Rwy’n symud yn awr felly at y ddadl fer, ac mae’r ddadl fer heddiw yn enw Llyr Gruffydd. Rwy’n galw ar Llyr Gruffydd i siarad am y pwnc a ddewiswyd ganddo.

Wel, diolch yn fawr, Lywydd. Mae’n fraint a dweud y gwir cael cyflwyno dadl fer gyntaf y pumed Cynulliad. Rwyf wedi cytuno i Lee Waters a Jenny Rathbone gael cyfran o’r amser sydd wedi’i glustnodi ar gyfer fy nghyfraniad i i’r ddadl fer yma.

Nawr, ‘Cyflawni Dyfodol Ynni Craffach i Gymru—Blaenoriaethau Polisi Ynni ar gyfer Llywodraeth Newydd Cymru’ yw’r teitl rwyf wedi’i ddewis, teitl wrth gwrs sy’n cyfeirio at hwn, sef adroddiad Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Cynulliad diwethaf. Adroddiad a gyhoeddwyd yn sgil ymchwiliad y pwyllgor a aeth ati i amlinellu gweledigaeth a gafodd gefnogaeth drawsbleidiol ar ddyfodol ynni i Gymru sy’n gwireddu dyletswyddau moesol a chyfreithiol, o safbwynt newid yn yr hinsawdd, ond hefyd gwireddu y potensial economaidd sy’n dod o ddefnyddio ein hadnoddau naturiol ni yn gyfrifol ac yn gynaliadwy ac mewn modd sy’n creu cyfoeth i bobl Cymru, ac sy’n mynd ati i greu llu o gyfleodd eraill o ran taclo tlodi tanwydd, ymbweru cymunedau lleol i fod yn fwy rhagweithiol wrth bennu eu dyfodol ynni nhw eu hunain, a phob math o agweddau positif eraill sy’n dod yn sgil hynny.

Nawr, mi gyhoeddwyd yr adroddiad tuag at ddiwedd y Cynulliad diwethaf, fel roeddwn i’n ei ddweud, gyda’r ddadl ar yr adroddiad yn digwydd ar ddiwrnod olaf y pedwerydd Cynulliad fan hyn yn y Siambr. Bwriad yr adroddiad oedd nid edrych yn ôl, nid ffeindio bai, yn sicr nid pwyntio bys mewn unrhyw ffordd, ond bod yn adeiladol, yn ymarferol, cynnig gweledigaeth a chyflwyno her i Lywodraeth nesaf Cymru ar y pryd, trwy amlinellu y cyfleoedd, y blaenoriaethu a rhyw deimlad o frys hefyd—’a sense of urgency’—sydd yna o ran cwrdd â’r her sydd o’n blaenau ni. Roedd yna gonsensws clir o gefnogaeth i argymhellion y pwyllgor yn y pwyllgor ei hunain, wrth gwrs, ac fe basiwyd y cynnig i nodi’r adroddiad yn unfrydol fan hyn yn y Siambr.

Yn naturiol ddigon, wrth ymateb i’r adroddiad, bach iawn cawsom gan y Gweinidog cyfrifol ar y pryd, ac roedd hynny’n ddigon teg oherwydd, wrth gwrs, roedd y neges yn glir mai mater i Lywodraeth Cymru nesaf fyddai mynd i’r afael â’r agenda sy’n cael ei amlinellu yn yr adroddiad. A dyna pam, felly, rydw i wedi dewis y pwnc yma heddiw ar gyfer fy nadl fer i. Nid wyf am i’r adroddiad yma fynd yn angof; nid wyf eisiau colli’r momentwm, yn sicr, a’r consensws y tu ôl i’r adroddiad yma ychwaith. Rydw i am weld y Llywodraeth newydd, yn deall, wrth gwrs, mai hwn yw un o’r blaenoriaethau pennaf sydd gennym ni o safbwynt economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol, un o’r heriau pwysicaf sy’n ein hwynebu ni fan hyn yng Nghymru. A dyma’r cyfle cyntaf, felly, i’r Llywodraeth newydd a’r Ysgrifennydd newydd—ac rydw i’n ei llongyfarch hi ar ei phenodiad, wrth gwrs—i ymateb i argymhellion yr adroddiad ar sut y mae hi’n bwriadu mynd ati i gwrdd â’r heriau a gwireddu’r cyfleoedd yma sydd gennym ni a beth yw ei gweledigaeth hi a’i Llywodraeth o ran cyflawni’r dyfodol ynni craffach yna i Gymru.

Yn amlwg, ni fedraf restru popeth sydd yn yr adroddiad yn fy nadl fer heddiw, ond rydw i am dynnu sylw, yn fyr, at rai o’r prif bwyntiau. Un o’r argymhellion cryfaf sy’n dod o’r ymchwiliad, wrth gwrs, gan y pwyllgor, yw’r angen i Gymru bennu gweledigaeth gydlynol a strategol glir ar gyfer ei pholisi ynni yn y dyfodol, a hynny’n cynnwys targedau clir er mwyn sbarduno cynnydd, a’i bod hefyd yn cynnwys eglurder o ran y math o gymysgedd o ffynonellau ynni a fydd yn dod at ei gilydd i greu’r ddarpariaeth sydd ei hangen arnom ni, ac, wrth gwrs, sut rŷm ni’n mynd i sicrhau rôl ganolog i ynni lleol yn hyn i gyd.

Mae’r adroddiad yn ei gwneud hi’n glir bod yn rhaid i Gymru osod targedau blynyddol i leihau’r galw am ynni a helpu pobl i’w ddefnyddio’n fwy effeithlon. Mae’r adroddiad yn gofyn am osod targedau i gynhyrchu mwy o ynni adnewyddadwy yng Nghymru, ac, yng nghyd-destun yr angen i leihau allyriadau carbon o leiaf 80 y cant erbyn 2050, mae’r adroddiad yn dweud y dylai Cymru bennu dyddiad targed ar gyfer hunangynhaliaeth ynni hefyd. Mae hynny, wrth gwrs, yn gwbl bosib. Mae’r Almaen, er enghraifft, wedi ymrwymo, erbyn 2050, i sicrhau bod 80 y cant o’i ynni yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, ac, yn fwy na hynny, wrth gwrs, erbyn yr un flwyddyn, ei bod hi’n torri defnydd ynni mewn adeiladau 80 y cant ac yn creu miliynau o swyddi ac yn ychwanegu at ei GDP. Mae’n rhaglen drawsnewidiol sydd, wrth gwrs, yn dangos y ffordd ymlaen i nifer ohonom ni.

Mae’n werth edrych hefyd ar sut mae rhywle fel Uruguay, sydd â phoblogaeth debyg i Gymru, wedi llwyddo i sicrhau, mewn llai na 10 mlynedd, bod 95 y cant o’i trydan yn dod o ynni adnewyddadwy gan leihau, wrth gwrs, ei hôl-troed carbon, ond hefyd lleihau biliau i’w phobl ar yr un pryd. Maen nhw wedi dangos, gyda gweledigaeth ac arweinyddiaeth benderfynol, bod modd gwneud cynnydd sylweddol a sydyn tuag at economi carbon isel.

Mae angen gwneud penderfyniadau anodd, wrth gwrs, am y cydbwysedd rhwng buddsoddiad ynni mawr a bach, cynhenid a thramor, ac mi ddylai’r weledigaeth ar gyfer ynni craffach fod yn ddigon hyderus i flaenoriaethu datblygu systemau cyflenwi ynni lleol er budd ein cymunedau ni.

Nid oes angen, gyda llaw, i Gymru aros i gael rhagor o bwerau gan San Steffan cyn cyflawni’r rhan fwyaf o’r weledigaeth sydd yn yr adroddiad yma; mi allwn ni ddechrau ar lawer o’r gwaith yma nawr. Er enghraifft, lleihau’r galw am ynni yw’r rhan bwysicaf o drosglwyddo i ddyfodol ynni craffach yn fy marn i. Mae aelwydydd yn y Deyrnas Unedig yn gwario 80 y cant o’u costau ynni yn gwresogi ystafelloedd a dŵr yn y cartref. Mae angen, felly, i ni wneud yn siŵr bod cartrefi mor effeithlon ag sy’n bosib o ran ynni.

Nawr, o dan gyfarwyddeb perfformiad ynni adeiladau’r Undeb Ewropeaidd, mae’n rhaid i bob adeilad, wrth gwrs, bod yn agos at sero o ran allyriadau erbyn diwedd 2020. Yn wir, mae’n rhaid codi adeiladau cyhoeddus i’r safon hon erbyn diwedd 2018. Roedd hi’n siom i nifer ohonom ni fod y Llywodraeth ddiwethaf—ac rwyf i wedi gwneud y pwynt hwn sawl gwaith, rwy’n gwybod—wedi methu cyfle pan ddiwygiwyd y rheoliadau adeiladu ychydig flynyddoedd yn ôl. Er mynd allan i ymgynghori ar yr angen i bob tŷ gyrraedd safon perfformiad ynni sydd yn 25 y cant neu 40 y cant yn fwy effeithlon na safon 2010, mi aethpwyd yn y diwedd, wrth gwrs, am safon o ddim ond 8 y cant. Mae’n rhaid diwygio hyn ar frys; mae’r drefn bresennol, wrth gwrs, nawr, yn cloi aneffeithlonrwydd ynni i mewn i’r system am oes y tai newydd sy’n cael eu hadeiladu.

Mae gwella effeithlonrwydd ynni ein stoc tai presennol ni hefyd, wrth gwrs, yn allweddol, trwy ôl-ffitio mesurau effeithlonrwydd ynni. Tra bod cynlluniau fel Arbed a Nyth yn gwneud cyfraniadau i’r dasg yma, cyfraniadau bach ydyn nhw, wrth gwrs, ac nid ydyn nhw unlle’n ddigon agos i faint yr her sydd yn ein hwynebu ni a lefel y buddsoddiad sydd ei angen mewn gwirionedd. Dyna pam, wrth gwrs, roedd yna ymrwymiad ym maniffesto Plaid Cymru i fuddsoddi biliynau o bunnau dros y ddwy ddegawd nesaf i gwrdd â’r her yna trwy gomisiwn isadeiledd cenedlaethol i Gymru. Gobeithio y bydd y trafodaethau sydd wedi bod rhyngom ni a’r Llywodraeth yn hwyluso, yn y pen draw, hynny i ddigwydd. Nawr, mae angen i Gymru godi ei gêm, yn sicr, yn hyn o beth, ac rwy’n edrych ymlaen at glywed beth yw cynlluniau’r Llywodraeth newydd er mwyn gwneud hynny.

Ar draws Lloegr, mae awdurdodau lleol yn sefydlu hefyd, wrth gwrs, gwmnïau cyflenwi ynni dielw. Yng Nghymru, mae gennym ni brofiad o gwmni cyfleustodau dielw llwyddiannus iawn, sef Dŵr Cymru, ac mae’n bryd inni adeiladu ar y llwyddiant hwnnw yn y maes ynni. Mi glywodd y pwyllgor sut y mae rhai awdurdodau lleol yn Lloegr, gan gynnwys Bryste a Nottingham yn benodol, yn gallu targedu tlodi tanwydd drwy gyflenwi ynni i aelwydydd yn eu hardaloedd ar gyfradd ostyngol. Yn Nottingham, mae Robin Hood Energy yn cynnig tariff ar gyfer trigolion dinas Nottingham yn unig a hefyd yn gallu gosod cyfraddau is mewn ardaloedd lle mae yna lawer o dlodi tanwydd.

Nawr, mae cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, wrth gwrs, yn darparu rhwydweithiau gwres lleol ac mae cyngor Wrecsam wedi cyflawni’r cynllun ynni solar mwyaf yn y Deyrnas Unedig, ond mae angen mynd ymhellach. Mae angen sefydlu cwmni gwasanaeth ynni ymbarél dielw. O dan yr ymbarél hon wedyn gall awdurdodau lleol neu gymunedau, hyd yn oed, gynnig cyflenwad ynni yn lleol a’r nod yn y pen draw, wrth gwrs, yw i gwmni o’r fath allu cael ei holl ynni o ffynonellau adnewyddadwy yng Nghymru.

Nawr, allwn ni ddim sôn am bolisi ynni yng Nghymru heb sôn am y grid, ac rydw i wedi dweud droeon yn y Cynulliad yma bod yr amser wedi dod inni symud oddi wrth y model ‘hub and spoke’ o gynhyrchu ynni mewn pwerdai mawr ac yna’i drosglwyddo fe ar hyd a lled y wlad drwy grid hynafol, aneffeithlon a chostus. Mae angen inni symud i fodel o gridiau lleol, clyfrach, gyda’r ynni’n cael ei gynhyrchu yn nes at le mae’n cael ei ddefnyddio, rhwydweithiau sy’n fwy effeithlon yn cynnig mwy o gydnerthedd neu ‘resilience’ i’r gyfundrefn ynni, sy’n llai hagr ar y dirwedd, wrth gwrs, ac yn rhatach hefyd o ran cost cynnal a chadw. Nawr, mae diffyg capasiti ar y grid presennol yng Nghymru yn rhwystr sylweddol hefyd o safbwynt cynhyrchu ynni lleol. Mae angen, felly, i’r grid cenedlaethol, gweithredwyr y rhwydwaith dosbarthu—y DNOs—ac Ofgem chwarae eu rhan wrth ymateb i’r cynnydd ŷm ni am ei weld mewn cynhyrchu ynni gwasgaredig. Yn hynny o beth, wrth gwrs, mae’r adroddiad hefyd yn ei gwneud hi’n glir bod angen i Gymru gael llais llawer mwy cryf a llawer mwy ystyrlon ar y cyrff penodol yma.

Nawr, fe gychwynnodd y pwyllgor amgylcheddol ei waith ar ddechrau’r pedwerydd Cynulliad drwy edrych ar ynni a’r gyfundrefn cynllunio, ac roedd hynny yn ystyriaeth bwysig iawn, wrth gwrs, yn yr adroddiad rydw i’n canolbwyntio arno heddiw. Ni wnaf i ymhelaethu, dim ond ategu bod angen i’r gyfundrefn gynllunio fod yn llawer mwy effeithiol o safbwynt hwyluso projectau ynni lleol a chymunedol, yn arbennig bod yna fwy o flaenoriaeth yn cael ei rhoi i’r sector yna—ymestyn hawliau datblygu a ganiateir, er enghraifft, er mwyn i’r projectau yma fynd yn eu blaen. Mae angen symleiddio’r broses, hefyd, o safbwynt ymgeisio ar gyfer cynllunio a chael caniatâd ar gyfer projectau o’r fath, a hefyd sicrhau bod gan Cyfoeth Naturiol Cymru, er tegwch, y capasiti angenrheidiol i gyflawni dyletswyddau yn y maes yma yn effeithiol ac yn amserol.

Un o’r ffyrdd pwysicaf o gefnogi ynni newydd, wrth gwrs, yw drwy gynyddu sicrwydd yn y farchnad ar gyfer ynni adnewyddadwy, ac rŷm ni’n gwybod bod newidiadau diweddar i’r polisïau ar dariffau cyflenwi trydan a chymorth arall ar gyfer ynni adnewyddadwy wedi achosi ansicrwydd mawr i fuddsoddwyr, yn bennaf, wrth gwrs, o gyfeiriad Llywodraeth y Deyrnas Unedig. A Llundain sydd yn dal nifer o’r pwerau hyn. Ond mae yna ffyrdd gwbl ymarferol y gall Llywodraeth Cymru gyfrannu i wneud gwahaniaeth. Mae yna gyfleoedd i ddarparu tir sy’n berchen gan y Llywodraeth ar gyfer projectau ynni. Mae yna le inni fanteisio i’r eithaf, wrth gwrs, ar bob ffynhonnell posib o gyllid. Nawr, mae hyn yn cynnwys nifer o ffynonellau Ewropeaidd, ac mae rhywun yn gobeithio, wrth gwrs, yn dilyn yr wythnos nesaf, y bydd modd inni gael mynediad at ffynonellau megis cronfa datblygu rhanbarthol Ewrop, megis cyllid Horizon 2020, y rhaglenni datblygu gwledig ac yn y blaen. Mae yna le i gynllun benthyciadau, efallai, yn uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, ac rŷm ni’n gwybod am yr angen i ddarparu gwasanaethau dal llaw i gynorthwyo projectau lleol a phrojectau cymunedol.

Mae yna gyfleoedd o safbwynt hyfforddi a sgiliau ac mae yna nifer fawr o gyfleoedd eraill sydd yn cael eu crybwyll yn yr adroddiad. Mae’r agenda ynni yn amlwg yn un sylweddol. Mae’n faes eang sydd yn cyffwrdd ag ystod o feysydd polisi a phortffolios llawer i Ysgrifennydd Cabinet yn y Llywodraeth newydd, wrth gwrs. Yr un peth sy’n glir, serch hynny: mae’r cyfleoedd i Gymru o gael hyn yn iawn yn eithriadol o gyffrous—buddion a manteision economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol arwyddocaol iawn, iawn. Mae’r her wedi ei osod fan hyn, yn yr adroddiad yma a’i argymhellion. Y cwestiwn nawr yw: sut y mae’r Llywodraeth newydd a’r Ysgrifennydd newydd am ymateb er mwyn gwireddu hyn drwy fynd ati i gyflawni dyfodol ynni craffach i Gymru?

Diolch i Llyr Gruffydd am y cyfle i siarad heno.

For those of us who take the scientific evidence seriously there is no argument that we need to make radical changes to the way we harness and consume energy. And for those of us who take economic evidence seriously, there can be little argument that, to begin narrowing the gap with the rest of the UK, we need to use our natural advantages to create wealth and jobs for our communities. Embracing the huge potential of renewable energy, and energy efficiency, meets both these objectives. We should aim to generate all our energy needs from renewable sources, and aim to export excess energy. And let us bring communities with us. There is no more than 1.5 MW of community-owned generation in Wales, compared with Scotland, where there is 504 MW of community and locally-owned energy. We need to change the way people think about energy, how they consume it and how we produce it. There are real challenges to overcome, but big gains within our grasp. Where there’s a will there’s a way. We need strong leadership from the Welsh Government and we need to work cross-party to make sure that, within the next five years, we’re not wringing our hands at further missed opportunities. Thank you.

Yn gyntaf, mae angen i mi ddatgan buddiant fel buddsoddwr yn Awel, sef menter gymdeithasol sy’n darparu ynni gwynt ar y tir yn nyffryn Aman. Rwyf am gofnodi mai’r mis diwethaf oedd y mis cyntaf mewn gwirionedd i ni gyflenwi mwy o ynni solar ar draws y DU nag ynni glo, ac felly rydym ar groesffordd yn awr. Mae pob un o’r cwmnïau ynni yn dechrau deffro i’r ffaith fod angen iddynt newid eu modelau, ac maent yn dechrau buddsoddi mewn ynni adnewyddadwy. Mae’r cwmnïau olew hefyd yn dechrau buddsoddi mewn ynni adnewyddadwy. Rwy’n bryderus iawn na allai Cymru achub ar y cyfle a’i bod yn cael ei gadael ar ôl yn hytrach na sicrhau bod gennym ynni adnewyddadwy mewn dwylo lleol. Yn amlwg, mae ynni’r llanw ar gyfer y bechgyn a’r merched mawr—mae hwnnw’n fuddsoddiad cyfalaf enfawr—ond gallem gael cynlluniau ar gyfer cynhyrchu ynni’n lleol ar draws ein holl gymunedau os gallwn achub y blaen ar hyn. Mae angen i ni gynorthwyo cymunedau lleol i weld hyn fel mantais, ac mae angen i ni hefyd newid ein perthynas â’r grid fel nad yw’r dosbarthwyr ynni’n lladd prosiectau cymunedol lleol drwy fynnu miliynau o bunnoedd i’w cysylltu â’r grid. Mae’n rhaid i ni allu gwerthu’r ynni yn lleol yn hytrach na’i gludo i ffwrdd i’r grid cenedlaethol yn rhywle.

Cytunaf hefyd â Llyr Gruffydd fod yn rhaid i ni edrych eto ar Ran L o’r Rheoliadau tai. Nid oes pwynt adeiladu tai newydd y bydd yn rhaid i ni eu hôl-osod er mwyn sicrhau’r arbedion effeithlonrwydd sydd angen i ni eu gwneud yn ein holl eiddo ar hyn o bryd beth bynnag. Mae angen i ni fachu ar gyfleoedd yn sgil y ffaith fod gan gyrff newydd ddiddordeb gwirioneddol yn hyn ac mae yna farchnad i bopeth y gallai Cymru ei gynhyrchu gyda’r holl adnoddau gwych a niferus sydd gennym.

Rydw i’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i Llyr Gruffydd am gyflwyno’r ddadl fer hon. Fel y dywedoch, dyma’r gyntaf yn y pumed Cynulliad hwn, ac rwy’n credu ei fod yn bwnc pwysig iawn i’w ddewis ar gyfer y ddadl gyntaf.

Mae adroddiad y Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd ar ynni craffach yn gyfraniad pwysig iawn, rwy’n credu, i’r ddadl ar y polisi ynni, ac rwy’n edrych ymlaen at ymateb iddo’n ffurfiol maes o law. Felly, rwyf am sicrhau Llyr a phawb o’r Aelodau na fydd yn cael ei anghofio, oherwydd mae wedi bod yn un o’r pethau cyntaf i mi ei ddarllen, mewn gwirionedd, ers cael y portffolio sy’n cynnwys ynni.

Mae Llywodraeth Cymru yn rhannu llawer o weledigaeth y pwyllgor ar gyfer y dyfodol, ac rwy’n meddwl eich bod yn hollol gywir, Llyr—mae’n adeiladol ac mae’n cyflwyno atebion ymarferol iawn, a chredaf fod angen i ni ei ystyried yn ofalus iawn. Rwy’n meddwl bod angen i ni edrych hefyd ar gyhoeddiad diweddar adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig ar yr un pryd. Rwy’n cael cyngor hefyd gan y grwpiau gorchwyl a gorffen a sefydlwyd gan Weinidog yr Economi, Gwyddoniaeth a Thrafnidiaeth yn ystod y tymor Cynulliad diwethaf.

Rwy’n credu y dylem oll ymdrechu i greu Cymru lle mae ynni carbon isel yn sbardun allweddol mewn economi fywiog, lle mae’r sector ynni yn parhau i dyfu’n gryf ac yn creu swyddi o ansawdd da, a lle mae cymunedau yn ysgogi’r agenda ynni ac yn elwa’n uniongyrchol o gynhyrchu ynni’n lleol. Mae ynni’n sail i’n holl ffordd o fyw yng nghymdeithas heddiw, ac rwy’n meddwl bod y pwynt a wnaeth Lee Waters ynglŷn â’r angen i fynd â’r gymuned gyda chi—mae’n rhaid i chi eu cael i ddeall eu defnydd o ynni, a sut y gallwn fwrw ymlaen â hynny. Trwy gydol yr ymchwiliad rwy’n meddwl bod y pwyllgor wedi cael llawer iawn o dystiolaeth ar sut y gellid symud ymlaen gyda’r newid i system ynni craffach yng Nghymru, ac unwaith eto, rwy’n credu bod hyn yn gyfraniad gwerthfawr iawn i’r agenda hon.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Weinidog?

Gwnaf, Nick.

Diolch i chi am ildio. Clywais yr hyn a ddywedoch o ran cymunedau lleol yn cael manteision o gynlluniau ynni adnewyddadwy lleol. Wrth gwrs, dyna beth y dylent ei gael, a dyna beth rydym am iddynt ei gael, ond cafwyd rhai achlysuron yn fy etholaeth pan na chafodd y manteision cymunedol hynny eu gwireddu, ac mae cwmnïau wedi ceisio peidio â rhoi’r lefel lawn o fanteision y dylent eu cael. Felly, a wnewch chi edrych ar ffyrdd o fynd i’r afael â hynny?

Dof at hynny mewn eiliad. Cefais gyfarfod y bore yma, mewn gwirionedd, gyda Carl Sargeant, sydd bellach yn gyfrifol am dai, wrth gwrs, pan fuom yn trafod yr union fater hwnnw. Ond byddaf yn cyfeirio at hynny yn nes ymlaen.

Rwy’n meddwl bod y system ynni eisoes yn cael ei thrawsnewid, ac mae hyn yn amlwg o’r adroddiad ar gynhyrchu ynni carbon isel a gyhoeddwyd gennym fis Tachwedd diwethaf. Roedd gan Gymru 2,280 MW o gapasiti ynni adnewyddadwy wedi’i osod ar ddiwedd 2014, ac roedd wedi codi o 1,101 MW yn 2012; cyflawnwyd 14,380 o brosiectau ar draws Cymru, o fferm wynt ar y môr 576 MW Gwynt y Môr i bron 11,000 o araeau ffotofoltaidd solar. Gwyddom fod datblygiadau wedi parhau yn ystod y 18 mis ers hynny, ac rwy’n meddwl bod yna gyfleoedd ar gyfer y dyfodol, ac mae hynny’n cynnwys prosiect £12 biliwn Wylfa Newydd yng ngogledd Cymru ac wrth gwrs, y morlyn llanw ym mae Abertawe.

Mae angen i ni sicrhau bod gennym gymysgedd ynni hyblyg ac amrywiol iawn yma yng Nghymru, ac wrth i ni symud ymlaen tuag at economi carbon isel, mae angen i’n blaenoriaethau ynni gefnogi swyddi a sgiliau carbon isel, gan sicrhau bod datblygiadau ynni o fudd i bobl Cymru a bod y system reoleiddio yn gwarchod eu buddiannau. Ar y cyd ag adroddiad y pwyllgor, rwy’n gweld rôl bwysig a chynyddol i gynhyrchu a chyflenwi’n lleol yn seiliedig ar ffynonellau adnewyddadwy, gyda dulliau storio mwy clyfar a dulliau o reoli’r grid yn lleol, ac unwaith eto, dros y pum mlynedd diwethaf, rwy’n meddwl ein bod bellach wedi sefydlu fframwaith i bolisïau a deddfwriaeth a fydd yn galluogi’r newid hwnnw. Rydym wedi darparu arweinyddiaeth drwy’r set arloesol o ddeddfau sy’n defnyddio’r ysgogiadau sydd gennym. Cynlluniwyd Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 i gynyddu lles Cymru drwy sicrhau bod pob un o’n camau gweithredu yn darparu manteision cymdeithasol, economaidd, diwylliannol ac amgylcheddol, ac mae’n rhaid i ni barhau i hyrwyddo camau gweithredu ar ynni, gan ddarparu manteision niferus a helpu i gyflawni’r nodau llesiant. Bydd hyn yn golygu symud y targed statudol ar newid hinsawdd a chyllidebu carbon sy’n ofynnol o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn ei flaen. Bydd gan fyrddau gwasanaethau cyhoeddus lleol rôl bwysig yn trosi targedau’n gamau gweithredu lleol, a bydd cynhyrchu ynni carbon isel ac arbed ynni yn elfennau craidd yn y broses o’u cyrraedd. Yn wir, bydd angen i ynni fod yn ystyriaeth sylfaenol mewn Cynlluniau Datblygu Lleol. Atgoffwyd awdurdodau lleol am y gofyniad hwn i gynllunio’n gadarnhaol ar gyfer ynni adnewyddadwy, a byddwn yn parhau i’w cynorthwyo i wneud hyn.

Mae’r newidiadau i’r cyfundrefnau cydsynio a addawyd drwy Ddeddf Ynni y DU 2016 a Bil Cymru, yn ogystal â gweithredu gweithdrefn ar gyfer datblygiadau o arwyddocâd cenedlaethol, yn rhoi cyfle i wneud penderfyniadau am brosiectau ynni adnewyddadwy arwyddocaol er budd pobl Cymru. Rydym wedi cyhoeddi strategaeth arbed ynni a datganiad ar ynni lleol sy’n gosod cyfeiriad clir ar gyfer Cymru. Fodd bynnag, nid yw’r polisi ynni a rheoleiddio’r farchnad yn faterion sydd wedi’u datganoli, felly rydym yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU, gyda gweithredwyr y grid ac Ofgem i sicrhau’r newid yn y rheoliadau ac yn y marchnadoedd sydd ei angen ar Gymru.

Ar gyfer adeiladau newydd, mae gwella perfformiad ynni drwy safonau adeiladu yn bwysig o ran cyflawni ein hamcanion llesiant. Soniais wrth Nick Ramsay fy mod wedi cyfarfod â Carl Sargeant bore yma. Ei bortffolio ef sy’n cynnwys adeiladu tai bellach, a buom yn siarad ynglŷn â’r modd y mae angen i ni adeiladu tai ar gyfer y dyfodol. Mae’n rhaid i ni godi safonau mewn modd costeffeithiol sy’n cydnabod pwysigrwydd economaidd adeiladu tai yng Nghymru, ac rydym yn mynd i barhau i weithio gyda’r diwydiant i sicrhau ein bod yn cydbwyso’r angen i leihau’r galw am ynni mewn tai newydd gyda’r angen i ateb y galw am dai. Nid wyf yn meddwl y gallwn barhau i adeiladu yr un math o dai a disgwyl na fydd ynni carbon isel yn rhan ohonynt, oherwydd yn amlwg, wrth i gostau ynni godi, nid y tai rydym wedi bod yn eu hadeiladu fydd yr hyn y bydd pobl eu heisiau yn y dyfodol.

A wnaiff y Gweinidog ildio?

A wnewch chi aros eiliad? Rwy’n credu hefyd fod angen i ni symleiddio cynllunio, a chyfeiriodd Jenny Rathbone a Lee Waters at fanteision ynni cymunedol. A chyfeiriodd rhywun—ni allaf gofio pwy—at dir. Ac unwaith eto, mae gan Lywodraeth Cymru dir ac rydym yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud, efallai, i gynnal cynllun peilot i weld pa fath o dai y gallwn eu creu. Fe ildiaf.

Diolch. Ar y model economaidd o berswadio adeiladwyr tai i adeiladu tai o safon uwch, mae gennym her sylweddol yn ein hwynebu o ran archwilio model economaidd gwahanol i ganiatáu i hyn ddigwydd, oherwydd ar hyn o bryd nid yw adeiladwyr tai mawr yn y sector preifat yn mynd i gydymffurfio ag unrhyw beth arloesol sy’n ychwanegu at gost y tai niferus y maent yn eu hadeiladu. Felly, pa ystyriaethau sydd gennych chi a’ch cyd-Weinidogion ar gyfer archwilio ffyrdd gwahanol o gyllido tai?

Dyna’r union beth roeddem yn ei drafod; mae gennym bum datblygwr mawr yng Nghymru na fyddent efallai yn cael eu perswadio i adeiladu’r math o dai rydym yn sôn amdanynt. Felly, yr hyn a wneuthum gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant y bore yma, a swyddogion, oedd siarad ynglŷn â sut y gallwn glustnodi awdurdod lleol o bosibl i ni allu cynnal rhyw fath o gynllun peilot gyda hwy. Byddai llawer o risg ynghlwm wrth hynny—rydym yn derbyn hynny—ond os ydym yn mynd i fod o ddifrif ynglŷn â gwneud hyn, rwy’n meddwl mai dyna’r math o beth sy’n rhaid i ni ei wneud.

I fynd yn ôl at fanteision cymunedol, mae gennyf fferm yn fy etholaeth yn Wrecsam sy’n cynnwys treulydd anaerobig, ac i ddychwelyd at y manteision cymunedol, roedd perchnogion fferm a adeiladodd y treulydd anaerobig yn ei chael yn eithaf anodd ymgysylltu â’r gymuned. Hynny yw, roedd hyn nifer o flynyddoedd yn ôl bellach, ac rwy’n credu ei bod yn llawer haws yn awr, mae’n debyg, wrth symud ymlaen.

Rydym hefyd wedi datblygu pibell sector cyhoeddus ar gyfer arbed ynni, ynni adnewyddadwy a phrosiectau gwres gyda gwerth cyfalaf o dros £400 miliwn. Er mwyn gwireddu’r cyfle hwn, rydym wedi datblygu pecyn cyllid twf gwyrdd buddsoddi i arbed, sydd wedi ymrwymo £13 miliwn o gyllid ad-daladwy ar gyfer prosiectau twf gwyrdd yn y sector cyhoeddus y flwyddyn ariannol hon, gan adeiladu ar fwy na £20 miliwn a ymrwymwyd yn flaenorol. Bydd y cyllid hwn yn cael ei ailgylchu i mewn i brosiectau pellach wrth iddo gael ei ad-dalu.

Rydym hefyd wedi sefydlu ein gwasanaeth Re:fit Cymru i ddarparu ôl-osodiadau sy’n gwarantu arbedion ynni i gyrff cyhoeddus. Disgwylir i’r rhaglen hon ddarparu £30 miliwn o fesurau arbed ynni ac ynni adnewyddadwy yn ystod y tair blynedd nesaf.

Bydd angen i ni sicrhau bod rhwydweithiau pŵer yn addas ar gyfer y newidiadau rydym yn disgwyl iddynt ddigwydd dros y degawdau nesaf. Mae angen i ni weld mwy o asedau cynhyrchu mewn dwylo lleol, a mwy o fuddsoddi mewn diweddaru’r seilwaith ynni er mwyn ein galluogi i sicrhau cydbwysedd mwy effeithiol rhwng cyflenwad a galw lleol. Ac mae angen i ni fod yn glir iawn ynghylch yr heriau y byddai ynni lleol yn eu creu, gan gynnwys y capasiti a’r adnoddau sydd eu hangen i reoli’r system yn effeithiol, a’r angen am newidiadau sylweddol yn y ffordd y mae’r diwydiant yn cael ei reoleiddio ar hyn o bryd. Fodd bynnag, bydd nifer o fanteision i hyn, a bydd yn creu swyddi da ac yn cadw costau i lawr drwy berchnogaeth leol.

Dylai storio ynni fod yn dechnoleg arbennig o werthfawr ar gyfer defnyddio mwy o ynni adnewyddadwy, yn enwedig mewn ardaloedd o Gymru sydd â chyfyngiadau grid sylweddol, ac mae’n debygol o chwarae rhan gynyddol bwysig yn y system ynni. Mae storio’n rhan o’n dull o arloesi ar lefel leol, ac mae ein rhaglen byw yn glyfar yn cefnogi nifer o brosiectau arloesol a fydd yn darparu dysgu, yn ogystal â’n rhoi ar y map mewn byd sy’n defnyddio ynni’n fwy clyfar.

Mae gwasanaeth ynni lleol Llywodraeth Cymru hefyd yn cefnogi prosiectau lleol arloesol. Mae’r gwasanaeth yn helpu cymunedau i wneud penderfyniadau gwybodus ynglŷn â’r dewisiadau ynni cywir ar eu cyfer hwy, yn seiliedig ar eu hanghenion a’r adnoddau sydd ar gael.

Rydym eisoes yn darparu lefel uwch o gymorth grant nag yn yr Alban neu yn Lloegr ar gyfer y camau cynharaf o ddatblygu prosiectau, y camau sy’n cynnwys fwyaf o risg, ac mae ein cronfa benthyciadau cylchdroi yn fwy hyblyg na rhaglen CARES yr Alban. Gall y gronfa ddarparu benthyciadau ar gyfer datblygu a chyfalaf adeiladu, ac ar hyn o bryd mae gennym £4.5 miliwn ar gael ar gyfer buddsoddi.

Os ydym am drawsnewid y ffordd rydym yn meddwl am ynni, rwy’n meddwl ein bod i gyd yn derbyn bod angen i ni weithio gydag ystod o bartneriaid i rannu’r angen am newid, a’r manteision a ddaw ohono. Fel y dywedais ar y dechrau, rwy’n meddwl o ddifrif y bydd adroddiad y pwyllgor yn bwysig i fy nghynorthwyo i a gweddill y Llywodraeth wrth fynd ati i gyflawni’r newid hwn, ac edrychaf ymlaen yn fawr at weithio gydag ystod eang o bobl, gan gynnwys yr holl Aelodau, ar ddatblygu’r maes polisi pwysig hwn yn fy mhortffolio. Diolch.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet. Daw hynny â thrafodion y dydd i ben.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:25.