6. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gwella nifer y bobl sy’n goroesi canser? OAQ(5)0278(FM)

Wel, mae cyfraddau goroesi canser yn parhau i wella o flwyddyn i flwyddyn. Mae goroesiad blwyddyn wedi cyrraedd 70 y cant erbyn hyn a goroesiad pum mlynedd wedi cyrraedd 50 y cant. Byddwn yn parhau’r cynnydd hwn drwy'r cynllun cyflawni ar ganser wedi’i adnewyddu, a gyhoeddwyd ar y pymthegfed o'r mis hwn.

Diolch, Brif Weinidog. Yr wythnos diwethaf, cafodd yr Aelod dros Gwm Cynon, Vikki Howells, a minnau y fraint fawr o fynd ar daith o gwmpas labordai Ymchwil Canser Cymru. Roeddem ni’n gallu gweld y gwaith arloesol mawr ei fri yn rhyngwladol sy’n digwydd yma yng Nghymru bellach i gynyddu dealltwriaeth wyddonol o sut y mae canser yn ymosod ar y system imiwnedd. Felly, a gaf i groesawu'n gynnes cynllun cyflawni ar ganser diwygiedig Llywodraeth Cymru sydd newydd ei lansio? Gall pob un ohonom ni gymeradwyo'r ffaith bod boddhad cleifion yn parhau i fod yn gadarnhaol. Mae buddsoddiad mewn gwario ar wasanaethau canser wedi cynyddu o £347 miliwn yn 2011-12 i £409 miliwn yn 2014-15. Felly, Brif Weinidog, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud, yn y dyfodol, i sicrhau bod gan y gwyddonwyr yn Ymchwil Canser Cymru yr adnoddau sydd eu hangen arnynt i wella cyfraddau goroesi trwy wella’r gallu i ganfod canser yn gynnar?

Wel, rydym ni’n buddsoddi £4.5 miliwn o gyllid dros dair blynedd yng Nghanolfan Ymchwil Canser newydd Cymru, a lansiwyd ym mis Hydref y llynedd. Hefyd, caiff tua £4.7 miliwn ei fuddsoddi bob blwyddyn i gynorthwyo’r gwaith o recriwtio cleifion i dreialon neu astudiaethau a chefnogi gweithgarwch ymchwil y bwrdd iechyd.

Mae hi yn wybyddus bod cyfraddau y rhai sy’n goroesi canser yn is i’r rheini sy’n cael diagnosis drwy adrannau brys mewn ysbyty. Mae hi hefyd yn hysbys bod annhegwch o ran pwy sy’n debyg o fod yn mynd i gael diagnosis mewn adran frys, a bod y llai cyfoethog yn fwy tebygol o fynd drwy’r broses honno yn hytrach na mynd drwy brosesau a thrio neidio dros rwystrau o ran mynd i weld y GP ac ati. A ydy’r Prif Weinidog yn cytuno efo fi y gallai’r Llywodraeth edrych ar gyflwyno canolfannau cerdded i mewn fel bod pobl sydd â symptomau, o bosibl sydd wedi bod ganddyn nhw ers tro, yn gallu mynd i gael ‘check-up’ heb fynd drwy brosesau y system GP llawn?

Wel, y broblem, rwy’n credu, gyda llawer o wahanol gancrau, yw eu bod nhw’n ymddangos pan fo rhywun yn mynd i’r adran frys o achos y ffaith nad yw’r symptomau yn mynd yn ddifrifol nes eu bod nhw’n mynd fanna. Mae cancr pancreatig yn un enghraifft o hynny, lle mae llawer o bobl yn cael diagnosis dim ond unwaith maen nhw’n mynd i adran frys, o achos y ffaith ei bod hi’n mor anodd i roi diagnosis am gancr fel yna. Mae rhai pobl yn teimlo poen ond efallai nid ydyn nhw’n gwneud dim byd amdano fe—rydym ni’n gwybod bod rhai fel yna. Wedyn, wrth gwrs, maen nhw mewn sefyllfa lle mae’n rhaid iddyn nhw gael triniaeth. Rydym ni wedi bod yn gweithio gyda meddygon er mwyn iddyn nhw allu symud pobl ymlaen drwy’r system er mwyn iddyn nhw allu cael diagnosis o ganser cyn gynted ag sydd yn bosib. Rydym ni’n gweld, wrth gwrs, fod y mwyafrif mawr o bobl yn mynd drwy’r system ac yn cael diagnosis cyn gynted ag sydd yn bosib.

Brif Weinidog, diagnosis cynnar yw’r allwedd i wella cyfraddau goroesi canser. Felly, mae i’w groesawu’n enfawr bod y cynllun cyflawni ar ganser newydd i Gymru yn ailwampio atgyfeiriadau canser meddygon teulu trwy dreialu canolfannau diagnostig ym Mwrdd Iechyd Lleol Cwm Taf a Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Fodd bynnag, mae'r cynllun cyflawni yn nodi bod gwella mynediad at ddiagnosteg yn her enfawr. Pa gamau ydych chi’n eu cymryd i fynd i'r afael â'r prinder offer a staff ym meysydd patholeg, radiograffeg ac oncoleg a nodir yn y cynllun cyflawni?

Wel, tair enghraifft: rydym ni’n buddsoddi bron i £10 miliwn mewn cyflymyddion llinol newydd fel y gall cleifion gael mynediad at y technegau radiotherapi diweddaraf. Mae ein canolfannau rhanbarthol yn perfformio'n dda o ran y gyfradd radiotherapi modiwleiddio dwyster. Rydym ni wedi ymrwymo i ganolfan ganser Felindre newydd gwerth £200 miliwn, a, thrwy’r rhaglen gweddnewid gwasanaethau canser, byddwn yn chwyldroi'r ffordd y caiff gwasanaethau canser eu darparu yn y de-ddwyrain. Rydym ni wedi cytuno £3 miliwn o gyllid ar gyfer cyfleusterau diheintio mewn unedau endosgopi ac o leiaf £6 miliwn ar gyfer canolfan ddiagnostig arbrofol yng Nghwm Taf, fel y mae’r Aelod wedi sôn. Bydd yr holl bethau hyn, gyda'i gilydd, yn parhau i wella'r rhagolygon i gynifer o'r rhai sy'n byw gyda chanser—i ddefnyddio'r derminoleg gywir.