Part of the debate – Senedd Cymru am 3:48 pm ar 22 Mawrth 2023.
Mae'n sgandal lwyr, onid yw, fod dros hanner ein hynni bellach yn cael ei gynhyrchu gan ynni adnewyddadwy, ond eto rydym yn dal i drin pobl dlawd yn y ffordd hon? Mae'r system ynni wedi torri'n llwyr.
Roeddwn eisiau canolbwyntio ar ba mor effeithiol yw'r dull o gael taliadau i bobl. Felly, siaradais ag Ofgem, a wnaeth fy sicrhau bod cwmnïau'n ychwanegu credyd yn awtomatig, lle bo'n bosibl, os oes gan gwsmeriaid fesurydd rhagdalu clyfar—os yw'n gweithio'n iawn. Dylai ychwanegu'r £45 yr wythnos yn awtomatig at falans credyd yr aelwyd. Os yw'r mesurydd yn ddiffygiol, dywedir wrthyf fod aelwydydd yn cael cod drwy neges destun neu e-bost, fel y gallant ei ddefnyddio i ychwanegu at eu credyd ar-lein. Fel dewis olaf, caiff taleb ei hanfon at y cwsmer drwy'r post, ac fe ddof yn ôl at pam mai dewis olaf yw hynny.
Os oes gan aelwyd fesurydd rhagdalu traddodiadol, maent naill ai'n cael credyd pan fyddant yn gwneud taliad atodol yn eu man talu arferol—ac mae'n dda gweld faint yn union o wybodaeth mae cwmnïau ynni'n ei gadw am unigolion; nid yw Sarah Murphy yn yr ystafell ar hyn o bryd, ond mae hwn yn fater diogelu data pwysig—neu byddant yn cael taleb drwy'r post fel dewis olaf. A'r rheswm pam rwy''n disgrifio hyn fel dewis olaf yw bod gennym lawer iawn o dystiolaeth fod pobl sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol yn rhoi'r gorau i agor y post—dyna'r ffordd y maent yn ymdopi. Felly, maent yn meddwl fod pob llythyr nad yw'n dod gan eu hwyres yn mynd i fod yn fil arall am arian nad oes ganddynt. Felly, ni fyddant byth yn cael gwybod am y daleb y mae ei gwir angen arnynt i'w helpu i dalu am wres.
Nawr, nid oes gwybodaeth ar gael hyd yma am y dadansoddiad cost a budd o wahanol ddulliau o ddarparu cymorth, ond mae'n amlwg fod llawer o waith i'w wneud. Felly, er enghraifft, yng Nghanol Caerdydd, rhwng mis Hydref a mis Rhagfyr y llynedd, dylai bron i 105,000 o aelwydydd fod wedi cael eu harian, ond i 2,000 ohonynt, ni chafodd ei ddarparu. Felly, ni chafodd 2,000 y taliadau yr oedd ganddynt hawl i'w cael, a dyna'r taliad a gafodd Boris Johnson a phawb arall yn yr ystafell hon—ni chafodd 2,000 o'r bobl dlotaf mo'r arian hwnnw. Beth yw'r esboniad am hynny? Ac yn yr un modd, er bod talebau wedi'u rhoi i 6,800 o aelwydydd, ychydig dros 4,000 o aelwydydd a ddefnyddiodd y talebau hynny; ni wnaeth 1,600 o bobl mo'u cael. Ni wnaeth neb guro ar y drws a dweud, 'A gawsoch chi'r daleb, neu a ddylem roi un newydd i chi?'
Mae'r rhain yn faterion pwysig iawn, a diolch byth, ar ben hynny, mae gennym ystadegau talebau tanwydd Llywodraeth Cymru yn ogystal i'w hystyried, oherwydd cafodd y £200 a roddwyd gan Lywodraeth Cymru ei dargedu at y rhai a oedd ei angen yn hytrach nag i rai a allai fforddio talu. Ac mae'r Sefydliad Banc Tanwydd wedi gweld cynnydd enfawr yn nifer y sefydliadau sydd bellach yn cysylltu â hwy. Fe wnaethant gyhoeddi dros 17,000 o dalebau i gefnogi pobl nad oeddent yn gallu fforddio ychwanegu at eu mesurydd rhagdalu; 44,000 o bobl, gyda dros 40 y cant yn blant—y plant na allai fforddio cael bath neu bryd poeth neu ddarllen llyfr cyn iddynt fynd i'r gwely. Rwy'n credu mai'r ystadegyn pryderus i mi yw mai dim ond 148 o aelwydydd a gafodd help i brynu tanwydd oddi ar y grid. Beth mae awdurdodau lleol mewn ardaloedd lle mae llawer o'r anheddau oddi ar y grid yn ei wneud i sicrhau bod pobl, a ddylai fod yn cael yr help hwnnw, yn ei gael?
Felly, rwy'n credu bod hyn i gyd yn dweud wrthym fod angen inni—. Yn union fel y mae angen inni reoleiddio awdurdodau lleol sy'n defnyddio beilïaid heb eu rheoleiddio i gasglu dyledion treth gyngor, mae'n amlwg fod angen inni reoleiddio cyflenwyr ynni sy'n defnyddio beilïaid heb drwydded i dorri i mewn i gartrefi pobl. Mae'n rhaid rhoi dannedd rheoleiddiol i'r Bwrdd Ymddygiad Gorfodi i orfodi hynny ac a dweud y gwir, mae angen gosod mesurau rheoli ar y cwmnïau ynni yn yr un ffordd ag y gwaherddir cwmnïau dŵr rhag torri cyflenwad dŵr pobl. Mae angen inni sicrhau bod lleiafswm o ynni'n cael ei ddarparu i bob cartref yn y wlad hon—fel y dywedaf, y pumed neu'r chweched economi fwyaf yn y byd.