Rwy’n galw yn awr ar lefarwyr y pleidiau i ofyn cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet. Yn gyntaf, yr wythnos yma, llefarydd Plaid Cymru, Bethan Jenkins.

Diolch i chi a phob lwc yn eich portffolio, Weinidog. Rwy’n credu ei bod yn bwysig i ni gael golwg wrthrychol ar y cam penodol hwn ar natur eich portffolio, yn enwedig mewn perthynas â’r agenda tlodi. Cafwyd adroddiad damniol iawn flwyddyn yn ôl, ac adroddiad hefyd yn ystod y tymor diwethaf, gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol ar y diffyg data cadarn mewn perthynas â rhai o’ch cynlluniau gwrthdlodi. Er na fyddai neb yn gallu dadlau ynghylch natur y cynlluniau penodol hynny a’r prosesau meddwl sy’n sail iddynt, mae’n bwysig iawn i ni ddeall sut rydych yn dadansoddi’r data hwnnw er mwyn i chi weld, wrth symud ymlaen, pa mor llwyddiannus yw’r prosiectau hynny. Weinidog, a allwch ddweud wrthym, ar ôl ychydig wythnosau o fod yn y swydd, beth rydych yn bwriadu ei wneud mewn perthynas â data a sut y byddwch yn ei gyflwyno’n effeithiol i Aelodau’r Cynulliad?

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn a’i neges o ewyllys da, ac yn yr un modd i’r Aelod a fydd yn fy nghysgodi. Mae tlodi bellach yn gyfrifoldeb i bob un o Ysgrifenyddion y Cabinet a holl Weinidogion y Llywodraeth, ac mae gennym oll rôl ar y cyd. Mae gennyf faterion penodol sy’n ymwneud â thlodi gyda chymunedau, a byddaf yn gweithio gyda fy nhîm yn y Llywodraeth i ddatrys rhai o’r problemau hynny. Byddaf yn gwneud datganiad cyn bo hir am egwyddorion yr adran hon a’r hyn rydym yn ceisio ei gyflawni. Rwy’n credu bod mynd i’r afael â thlodi yn heriol iawn i unrhyw Lywodraeth. Yn y 17 mlynedd rydym wedi bod mewn grym yma, mae yna bethau y gallwn eu lliniaru a cheisio lliniaru yn eu herbyn, ond nid yw’r holl ddulliau ar gyfer mynd i’r afael â’r tasgau heriol sydd o’n blaenau yn ein meddiant ni. Rwy’n ceisio canolbwyntio fy mhortffolio yn awr yn benodol ar ddau faes: y cyntaf yw adfywio economaidd, a’r ail yw lles. Mae’r agwedd les ar hyn yn ymwneud â mynd i’r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, gan fy mod yn credu, os gallwn drwsio cymunedau ar oedran ifanc—ymyrraeth gynnar gyda phobl ifanc—mae gennym lawer gwell cyfle yn y tymor hir. Ond byddaf yn dod yn ôl i’r Siambr gyda mwy o fanylder, ac rwy’n hapus i rannu mwy o fanylion â’r Aelod mewn cyfarfod preifat os yw’r Aelod yn dymuno hynny.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Yn amlwg, nid wyf yn erbyn i Weinidogion eraill gael tlodi yn eu portffolios, ond mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr, yn y pen draw, fod yna un Gweinidog a fydd yn gyfrifol. Rydym wedi cael profiadau mewn pwyllgorau lle rydym wedi gofyn cwestiynau am dlodi i amryw o Weinidogion, ac maent bob amser o bosibl heb ateb y cwestiynau hynny am nad yw wedi bod yn rhan o’u briff penodol.

Mae fy ail gwestiwn yn ymwneud ag agwedd economaidd eich ateb. Dywedodd y Gweinidog blaenorol, Lesley Griffiths, ei bod wedi bod yn targedu Cymunedau yn Gyntaf yn fwy ar gael pobl yn ôl i mewn i waith. Er fy mod, unwaith eto, yn credu bod hynny’n ardderchog, mae angen i ni weld sut y caiff ei fesur a sut y mae’r targedau hynny wedyn yn cael eu dilyn i wneud yn siŵr fod y cynlluniau hyn yn cael eu cyfeirio yn y ffordd fwyaf effeithiol er mwyn sicrhau bod pobl yn ein cymunedau Cymunedau yn Gyntaf yn dod o hyd i waith. A allwch ddweud wrthym sut, o bosibl, y byddwch yn newid pwyslais Cymunedau yn Gyntaf mewn perthynas â’r agenda benodol honno, wrth symud ymlaen, a sut y byddwch yn annog pleidiau eraill i gymryd rhan yn y drafodaeth?

Mae gennym lawer o raglenni gwrthdlodi a rhaglenni sgiliau ac rwy’n gweithio gyda’r Gweinidog sy’n gyfrifol am hynny. Un o’n hymrwymiadau yw creu 100,000 o brentisiaethau newydd, gan weithio gyda’r rhaglen Cymunedau yn Gyntaf a Cymunedau am Waith. Mae Cymunedau am Waith yn cael ei roi mewn perygl mawr oherwydd y refferendwm yfory. Os byddwn yn gadael yr UE, beth fydd yn digwydd i’r cynllun, o ran y bobl sy’n rhan o’r rhaglenni hynny, a rhaglenni ar gyfer y dyfodol? Mae gennyf ystadegau ar gyfer y rhaglenni a oedd gennym yn ystod y Llywodraeth ddiwethaf, a byddwn yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod a’u rhoi yn y Llyfrgell, Lywydd.

Diolch am yr ateb hwnnw. Mae’r trydydd cwestiwn, ac rwy’n siŵr eich bod chi’n gwybod yn iawn am hyn—. Roedd Bil gen i am gynhwysiant ac addysg ariannol y tymor diwethaf. Roeddwn wedi gweithio eto gyda’r cyn-Weinidog a’r grŵp a oedd yn gweithio ar syniadaeth a strategaeth newydd ar gyfer cynhwysiant ariannol. A allaf ofyn beth sydd yn digwydd yn awr gyda’r gwaith tyngedfennol hwnnw? Roedd gen i gynrychiolydd ar y grŵp hwnnw. A fydd y cynrychiolydd hwnnw’n parhau i weithio gyda mi a chi, fel Gweinidog? Beth yr ydych yn bwriadu ei wneud yn hynny o beth, gan ei bod yn agenda mor bwysig?

Mae cynhwysiant ariannol a llythrennedd ariannol yn rhywbeth rydym yn ceisio’u cynnwys yn rhaglen y cwricwlwm. Byddaf yn gweithio gyda’r Gweinidog addysg i weld sut y gallwn hyrwyddo hynny yn ystod yr wythnosau nesaf. Efallai y byddai’r Aelod hefyd yn hoffi ysgrifennu at y Gweinidog addysg i ddweud sut y gallai ei helpu i roi sylw blaenllaw i hynny yn ein hysgolion a’n colegau ledled Cymru.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Mark Isherwood.

Diolch. Mae’r adroddiad a gyhoeddwyd fis Rhagfyr diwethaf gan y Comisiwn Symudedd Cymdeithasol a Thlodi Plant, ‘State of the Nation 2015: Social Mobility and Child Poverty in Great Britain’, dan gadeiryddiaeth Alan Milburn, gwleidydd a berchir yn fawr, wedi dangos bod tlodi plant absoliwt yng Nghymru—mae plant sy’n byw yng Nghymru yn fwy tebygol o fod yn byw mewn tlodi parhaus, ac roedd nifer y plant mewn aelwydydd di-waith yng Nghymru yn uwch nag yn unman arall ym Mhrydain. Roedd yr adroddiad yn gwneud tri argymhelliad penodol i Lywodraeth Cymru. Sut rydych yn ymateb, o ystyried eich ymateb i lefarydd Plaid Cymru mai chi yw’r pwynt cyswllt unigol ar y mater hwn ar ran Llywodraeth Cymru, i argymhelliad 1, a oedd yn argymell dull mwy trylwyr yn seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer gostwng lefelau tlodi? Mae’n datgan:

Os yw Llywodraeth Cymru am gyflawni’r effaith fwyaf o’i pholisïau a’i rhaglenni, mae angen iddi gynnal adolygiad er mwyn sicrhau: bod eglurder ynghylch pa broblem y mae’r polisïau yn ceisio mynd i’r afael â hi, yr hyn y byddant yn ei gyflawni a sut y byddant yn ei gyflawni... fod polisïau’n gosteffeithiol ac wedi’u targedu’n briodol er mwyn sicrhau’r effaith fwyaf... Yn ogystal, dylai Llywodraeth Cymru dreialu polisïau a rhaglenni newydd er mwyn asesu effaith a gwerth am arian cyn iddynt gael eu gweithredu ledled y wlad.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn, ond, edrychwch, ni allwch gadw eich dwylo yn lân ar hyn, Mark. Dywedais yn gynharach fod trechu tlodi yng Nghymru yn arbennig o anodd am nad oedd gennym yr holl ddulliau yn ein meddiant. Mae Llywodraeth Geidwadol y DU wedi torri £1.2 biliwn oddi ar gyllid Cymru, ac mae hynny’n effeithio ar wasanaethau cyhoeddus. Felly, er y byddwn yn ceisio ac yn parhau i weithio gyda’n partneriaid i gyflawni gwell canlyniadau ar gyfer ein teuluoedd ledled Cymru, carwn ofyn hefyd i’r Aelod gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU i chwilio am gyllid teg i Gymru, fel y gallwn ei drosglwyddo ymlaen i deuluoedd yma yng Nghymru.

Wrth gwrs, mae polisi Llywodraeth y DU yn berthnasol ar draws y DU, ond nododd yr adroddiad hwn mai yng Nghymru roedd y lefelau uchaf o bobl heb waith, y lefelau uchaf o dlodi plant, a’r lefel isaf o ffyniant o blith gwledydd y DU. Ni all hynny ond deillio o’r materion a gyflawnwyd ar lefel ddatganoledig yng Nghymru dros y 17 mlynedd diwethaf. Felly, sut rydych yn ymateb i argymhelliad 2?

Gwella ansawdd y gweithlu mewn ysgolion... Mae sicrhau bod gan blant athrawon o ansawdd uchel ym mhob pwnc yn hanfodol er mwyn gwella eu cyfleoedd bywyd.

Roeddent yn dweud,

Y cam cyntaf i gyflawni hyn yw gwneud addysgu yng Nghymru yn fwy deniadol i athrawon o ansawdd da... mecanweithiau gwell i annog myfyrwyr newydd i ymgymryd â hyfforddiant athrawon yng Nghymru ac athrawon newydd gymhwyso i weithio yng Nghymru... gwella hyfforddiant athrawon yng Nghymru... fel y byddai gwella prosesau nodi, darparu ac asesu datblygiad parhaus athrawon.

Dyna oedd eu hail argymhelliad. Fel y pwynt cyswllt yn Llywodraeth Cymru, buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi sylwadau ar hynny.

Wrth gwrs, rwy’n cydnabod yr holl faterion a nodwyd yn yr adroddiad hwnnw, ond rwy’n credu mai’r pwynt rydych wedi colli golwg arno’n llwyr oedd y ffaith fod angen cyllid i weithredu llawer o’r rhaglenni hyn. Ac rydym yn wynebu heriau eithriadol yn y ffordd rydym yn rheoli ein cyllidebau oherwydd yr her y mae Llywodraeth y DU wedi ei gosod i ni. Rydym yn edrych gyda’n gilydd ar sut rydym yn trechu tlodi ar draws Ysgrifenyddiaeth y Cabinet. Byddwn yn parhau i wneud hynny er lles gorau ein plant.

Mae’r amgylchedd cyllidebol a bennwyd gan Lywodraeth y DU yn bodoli yn Lloegr ac yn yr Alban hefyd, ond mae Cymru ar ei hôl hi yn y meysydd hyn. Y trydydd argymhelliad a’r argymhelliad olaf a osododd y comisiwn ar gyfer Llywodraeth Cymru oedd cynnwys busnes yn ei hymgyrch i leihau tlodi plant a chynyddu symudedd cymdeithasol. Roeddent yn dweud y dylech gynyddu ymdrechion i weithio gyda chwmnïau, gan gynnwys cyflogwyr mawr yng Nghymru, er mwyn creu compact busnes i hyrwyddo mynediad tecach at gyflogaeth o ansawdd uchel, ac roeddent yn dweud y dylid annog busnesau i ymgysylltu’n strategol â phobl ifanc mewn ysgolion, cadw at arferion gorau mewn perthynas ag interniaethau a phrentisiaethau; diwygio’r broses ddethol i ddileu rhagfarn anymwybodol; agor llwybrau wedi’u strwythuro’n dda ar gyfer pobl nad oes ganddynt radd i yrfaoedd o safon uchel; monitro a gwerthuso perfformiad ar wella mynediad; a chefnogi’r cyflog byw—rhywbeth y byddwch yn cytuno ag ef. Nawr, roedd hyn ym mis Rhagfyr, ar ôl 16 mlynedd a hanner o Lywodraeth Lafur, ac ar ôl pedair blynedd a hanner o’r Llywodraeth Lafur ddiwethaf. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech gadarnhau sut y mae’r Llywodraeth Lafur hon yn mynd i wneud pethau’n wahanol er mwyn mynd i’r afael â’r pryderon hyn.

Cyfeiriaf yr Aelod at y strategaeth trechu tlodi a’r strategaeth tlodi plant y byddwn yn eu hadnewyddu eleni.

Llefarydd UKIP, Mark Reckless.

Diolch, Lywydd. Yn ystod ei ymweliad â Stadiwm Dinas Caerdydd ddoe, dywedodd y Prif Weinidog y byddai Llywodraeth Cymru, yn dilyn pleidlais dros adael, yn datblygu ei pherthynas ar wahân ei hun gyda’r Undeb Ewropeaidd. A yw’r Gweinidog yn gwybod beth a olygai, neu sut y bydd hyn yn effeithio ar ei bortffolio?

Efallai y byddai’r Aelod yn dymuno gofyn y cwestiwn i’r Prif Weinidog, gan mai rhywbeth a ddywedodd ef oedd hynny nid rhywbeth a ddywedais i. Ond mae gennyf farn ar hyn; mae’r Prif Weinidog wedi bod yn glir iawn ynglŷn â phwysigrwydd bod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd, ac i Gymru fod yn aelod o’r UE. Mae’r Aelod—rwy’n gwybod nad yw’n byw yng Nghymru yn draddodiadol, ac nad oes ganddo ddiddordebau Cymreig—ond yr hyn sydd gennym yma, a’r hyn y mae’r Prif Weinidog yn awyddus iawn i’w wneud, yw sicrhau ei fod yn cynrychioli pobl Cymru’n dda, a thrwy fod yn rhan o’r UE y mae gwneud hynny.

Rwy’n byw yng Nghymru. Rwyf braidd yn bryderus nad yw’r Gweinidog yn ymwybodol o’r hyn y mae’r Prif Weinidog yn bwriadu ei wneud yn y maes hwn. Mae wedi siarad yn huawdl am gronfeydd yr Undeb Ewropeaidd ac adfywio cymunedol, ond mae’n ymddangos ei fod ef a’i Lywodraeth yn dilyn trywydd ymwahanol drwy’r cydweithio hwn â Phlaid Cymru. Tybed oni wneid defnydd gwell ohono’n gweithio gyda Llywodraeth San Steffan i sicrhau ein bod, yn ogystal â pharhau i gael yr holl arian hwn yn llifo i Gymru, ein bod hefyd yn cael ein cyfran o’r difidend annibynniaeth o £10 biliwn sy’n ddyledus?

Nid yw sylwadau’r Aelod yn syndod o ystyried y blaid y mae’n rhan ohoni’n awr. Y ffaith yw bod gweithio gyda phlaid arall—gyda San Steffan—yn rhywbeth rydym yn ei wneud yn rheolaidd. Nid yw’n beth newydd i weinyddiaeth ddatganoledig wneud hynny, ond nid yw’n amhosibl i ni weithio gyda’n cyfeillion ar draws Ewrop chwaith, a dyna ddylai’r Aelod feddwl amdano’n ofalus yfory.

Ac ar y prosiectau y mae’r Gweinidog yn sôn amdanynt—adfywio cymunedau a thu hwnt—lle y dywedir wrthym pa mor wych yw’r arian Ewropeaidd, mae’n aml yn dod gydag amodau a chyfyngiadau ynghlwm wrtho. Rwy’n meddwl tybed a oes yna unrhyw un o’r prosiectau hynny y mae’r Gweinidog yn credu y gellid ei wneud yn well pe bai Llywodraeth Cymru yn ddilyffethair o ran y modd y caiff wario’r arian hwnnw?

Nid yw’r Aelod wedi ymddangos yng Nghymru nes yn ddiweddar, cyn yr etholiad, ac mae’n debyg nad yw’n gyfarwydd iawn â llawer o’r ardaloedd rydym i gyd yn eu cynrychioli yn y Siambr hon. Ond gadewch i mi dynnu sylw at un ardal yn Sir Fynwy, sydd yn ei ranbarth ef rwy’n credu, lle mae 305 o fentrau wedi’u cynorthwyo a 430 o fentrau wedi’u creu, gyda 865 o swyddi yn Nhrefynwy ei hun, diolch i’r cyllid UE rydych chi a’ch cyd-Aelodau yn ei roi mewn perygl.