7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wasanaethau rhewmatoleg yng Nghymru? OAQ(5)0338(FM)

Gwnaf, trwy gyfarwyddeb datblygu ar gyfer arthritis a chyflyrau cyhyrysgerbydol cronig, rydym yn parhau i godi ymwybyddiaeth a chynorthwyo pobl i leihau eu risg o’r cyflyrau hyn a, phan fyddant yn digwydd, i asesu, gwneud diagnosis a darparu gofal parhaus mor lleol ac mor gyflym â phosibl.

Diolch. Brif Weinidog, mae’r adroddiad ‘Rheumatology in Wales: The State of Play’ wedi canfod bod atgyfeiriadau ar gyfer diagnosis i adrannau rhewmatoleg wedi cynyddu 66 y cant ers 2012, ac eto dim ond 22 y cant o gleifion a oedd wedi cael diagnosis o arthritis gwynegol a welwyd gan arbenigwr o fewn tair wythnos. Roedd tri deg pump y cant yn ei chael hi’n anodd cael unrhyw apwyntiad, ac roedd 20 y cant wedi aros dros ddwy flynedd i ddechrau triniaeth. Mae nifer sylweddol wedi troi erbyn hyn at dalu i feddyg ymgynghorol preifat am ddiagnosis o ganlyniad i amseroedd aros y GIG yng Nghymru. Pa gamau y gwnewch chi eu cymryd ar unwaith i sicrhau bod eich gwasanaeth iechyd yn cydymffurfio â chanllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ac nad yw dioddefwyr arthritis yng Nghymru yn cael eu siomi mwyach gan y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru?

Wel, mae’n rhaid i mi ddweud, yn 2015-16, lle mae’r data diweddaraf ar gael, roedd ychydig yn llai na 94,000 o bresenoldebau cleifion rhiwmatoleg allanol ledled Cymru; roedd 24,000 yn bresenoldebau newydd a'r gweddill yn ddilynol; ac ni aeth 2,300 o gleifion allanol i’w hapwyntiadau, nad yw byth, yn amlwg, yn ddefnyddiol o ran gallu trefnu gwasanaeth.

Ddiwedd mis Hydref, roedd 14 o bobl yn aros dros 36 wythnos am apwyntiad, ac o'r rhain, roedd dau yn aros am apwyntiad cleifion allanol cyntaf, y ddau yng Nghaerdydd a'r Fro. Felly, oes, mae rhai pobl, mae'n wir i ddweud o'r ffigurau hynny, wedi aros yn hwy nag y byddem yn dymuno, ond mae'r mwyafrif llethol o bobl yn cael eu gweld cyn gynted â phosibl.

Cofiwch, wrth gwrs, nad yw’n rhwydd iawn gwneud diagnosis o arthritis gwynegol. Ceir llawer o gyflyrau eraill y bydd meddygon teulu yn tueddu i’w hystyried yn gyntaf cyn ystyried arthritis gwynegol, cyn i’r profion gwaed gael eu cynnal wedyn yn edrych ar y—rwy’n credu mai’r ffactor gwynegol yw’r enw arno, cyn belled ag y mae arthritis gwynegol yn y cwestiwn. Felly, nid yw mor rhwydd â hynny i wneud diagnosis ohono fel cyflwr, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod meddygon teulu yn fwy ymwybodol, wrth gwrs, o’r angen i atgyfeirio ac yn y pen draw, wrth gwrs, bod pobl yn cael triniaeth—wel, yn gyntaf oll, diagnosis, oherwydd gorau po gyntaf y ceir diagnosis ar gyfer arthritis gwynegol, ac yn y pen draw, wrth gwrs, y lefel cywir o driniaeth iddyn nhw.

Yn aml iawn, mae pobl yn cysylltu cryd cymalau efo pobl hŷn, ond wrth gwrs mae o’n rhywbeth sy’n gallu taro pobl o bob oed. Cymru ydy’r unig wlad yn y Deyrnas Unedig sydd heb wasanaeth pediatrig ar gyfer rhiwmatoleg, er bod y cleifion o’r gogledd yn gallu cael triniaeth yn ysbyty Alder Hey yn Lerpwl. A ydy’r Prif Weinidog yn credu y dylai Cymru allu cynnig gwasanaeth rhiwmatoleg pediatrig?

Mae’n wir i ddweud y gall gwynegon ‘rheumatoid’ daro unrhyw un, unrhyw oedran. Nid rhywbeth i wneud â phethau yn wero lawr yw ‘rheumatoid arthritis’ ond rhywbeth lle mae’r corff yn ymosod ar ei hunan. ‘Auto-immune disease’, felly, yw e. Ond na, mae’n rhaid i fod yn ofalus fan hyn. Nid wyf yn moyn gweld pobl yn gorfod dod o Ynys Môn, er enghraifft, i Gaerdydd i ganolfan genedlaethol. So, felly, mae daearyddiaeth Cymru yn dweud wrthyf ei fod e’n bwysig bod pobl yn gallu cael triniaeth mor agos ag sy’n bosib i’w cartrefi nhw.

Ymddiheuraf am gwestiwn tebyg, ond, Brif Weinidog, gyda thua 400,000 o blant yn byw yn y de, mae'r ffaith bod y rhanbarth yn dal i fod heb wasanaeth rhewmatoleg pediatrig amlddisgyblaeth pwrpasol yn ddychrynllyd. Ar hyn o bryd, mae gwasanaethau yn cael eu darparu yn rhan amser gan riwmatolegydd oedolion, ond nid oes rhwydwaith clinigol ffurfiol na mewnbwn amlddisgyblaeth digonol. Pa gynlluniau sydd gan y Llywodraeth i sefydlu gwasanaeth rhewmatoleg pediatrig trydyddol yn y de?

Mae llawer yn dibynnu, wrth gwrs, ar y trwybwn o gleifion o ran a allai’r uned fod yn ddigon arbenigol. Dyna’r hen gwestiwn yr ydym ni bob amser yn ei wynebu i fod yn effeithiol. Ond yr hyn a wnaf, cyn belled ag y mae’r Aelod dros Ynys Môn yn y cwestiwn a'r Aelod rhanbarthol, fydd ysgrifennu gyda manylion pellach am rewmatoleg pediatrig i esbonio pam mae'r sefyllfa fel ag y mae hi.