Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

Rwyf wedi derbyn pedwar cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66 ac rwy’n galw ar Angela Burns i ofyn y cwestiwn brys cyntaf.

A wnaiff y Gweinidog esbonio pam y cafodd y gweinyddwyr eu galw i Main Port Engineering yn Sir Benfro, er gwaethaf i'r cwmni gael grant o £650,000 gan Lywodraeth Cymru? (EAQ(5)0058(EI)

Dyfarnwyd £650,000 o gronfa twf economaidd Cymru i Main Port Engineering ym mis Mawrth 2015. Cafodd y cyllid ei roi i gynorthwyo â buddsoddiad cyfalaf o £1.627 miliwn ar gyfer cyfleuster pwrpasol newydd ym mharth menter Dyfrffordd Aberdaugleddau. Ar y pryd, llwyddodd y cwmni i fodloni’r telerau ac amodau sy'n gysylltiedig â'r cymorth hwn yn llawn. Aeth y cwmni i ddwylo’r gweinyddwr ar ôl gorchymyn dirwyn i ben gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi, ac un o’r rhesymau dros hyn, yn ddiau, oedd cau purfa olew Murco yn 2014, a oedd yn un o'u prif gwsmeriaid.

Diolch yn fawr iawn am hynna, Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd mae’n ddiwrnod trist i fusnes sefydledig iawn ag iddo enw da rhagorol. Chwe blynedd ar hugain a 165 o weithwyr; mae colli’r cwmni hwn yn gost ddynol wirioneddol, yn ogystal ag achosi goblygiadau ariannol. Nawr, rwyf wedi siarad â’r sylfaenydd a’r rheolwr gyfarwyddwr, rwyf wedi siarad â staff gweithredol ac â gweithwyr yn y maes, ac mae'r ymdeimlad o sioc ac anghrediniaeth yn llethol.

Rwy’n deall bod llawer nad ydym yn gallu ei drafod, gan fod y gweinyddwr yn dal i werthuso'r sefyllfa, ac mae'r cwestiynau yr wyf yn eu gofyn i chi yn rhai yr wyf eisoes wedi eu gofyn yn rhannol iddyn nhw. Fodd bynnag, hoffwn eich meddyliau a'ch ymrwymiad i sicrhau’r canlynol: mae 77 o weithwyr yn gweithio ar gontract cynnal a chadw yn y burfa leol. Bydd y contract hwn yn cael ei gymryd drosodd gan fusnes cynnal a chadw sefydledig arall. A wnewch chi sicrhau bod cefnogaeth yn cael ei rhoi i Main Port ac i’r cwmni newydd, fel y gellir trosglwyddo’r 77 o weithwyr hynny gydag amddiffyniad llawn deddfwriaeth TUPE, yn gyflym ac yn effeithlon, gan y bydd hyn nid yn unig yn sicrhau eu swyddi ond hefyd yn sicrhau parhad gwasanaeth i gwsmeriaid ac yn galluogi cwmni lleol arall i ddatblygu ei fusnes? Mae'r un peth yn wir am bum aelod arall o Main Port sy’n trosglwyddo i ail gwmni ar gyfer ail gontract cynnal a chadw lleol.

O ystyried effaith cau Murco, ac rwy’n meddwl ei bod yn glir iawn bod diddymu neu gau Murco, un o'u prif gwsmeriaid, wedi bod yn ergyd wirioneddol. A allwch chi gynnig yr un lefel o gymorth a chefnogaeth ychwanegol a gafodd gweithwyr Murco i'r 83 o staff Main Port sy’n weddill?

Rwy’n meddwl tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi edrych ar y rhan a chwaraewyd gan Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn hyn. Mae'r cwmni’n glir na chawsant unrhyw hysbysiad am y gorchymyn dirwyn i ben a gyhoeddwyd gan Gyllid a Thollau EM. Bu anghydfod parhaus, dros nifer o flynyddoedd yn ôl pob golwg, ac, er bod y rhan fwyaf o'r ddyled yn gymharol ddiweddar, roedd y cwmni yn y broses o lunio cynllun talu swyddogol. Ac, a bod yn onest, y camau hyn: nid oes neb yn ennill. Nid yw Cyllid a Thollau EM yn mynd i gael eu harian ychwaith. Yn olaf, a fyddech cystal ag archwilio pa un a gafodd hyfywedd ariannol hirdymor y cwmni ei archwilio’n briodol gan swyddogion Llywodraeth Cymru cyn darparu'r grant £650,000? Rwy’n cydnabod bod busnes yn gallu bod yn fenter beryglus, ond, o ystyried maint y ddyled a cholli eu prif gwsmer cyn i’r grant hwnnw gael ei ddyfarnu, hoffwn i’r cyhoedd fod yn fodlon bod diwydrwydd dyladwy wedi’i gyflawni’n drwyadl. Diolch.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau, a rhannu'r pryder sy'n cael ei fynegi ynglŷn â dyfodol gweithwyr y cwmni. Roedd MPE yn cyflogi 157 o bobl i gyd, ac, yn anffodus, mae 69 o'r rheini wedi eu diswyddo. Mae’r Aelod yn iawn bod nifer sylweddol—rwy’n credu mai 84 ydyw—yn mynd i gael eu cadw ym mhurfa Valero i ddarparu dilyniant gwasanaeth. Mae hynny'n cynnwys, rwy’n credu, staff sy'n cael eu cadw yn y brif swyddfa, a allai gyfrannu at y 77, gan ddod â'r cyfanswm i’r 84 yr wyf fi wedi’i glywed yw’r nifer.

Mae PricewaterhouseCoopers, fel y mae’r Aelod yn gwybod, wedi cael eu penodi i geisio dod o hyd i brynwyr i asedau ac adeiladau’r safle ac, yn bwysig, cyfleoedd cysylltiedig i’r gweithlu yr effeithiwyd arnynt. Mae sesiwn gyda nifer o sefydliadau’n cael ei drefnu ar gyfer y dydd Gwener hwn am 11.00 a.m. Rwyf yn annog yr Aelod i hysbysebu'r ffaith honno i’r gweithwyr yr effeithiwyd arnynt. Bydd y Ganolfan Byd Gwaith, y gwasanaeth cynghori gyrfaoedd, Busnes Cymru a gwasanaethau cefnogi lleol eraill yn bresennol yn y sesiwn hwnnw, ond rwyf wedi cyfarwyddo fy swyddogion i wneud popeth o fewn ein gallu i helpu'r gweithwyr hynny y mae’r digwyddiad anffodus iawn hwn wedi effeithio arnynt.

O ran hanes y cwmni, mae’r Aelod eisoes wedi tynnu sylw at lwyddiant sylweddol y cwmni dros flynyddoedd lawer. Fodd bynnag, yn ddiweddar—. Rwy’n gofyn yr un cwestiwn i Gyllid a Thollau EM ag y mae’r Aelod, oherwydd, yn ddiweddar, mae'n ymddangos y bu’r cwmni yn ddigon iach. Deallaf fod y cwmni wedi adrodd elw yn 2015, o’i gymharu â cholled gymharol fach yn 2014. Felly, rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn ymchwilio i'r bil treth a pham nad oedd y cyfrifon yn caniatáu yn amlwg ar ei gyfer. Gwnaethom ein diwydrwydd dyladwy rheolaidd. Ein dealltwriaeth oedd, yn seiliedig ar berfformiad y cwmni, bod y cwmni’n iach, ac, rwy’n credu, o ystyried yr hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud am ei chyswllt â nifer o bobl, ei bod hi ac eraill wedi bod dan yr argraff bod y cwmni’n perfformio'n dda. Felly, roedd hyn yn sioc i lawer o bobl.

O ran ein cefnogaeth i gwmnïau fel MPE, cyfanswm o ddim ond 4.9 y cant o'r 1,110 o gwmnïau yr ydym wedi’u cefnogi yn y pedair blynedd diwethaf—y pum mlynedd diwethaf, yn hytrach—sydd wedi gorfod cael eu hadfer mewn gwirionedd. Mae'r gyfran yn llawer llai na chyfanswm nifer y busnesau sy’n methu neu’r mentrau sy’n marw; yng Nghymru, roedd y ffigur hwnnw’n 9.2 y cant, sydd, yn ei dro, yn cymharu'n ffafriol â chyfradd y DU, sef 9.6 y cant. Wedi dweud hynny, rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn defnyddio’r holl gymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru, ac yn wir gan yr awdurdod lleol, ac felly rwyf wedi gofyn am gyfarfod gyda chadeirydd y parth menter ac arweinydd y cyngor i drafod yr hyn y gallwn ei wneud ar y cyd i sicrhau bod pawb y mae’r penderfyniad hwn wedi effeithio arnynt yn cael eu cefnogi yn y ffordd iawn i ailddechrau gweithio, os ydynt yn colli eu swyddi, ac i gadw eu gwaith os ydynt wedi gallu cael eu cadw, ond, i'r un graddau, yr hyn y gallwn ei wneud yn y blynyddoedd i ddod i wneud yn siŵr bod yr ardal benodol honno o Gymru yn cael y cymorth sydd ei angen arni i ffynnu fel economi gref.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch ichi am eich datganiad ysgrifenedig y gwnaethoch ei gyflwyno brynhawn ddoe. Ac, fel y bydd pawb yma’n cytuno, mae'n newyddion hynod o siomedig i’r ardal yr wyf yn ei chynrychioli ac yn byw ynddi. Mae'n ergyd drom, yn enwedig i’r teuluoedd hynny, a hoffwn ganolbwyntio yma heddiw ar y teuluoedd hynny a'r unigolion hynny a fydd yn wynebu dyfodol ansicr iawn. Felly, cefais fy nghalonogi’n fawr wrth ddarllen yn gynharach heddiw eich bod eisoes wedi trefnu, ac rydych newydd sôn am hynny, sesiwn galw i mewn gyda'r Ganolfan Byd Gwaith ac asiantaethau eraill am 11 o'r gloch ddydd Gwener. Rwy'n credu bod angen inni gadw mewn cof bod hwn yn waith arbennig o fedrus am gyflogau uchel, ac felly bydd yr economi leol yn teimlo effaith colli’r incwm hwnnw bron ar unwaith, a sut y gallwn ni weithio gydag unrhyw un arall i sicrhau hyfywedd eu busnesau pe byddent yr un mor ddibynnol ar y gweithwyr hyn am eu hincwm eu hunain.

Ond hoffwn symud ymlaen a meddwl am y dyfodol, a gofynnaf i chi, Brif—Ysgrifennydd y Cabinet; bu bron imi ei wneud eto—edrych ar y materion ehangach ynglŷn â dyfodol yr ardal honno ac, wrth gwrs, ardal fenter Haven ac unrhyw strategaeth y bydd angen inni ei rhoi ar waith i gefnogi'r diwydiant ynni sydd wedi’i hen sefydlu yn y gorllewin, oherwydd mae wedi'i hen sefydlu ac mae hefyd yn hanfodol i'r rhanbarth. Ond, fel y dywedais, mae’n rhaid i’n meddyliau cyntaf a’n camau gweithredu cyntaf ganolbwyntio ar y rheini sydd nawr yn wynebu dyfodol ansicr.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau ac, unwaith eto, rwy’n rhannu ei phryderon am y teuluoedd hynny sy'n wynebu cryn bryder ar hyn o bryd. Gallaf ddweud bod fy swyddogion yn trafod yn agos â PwC ac yn ymwybodol bod rhywfaint o ddiddordeb yn datblygu ym musnes Main Port ac, o bosibl, yn y gweithwyr sy'n weddill. Felly, nid yw popeth wedi’i golli eto, a byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod y bobl hynny sydd wedi bod yn gweithio yn y busnes yn cael cyflogaeth, naill ai yno neu o fewn yr ardal leol. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol bod y parth menter yn parhau i berfformio'n llwyddiannus. Mae wedi creu a sicrhau cannoedd o swyddi ers iddo gael ei ffurfio, ond rwy’n cydnabod, yng nghyd-destun Prydain ar ôl Brexit, bod arnom angen strategaeth economaidd newydd i Gymru, ac rwy’n mawr obeithio, gyda phwyslais ar ddatblygu economaidd yn seiliedig ar le, y bydd gan ardal parth menter y rhan o Gymru y mae fy nghyfaill mor falch o’i chynrychioli ddyfodol cryf iawn, iawn.

Hoffwn, yn amlwg, fy nghysylltu fy hun â'r sylwadau ynghylch colli swyddi a'r effaith ar deuluoedd a dim ond gofyn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa un a oedd maint y golled hon, er nad oedd, a siarad yn gymharol—wyddoch chi, mewn ystyr genedlaethol, yn enfawr, ond, wrth gwrs, mewn ystyr leol iawn, mae'n drawiadol, ac mae'n arbennig o drawiadol o ran y berthynas â’r diwydiant ynni, ardal fenter Dyfrffordd Aberdaugleddau, a phawb sydd â diddordeb mewn datblygu o amgylch Aberdaugleddau ei hun. Felly, a allwch chi gadarnhau bod natur hyn yn golygu y bydd y Llywodraeth yn gwneud mwy na dim ond, yn gwbl briodol, dwyn ynghyd y dydd yr ydych wedi’i gyhoeddi, ac o bosibl hyd yn oed sbarduno dull tebyg i ReAct yma, oherwydd, yn fy meddwl i, mae tua’r maint hwnnw?

A allwch chi ddweud ychydig bach mwy am y diwydrwydd dyladwy y mae'r Llywodraeth yn ei wneud wrth benderfynu buddsoddi mewn cwmni fel hwn, neu, yn hytrach, rhoi grant i gwmni fel hwn? Fel sydd eisoes wedi’i nodi, gwnaethpwyd y penderfyniad ar ôl i’r cwmni golli ei brif gwsmer pan gaeodd Murco. Beth, felly—? A ydych chi’n dibynnu’n llwyr ar gyfrifon cyhoeddedig cwmni? Does bosib nad ydych chi’n siarad â chredydwyr posibl fel yr awdurdod lleol, fel Cyllid a Thollau EM, i geisio cael ymdeimlad o sut ddyfodol sydd gan y cwmni, a hoffwn ddeall ychydig mwy am hynny, o ran pam y gwnaethpwyd y penderfyniad.

Mae’r cwestiwn olaf yn ymwneud â’r buddsoddiad cyfalaf. Roedd hwn yn rhan o fuddsoddiad gweithgynhyrchu gwerth £1.8 miliwn, yn ôl a ddeallaf. Beth oedd natur y buddsoddiad cyfalaf hwnnw, ac a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw ffordd o’i adfachu os yw'r buddsoddiad cyfalaf naill ai’n cael ei werthu ymlaen neu ei ddefnyddio nawr gan gwmni newydd at ddibenion economaidd?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? O ran yr adfachu, bydd yn dibynnu ar ein sefyllfa o ran dyledwyr eraill. Felly, rydym yn ceisio asesu ble yn union yr ydym yn hynny o beth.

Neu mae Cyllid a Thollau EM yn ei gymryd i gyd.

Neu mae Cyllid a Thollau EM yn ei gymryd i gyd.

Rwy'n meddwl ei fod yn llygad ei le, o siarad yn gymharol, bod hyn yn arwyddocaol, ardal Haven, ac felly, ac yn enwedig o ystyried yr hyn a ddywedodd fy nghydweithiwr Joyce Watson am werth cyflogaeth ar y safle, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn edrych ar ymateb pwrpasol i hyn. Am y rheswm hwnnw, byddaf yn cyfarfod â chadeirydd yr ardal fenter ac arweinydd y cyngor. Mae'n hanfodol ein bod i gyd yn cydlynu ein hymateb i hyn ac yn archwilio cyfleoedd gyda’n gilydd ar gyfer cyflogaeth i'r bobl yr effeithiwyd arnynt.

O ran y diwydrwydd dyladwy, wel, mae gwneud diwydrwydd dyladwy’n rhan bwysig o'n proses, ac rydym yn parhau i wella ein hymagwedd ac, yn wir, dysgu gwersi o achosion unigol. Mae’r Aelod yn iawn i ddweud bod y penderfyniad wedi’i wneud ar ôl 2014. Fodd bynnag, roedd y llyfrau’n dangos bod y cwmni’n iach, ac yn wir roedd y canlyniadau’n gwella. Fodd bynnag, rwyf wedi gofyn i fy swyddogion adrodd ynglŷn â pha mor fanwl yr edrychwyd ar y llyfrau. Mae'n glir ac yn amlwg bod hyn wedi bod yn syndod mawr i lawer o bobl, ac felly hoffwn gael sicrwydd bod y diwydrwydd dyladwy a gynhaliwyd mor drylwyr ag y byddwn yn dymuno iddo fod.

Ac yn olaf, Neil Hamilton.

Wel, fel cyd-Aelod rhanbarthol dros yr ardal hon, hoffwn fynegi fy nghydymdeimlad personol â’r rheini sydd nawr yn byw gydag ansicrwydd enfawr ynglŷn â’u dyfodol. Mae Simon Thomas newydd ofyn, rwy’n credu, cwestiwn perthnasol iawn, ac rwy'n siŵr y bydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn awyddus i edrych ar y grant hwn maes o law—nid oherwydd unrhyw elyniaeth tuag at Ysgrifennydd y Cabinet, ond dim ond oherwydd bod angen inni sicrhau bod diwydrwydd dyladwy wedi'i gynnal yn briodol yn y fan yma.

Rwy'n bryderus iawn am swyddogaeth Cyllid y Wlad yn y maes hwn. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod pa mor fawr yw’r ddyled dreth sy’n ddyledus iddynt gan y cwmni ar hyn o bryd, a achosodd iddo gael ei roi yn nwylo'r gweinyddwyr? Nid yw mynd i ddwylo’r gweinyddwyr, wrth gwrs, yn gorfod golygu diwedd y daith; mae’n bosibl creu busnes hyfyw, neu nifer o fusnesau hyfyw, allan o'r asedau. Ond mae'n siomedig iawn os yw corff cyhoeddus fel Cyllid a Thollau EM wedi rhoi’r cwmni hwn yn nwylo'r gweinyddwyr dros swm cymharol fach o’i gymharu â'r hyn y gellid ei wireddu hyd yn oed drwy werthu’r asedau ar frys. Nid wyf yn gwybod a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu rhoi hynny mewn persbectif inni fel y gallwn weld a yw penderfyniad Cyllid y Wlad prima facie yn rhesymol ai peidio.

Nid yw Cyllid y Wlad bellach—nid yw Cyllid a Thollau EM bellach—yn gredydwr a ffefrir, fel yr oedd yn arfer bod, felly efallai nad hwy fyddai’n hawlio’r asedau i gyd pe byddai’r cwmni’n cael ei ddiddymu yn y pen draw. Byddai'n gwbl anghyfrifol, rwy’n credu, i Gyllid a Thollau EM ddinistrio busnes os gellir profi mai swm bach iawn y byddant yn ei adennill. Wedi'r cyfan, os yw'n wir, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, ei bod yn edrych fel bod y cwmni’n gwella ei berfformiad a’i fod yn hyfyw heblaw am y dyledion a oedd yn bodoli, byddai'r awdurdodau treth wedi cymryd golwg tymor byr iawn ar bethau, a byddai'n edrych fel gweithred o danseilio yn ogystal â bradychu pobl sydd ar hyn o bryd naill ai wedi colli eu swyddi neu’n wynebu’r posibilrwydd hwnnw.

Diolch i Neil Hamilton am ei gwestiynau. Fel y dywedais wrth yr Aelod lleol, y cwestiynau a ofynnwyd i Gyllid a Thollau EM yw'r rhai yr wyf eisoes wedi’u gofyn. Ni fyddwn, fodd bynnag, yn dymuno dod i gasgliad na barnu pa un a yw Cyllid a Thollau EM wedi ymddwyn mewn modd cyfrifol, ac a yw'r camau a gymerodd Cyllid a Thollau EM yn gymesur â lefel y ddyled. Byddai'n well gennyf gael yr holl dystiolaeth a'r holl fanylion i law cyn gwneud dyfarniad. Fodd bynnag, hoffwn ddweud bod angen i Gyllid a Thollau EM fod yn fwy cyfrifol o ran y modd y maent yn ymdrin â chyflogwyr yng Nghymru. Mae llawer o gyflogwyr yn darparu gwaith hanfodol mewn ardaloedd heriol iawn neu mewn cymunedau difreintiedig iawn, ac ni ddylai Cyllid a Thollau EM wneud penderfyniadau ar sail maint y ddyled yn unig, ond hefyd ar botensial y cwmni i ad-dalu'r ddyled honno, ac effaith cau’r cwmni ar y gymuned. Mae’n gwbl hanfodol bod Cyllid a Thollau EM yn ymddwyn yn gyfrifol.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.