1. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r ymdrechion llwyddiannus sy'n mynd ymlaen yn Arfon a mannau eraill i ddenu mwy o ferched i fod yn gynghorwyr sir? OQ59302

Croesawaf y camau sy’n cael eu cymryd ledled Cymru i annog unigolion i ymgeisio am swyddi etholedig. Mae amrywiaeth yn sicrhau penderfyniadau gwell a mwy cynhwysol. Cyn etholiadau lleol 2027, mae'r gwaith i annog amrywiaeth yn cynnwys ymrwymiad y rhaglen lywodraethu i ymestyn y gronfa mynediad i swyddi etholedig.

Ers yr etholiad cyngor sir flwyddyn yn ôl, tua 35 y cant o gynghorwyr Cymru sy'n ferched. Yn Arfon, fe lwyddon ni i gynyddu nifer y merched a oedd yn sefyll dros Blaid Cymru o 21 y cant. Roedd hyn yn ganlyniad gwaith cwbl fwriadus gan rai ohonom ni, llawer o sgyrsiau o anogaeth, hyfforddiant, mentora, ac mae'r gefnogaeth wedi parhau dros y flwyddyn ddiwethaf iddyn nhw ers yr etholiad. Ond ydych chi'n cytuno bod angen mesurau statudol i greu'r gwir newid ar draws cynghorau Cymru er mwyn cyrraedd sefyllfa hafal? A pha waith sy'n mynd rhagddo o ran creu'r newid statudol sydd ei angen?

Mae ystod o waith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd i geisio sicrhau bod gennym grŵp mwy amrywiol o bobl yn sefyll etholiadau, i gynghorau tref a chymuned, a chynghorau sir a chynghorau bwrdeistref sirol yn y dyfodol. Ac mae’r gwaith hwnnw'n cynnwys adolygu’r gronfa mynediad i swyddi etholedig, a fu’n llwyddiannus iawn yn cefnogi nifer o ymgeiswyr i ddod yn gynghorwyr tref a chymuned yn yr etholiadau diwethaf, ond yn edrych hefyd i weld sut y gellir ymestyn trefniadau rhannu swyddi, er enghraifft, i fwy o rolau o fewn cynghorau, i gydnabod pa mor bwysig yw hynny i ddod yn opsiwn mwy deniadol ar gyfer ystod ehangach o bobl. Gwyddom fod hynny’n arbennig o ddeniadol i fenywod a phobl a chanddynt gyfrifoldebau gofalu. Ac rydym hefyd wedi bod yn archwilio beth arall y gallwn ei wneud i ehangu mynediad at gyfarfodydd hybrid fel ffordd o weithio, sydd, unwaith eto, yn cefnogi grŵp mwy amrywiol o bobl. Ond o ran gwneud y pethau hynny'n statudol—mae'n debyg ein bod yn sôn am gwotâu rhywedd yma—credaf fod sgwrs i'w chael ynglŷn â hynny, ond nid yw'n un o'n cynigion allweddol ar hyn o bryd o ran diwygiadau, ond yn sicr, mae'n rhywbeth y dylem fod yn ei drafod. Rwy’n awyddus iawn i gael mwy o drafodaethau gyda Siân Gwenllian ynglŷn â'i syniadau yn y cyswllt hwnnw.

Rwyf wedi bod yn falch o gynnal a siarad yn nigwyddiadau Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal y Senedd yn 2022 a 2023, i ddathlu prosiect Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal, rhaglen fentora sy’n ceisio cynyddu amrywiaeth o gynrychiolaeth mewn bywyd cyhoeddus a gwleidyddol yng Nghymru. Partneriaeth yw Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal rhwng Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod Cymru, Stonewall Cymru, Anabledd Cymru, a Thîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru. Ac roeddwn yn falch o gymryd rhan hefyd yng nghyfarfod rhanbarthol gogledd Cymru o raglen Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal y mis diwethaf, yn swyddfa Autistic UK yn Llandudno, a chyfarfod a dod i wybod mwy am y rheini sy'n cael eu mentora yn y gogledd. Er mai menywod oedd y rhan fwyaf o’r rhai a fynychodd, roedd dynion a menywod hefyd yn nodi materion croestoriadol, gan gynnwys anabledd a rhywioldeb, a oedd yn cyfuno i greu rhwystrau iddynt. Pa gamau cadarnhaol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd gyda phobl i fynd i’r afael â hyn, felly, er mwyn cynyddu amrywiaeth cynrychiolaeth ym mywyd cyhoeddus a gwleidyddol Cymru?

Hoffwn ddechrau, mewn gwirionedd, drwy ymuno â Mark Isherwood i gydnabod pwysigrwydd cynlluniau mentora. Rwyf wedi bod yn fentor fy hun yn un o’r cynlluniau, a chanfûm fod hynny yr un mor werthfawr i mi ag i’r unigolyn y bûm yn eu mentora, felly byddwn yn sicr yn annog pob un o'm cyd-Aelodau i edrych ar gyfleoedd i gefnogi’r mathau hynny o gynlluniau. Un o'r pethau y buom yn eu gwneud yw ceisio ehangu ein sylfaen dystiolaeth, gan edrych ar nodweddion gwarchodedig, a gwnaethom gynnal arolwg o farn aelodau'r cyhoedd ynglŷn â'u canfyddiadau o'u cynghorwyr lleol, ond wedyn, hefyd, ein harolygon o'r ymgeiswyr. Ac mae'r arolygon hynny'n dangos bod diffyg amrywiaeth difrifol, ac yn rhoi rhyw fath o fewnwelediad i ni, mewn gwirionedd, ynglŷn â beth yw'r rhwystrau o ran caniatáu i bobl â nodweddion gwarchodedig—yn aml, un neu fwy o'r nodweddion gwarchodedig hynny—gymryd rhan lawn mewn democratiaeth leol. Felly, gan adeiladu ar y gwaith ymchwil hwnnw, rydym wedi gallu cynnal amrywiaeth o weithdai, lle gwnaethom wahodd aelodau etholedig, a chynrychiolwyr o ystod o sefydliadau sy'n cynrychioli nodweddion amrywiol, gwarchodedig, i sôn mewn mwy o fanylder am y rhwystrau sy'n atal pobl rhag cymryd rhan mewn gwleidyddiaeth etholedig. A chredaf fod y gweithdai hynny wedi bod yn ddefnyddiol iawn. Daethant i ben yn ddiweddar, felly rydym yn edrych bellach ar yr holl bethau a ddysgwyd o'r gweithdai hynny, er mwyn ceisio ein helpu i nodi'r camau nesaf yn yr agenda bwysig hon.