion. Mae gormod o gorau nad ydynt yn cyfarfod bellach am nad oes lleoedd ar gael i gyfarfod ac i ganu.

Ond gallwn ni yng Nghymru atgyfodi'r ethos cyfunol a fu gennym unwaith. Gallwn adeiladu ar yr hanes balch hwnnw a sicrhau na fydd rhagor o weithwyr yng Nghymru yn cael eu dibrisio, yn cael eu hecsbloetio, ac na fydd eu balchder yn cael ei ddwyn oddi arnynt, a hynny drwy ddatganoli cyfraith cyflogaeth a sicrhau hawliau cyfunol i bawb. Oherwydd mae hawliau gweithwyr yn y DU, fel y clywsom, eisoes gymaint yn is na'r norm Ewropeaidd. Yn yr Eidal, mae 97 y cant o weithwyr yn elwa o gydfargeinio. Yn Ffrainc, 90 y cant. Yn y DU, dim ond 26 y cant, 27 y cant o weithwyr sy'n elwa o'r fraint hon. Hyd yn oed yn Rwsia, mae'r ffigur yn uwch. Mae hawliau undebau ar yr ynysoedd hyn wedi cael eu herydu’n fwriadol ers Thatcher ac ers, mae’n ddrwg gennyf ddweud, i Lafur Newydd fethu adfer yr hawliau hynny yn ystod eu 13 mlynedd mewn grym.

Mae arnom angen yr hawliau hyn yng Nghymru i unioni camweddau ein gorffennol. Oherwydd yng Nghymru, dylai ein gorffennol fod yn ganllaw i ni. Mae’n deimlad cyfarwydd i’r mudiad undebau llafur. Rydych yn meddwl am y geiriau a ganwyd am Joe Hill, arwr gweithwyr mwyngloddio Nevada, a gafodd ei fframio drwy ei gyhuddo o fod yn llofrudd—mae adleisiau o Dic Penderyn a Merthyr Tudful yno, yn sicr. Ond dywed y gân:

'Pan fo gweithwyr yn streicio / mae Joe Hill wrth eu hymyl'.

Lywydd, pan fydd menywod a dynion ar streic, nid dros eu hawliau eu hunain, eu cyflogau eu hunain yn unig y maent yn streicio; maent yn streicio dros hawliau gweithwyr sydd eto i ymuno â'r gweithlu, maent yn streicio i gynnal hawliau pobl a chenedlaethau'r dyfodol. Ac mae’r gweithwyr hefyd yn sefyll mewn undod, Lywydd, â’r cenedlaethau a fu, oherwydd pan fo dynion a menywod sy’n gweithio allan yn streicio yng Nghymru, mae Dic Penderyn wrth eu hymyl, mae William Abraham wrth eu hymyl, neu'r corau o leisiau o'n gorffennol cyfoethog—maent yn benthyg eu lleisiau i'w cân. Ar linellau piced, yn union fel Joe Hill, maent yn sefyll mor fyw â chi a fi yn eu cof balch. Gadewch inni wneud hyn yn iawn er mwyn Cymru.