Part of the debate – Senedd Cymru am 6:11 pm ar 22 Mawrth 2023.
Rwyf fi a chyd-Aelodau wedi codi'r mater hwn dro ar ôl tro. Nid yw cymunedau yn fy rhanbarth i'n cael eu gwasanaethu'n llawn gan drafnidiaeth gyhoeddus. Nid yw'n help fod yna ddiffyg buddsoddiad mewn rheilffyrdd gan Lywodraeth y DU, er enghraifft. Os edrychwn ar Ogwr, nid yw mwyafrif llethol yr etholaeth yn cael ei gwasanaethu gan y rheilffyrdd. Ac nid yw hon yn nodwedd sy'n perthyn i Ogwr yn unig; mae'n rhywbeth sydd i'w weld ledled Cymru. Fel y dywedais o'r blaen, mae cymoedd yn fy rhanbarth yn dibynnu'n llwyr ar wasanaethau bws ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus—o gymoedd Ogwr i gymoedd Nedd a Thawe. Mae llawer o'r ardaloedd hyn yn ddibynnol ar y gwasanaethau hyn ac er hynny, mae gwasanaethau dan fygythiad cyson o gael eu torri neu gael eu newid oherwydd nad ydynt yn broffidiol mwyach.
Nawr, y gwir amdani yw, cyn belled â bod gwasanaethau bws yn nwylo cwmnïau sy'n cael eu cymell gan elw, ni fyddant byth yn cael eu hysgogi gan anghenion ein cymunedau. Dyna'r gwir sylfaenol. Methiant arall polisi Thatcheraidd ac un y mae angen i ni ymrafael ag ef. Lle mae angen gwasanaethau, yn bennaf mewn cymunedau incwm isel, fe wyddom eu bod fwy neu lai'n absennol ac o ansawdd gwael, ond lle gall pobl fforddio talu mwy am y gwasanaethau hyn, mae ansawdd y gwasanaeth yn wych. Mae Huw wedi gwneud y pwynt yn barod—ac mae Huw a minnau'n aml yn taro ar ein gilydd ar drafnidiaeth gyhoeddus—ond mae angen inni flaenoriaethu ei ddefnydd. Mae angen inni annog eraill i'w ddefnyddio. Rydym ar fin gwneud y broblem yn waeth, ac yn y pen draw, os ydym am wireddu gweledigaeth o Gymru werdd gyda thrafnidiaeth gyhoeddus yn brif ddull o deithio, mae angen inni gael bysiau'n iawn, ac mae angen inni annog eu defnydd uwchlaw popeth arall. Mae hynny'n golygu bod mewn dwylo cyhoeddus, sy'n golygu ymwneud y gymuned wrth fapio llwybrau—pŵer yn unrhyw fan lle ceir pobl.
Rwyf hefyd yn falch o glywed cludiant ysgol yn cael ei godi, mater y mae gwir angen inni ei ddatrys. Y glaw rydym wedi'i gael dros y dyddiau diwethaf, ac mae plant wedi bod yn cerdded yn y glaw hwnnw, dros awr, yn cyrraedd yr ysgol yn wlyb diferol. Ar drafnidiaeth ysgol, byddwn yn gwerthfawrogi eglurder ar ddau bwynt. Yn gyntaf, a oes gan Lywodraeth Cymru rôl yma? Yn dibynnu ar bwy y byddwch chi'n gofyn iddynt, fe gewch chi ymatebion gwahanol. Yn ail, fel arfer, sut y telir am gontractau? A wneir hynny yn ôl llwybr neu yn ôl y nifer o blant? Mae gennym enghreifftiau o fysiau hanner gwag yn mynd heibio i blant, er enghraifft, ac mae gennym enghreifftiau o fysiau'n stopio ar strydoedd gyda rhai plant ar y stryd honno yn cael mynd ar y bws ac eraill nad ydynt yn cael gwneud hynny oherwydd rheol brodyr a chwiorydd y gwn ei bod yn weithredol ym Mhen-y-bont ar Ogwr; mae'n bosibl fod awdurdodau lleol eraill yn ei defnyddio. Ni chânt ddefnyddio'r gwasanaeth, yn y bôn, ac mae rhieni'n awyddus iawn i weld eu plant yn cyrraedd yr ysgol yn ddiogel ac yn sych, a hoffwn gael rhywfaint o eglurder ar y mater hwnnw gan y Gweinidog.