2. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â digartrefedd yn ne Cymru? OAQ(5)0225(FM)

Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sicrhau bod pawb sy'n ddigartref neu mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt. Mae ystadegau'n dangos y llwyddwyd i atal digartrefedd y llynedd mewn 65 y cant o'r holl aelwydydd a oedd mewn perygl o fod yn ddigartref.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae cynghorau ledled Cymru yn targedu pobl ddigartref ac yn ceisio gwahardd cysgu ar y stryd, ac eto ychydig iawn y mae’r un cynghorau hyn yn ei wneud i sicrhau llety ar gyfer yr unigolion hynny nad oes ganddyn nhw unrhyw ddewis ond cysgu ar y stryd. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot a Heddlu De Cymru wedi dechrau ymgyrch i atal ymddygiad gwrthgymdeithasol ac ar y sail hon yn targedu pobl sy'n cysgu ar y stryd yng nghanol tref Castell-nedd yn rhan o Ymgyrch Avalanche. Fodd bynnag, nid yw Cyngor Castell-nedd Port Talbot wedi agor unrhyw lochesi ychwanegol i bobl ddigartref nac wedi cynyddu nifer y tai cymdeithasol sydd ar gael. Brif Weinidog, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i atal awdurdodau lleol rhag erlid y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, a chanolbwyntio yn hytrach ar roi terfyn ar ddigartrefedd, gan edrych ar ffactorau achosol pob unigolyn digartref? A wnaiff Llywodraeth Cymru sicrhau bod stoc tai cymdeithasol digonol ar gael ac annog awdurdodau lleol i ailwampio rhai o'r adeiladau gwag niferus y maen nhw’n berchen arnynt ar gyfer digartrefedd tan y bydd unigolyn—

Mae'r datganiadau yfory.

Nid wyf yn broffwyd. Ac atebion fel y prif amcan—

A wnewch chi ddod at eich cwestiwn os gwelwch yn dda?

Mae'n ddrwg gennyf, gallaf. Yn hytrach na gwrthwynebu digartrefedd a rhoi pobl yn y carchar am grwydradaeth, a allwn ni gael cynllun i helpu pobl ddigartref?

Wel, rwyf i’n gwrthwynebu digartrefedd. Nid yw crwydradaeth wedi bod yn drosedd ers cryn amser. Nid ydym ni’n brandio pobl mwyach, fel yn wir flynyddoedd lawer yn ôl. Ond dyma’r pwynt: atal sy’n allweddol yn y fan yma, ac mae'r ffaith fod 65 y cant o'r holl aelwydydd a oedd mewn perygl o fod yn ddigartref wedi cael eu helpu cyn iddyn nhw ddod yn ddigartref yn bwysig. Mae'n hynod bwysig cael tai cymdeithasol. Dyna pam, wrth gwrs, mae gennym ni darged o 20,000 o gartrefi i gael eu hadeiladu yn ystod y Llywodraeth hon ac, wrth gwrs, pam yr ydym ni’n rhoi terfyn ar yr hawl i brynu—does dim pwynt ceisio llenwi'r bath gyda'r plwg allan. Felly, rydym ni’n gwybod y bydd llawer mwy o dai ar gael yn y dyfodol i bobl, gan geisio ymdrin â'r difrod a grëwyd yn y 1980au, wrth i dai gael eu gwerthu heb gael rhai eraill yn ei lle. Ac, wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod awdurdodau lleol yn defnyddio'r rhaglen Cefnogi Pobl a'r grant atal digartrefedd er mwyn gwneud yn siŵr bod pobl sy'n dod yn ddigartref yn cael eu helpu, yn hytrach na'r broblem ddigartrefedd a grëwyd heb os gan y Torïaid yn y 1980au.

Brif Weinidog, roedd yr Aelod dros Orllewin De Cymru yn llygad ei le i dynnu sylw at nifer y cartrefi gwag neu nad ydynt ar gael ar hyn o bryd—dros 20,000. Mae hynny’n fwy na’ch targed ar gyfer tai fforddiadwy yn nhymor cyfan y pumed Cynulliad hwn. Mae'n ymddangos i mi fod llawer o bobl sydd yn nid yn unig mewn perygl o fod yn ddigartref, ond nad ydynt wedi gallu ffurfio eu haelwydydd eu hunain ac yn gorfod aros mewn llety y byddai'n well ganddyn nhw ei adael. Un ffordd o fynd i'r afael â hyn, yn rhannol, fyddai edrych ar y cartrefi hynny nad ydynt yn cael eu defnyddio ar hyn o bryd.

Mae gennym ni hanes llwyddiannus yn hynny o beth. Os cofiaf yn iawn, daethpwyd â thua 6,000 o gartrefi yn ôl i ddefnydd trwy'r fenter cartrefi gwag. Ac mae’r Aelod yn llygad ei le i ddweud, tra bod tai yn wag a phobl angen cartrefi, bod angen unioni’r sefyllfa honno felly. Ac mae'r ffaith y daethpwyd â chynifer o filoedd o gartrefi yn ôl i ddefnydd yn arwydd o hynny.

Brif Weinidog, mae analysis gan Shelter Cymru yn dweud bod yna wahaniaethau mawr rhwng awdurdodau lleol yng nghyd-destun y targedau y maen nhw’n eu cael o ran osgoi cael pobl mewn i ddigartrefedd. Er enghraifft, mae’r llwyddiant gorau yng Ngwynedd, lle mae 84.6 y cant o bobl yn cael eu helpu cyn iddyn nhw fod yn ddigartref, ond, ym Merthyr, mae e’n 44.4 y cant, sef y gwaethaf dros Gymru. Beth ydych chi’n mynd i’w wneud fel Llywodraeth i sicrhau bod yr awdurdodau lleol yn gallu cydweithredu â’i gilydd, i helpu ei gilydd yn y cyd-destun yma, fel nad yw hyn yn gymaint o broblem yma yng Nghymru?

Wel, mae cysondeb yn bwysig—mae hynny’n iawn. Ac rydym ni, wrth gwrs, yn moyn gweld awdurdodau lleol yn gweithio gyda’i gilydd er mwyn iddyn nhw ddeall beth sy’n gweithio orau yn y sefyllfa hyn. Ond nid oes dim amheuaeth bod y ddeddfwriaeth wedi gwneud gwahaniaeth mawr ynglŷn â sicrhau bod yna lai o bobl yn wynebu digartrefedd, a sicrhau nad ydyn nhw yn y sefyllfa lle maen nhw’n colli y to dros eu pennau yn y lle cyntaf.