3. 2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon – Senedd Cymru ar 25 Ionawr 2017.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau amseroedd aros ysbytai yng Ngorllewin De Cymru? OAQ(5)0114(HWS)
Rwy’n disgwyl i fyrddau iechyd wella mynediad at wasanaethau’n barhaus, a lleihau amseroedd aros ar draws yr ystod lawn o wasanaethau a ddarperir. Dylai byrddau iechyd wneud hynny yn unol â’u cynlluniau tymor canolig integredig eu hunain, gan gynnwys y mesurau a nodir yn y rhaglen gofal wedi’i gynllunio dan arweiniad clinigwyr.
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Cymru’n gwario llawer mwy ar iechyd fesul y pen nag y maent yn ei wneud ar draws y ffin yn Lloegr. Fodd bynnag, nid yw hyn wedi arwain at ganlyniadau sy’n sylweddol well. Yn gyffredinol, mae cleifion yng Nghymru yn aros yn hwy am driniaeth na chleifion yn Lloegr—ddwywaith mor hir am lawdriniaeth cataract a bron dair gwaith mor hir am lawdriniaeth ar y glun. A allwch egluro, Ysgrifennydd y Cabinet, pam nad ydym mor effeithlon mewn perthynas â gwariant ar iechyd?
Mae yna amrywiaeth o wahanol bwyntiau i’w gwneud mewn ymateb i’r cwestiwn. Y cyntaf, buaswn yn dweud, yw eich bod yn sôn am amseroedd aros mewn gwirionedd, ac nid yw hynny o reidrwydd yn trosi’n ganlyniadau. Mae’r canlyniadau clinigol i gleifion yng Nghymru yn gyffredinol yn dda iawn, ac rydym yn cymharu’n ffafriol â sawl rhan o Loegr yn hynny o beth. Fodd bynnag, rwy’n cydnabod bod rhai pobl yn aros yn rhy hir. Dyna ran o bwynt y rhaglen gofal wedi’i gynllunio: gwneud yn siŵr ein bod yn gwneud rhywbeth i wella ansawdd, gan fod ansawdd yn ysgogiad pwysig i wella yn ein system, a bydd yn parhau felly, ond hefyd rydym yn awyddus i leihau hyd yr amser y gall pobl ddisgwyl aros. Rwy’n llawn ddisgwyl, erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, pan gyrhaeddwn ddiwedd mis Mawrth, y bydd ein ffigurau yn dangos gwelliant arall o ran amseroedd aros yn y gwasanaeth yma yng Nghymru, ond mewn rhai meysydd, mae angen i ni gydnabod bod llawer mwy sydd angen i ni ei wneud. Mae llawdriniaeth ar y glun yn un enghraifft. Rydym yn cymharu mewn ffordd nad wyf yn credu ei bod yn dderbyniol, ond ar amrywiaeth o bethau eraill, er enghraifft trawsblaniadau arennau a llawdriniaethau’r galon yn ogystal, rydym wedi gwneud yn hynod o dda dros y blynyddoedd diwethaf, ac rydym ar y blaen i Loegr yn y pethau hynny. Felly, mae yna ddarlun cyflawn yma i’w gydnabod ac i fyfyrio’n onest ar feysydd lle’r ydym yn perfformio’n well na Lloegr a’r rhai lle y mae angen i ni wneud yn well—nid yn unig oherwydd cymhariaeth â Lloegr, ond oherwydd mai dyma’r peth iawn i’w wneud ar gyfer ein gwasanaeth o ran cydbwyso’r amser y mae pobl yn aros gydag ansawdd yr ymyrraeth a’r canlyniadau y mae ein cleifion yn eu cael.
Mewn adroddiad ym mis Ionawr 2015 ar amseroedd aros y GIG ar gyfer gofal dewisol, siaradodd Archwilydd Cyffredinol Cymru am egwyddor Pareto, sy’n cyfrifo nifer y diwrnodau gwely a ddefnyddir gan gleifion unigol, a darganfu fod 5 y cant o gleifion yn defnyddio 51 y cant o’r diwrnodau gwely, a darganfu hefyd nad oedd y cyfrifiad hwnnw’n cael ei ddefnyddio’n helaeth gan fyrddau iechyd yn gyffredinol. Tybed pa gasgliad y daw Ysgrifennydd y Cabinet iddo o ran hynny ac a yw’n teimlo y byddai’r egwyddor honno yn un bwysig i fyrddau iechyd ei hystyried.
Ie, rwy’n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn am y manylion a’r data sydd gennym ar gael i ni a sut y dylid ei ddefnyddio i ysgogi gwelliant. Dylai’r data hwnnw ddangos, mewn gwirionedd, ar gyfer y nifer fach honno o gleifion, y gallai gwelliant mewn perthynas â’r bobl hyn ryddhau llawer o ddiwrnodau gwely i wneud yn siŵr fod pobl eraill yn dod drwy’r system ac yn cael gofal mewn modd mwy amserol. Mae angen i ni ddeall beth yw’r broblem mewn perthynas â’r garfan fechan honno o gleifion a pham eu bod yn cymryd cymaint o amser. A yw’n ymwneud â chymhlethdod, a oes mwy o welliannau y gallwn eu gwneud ar draws y system, a yw’n ymwneud â gwelliant o un clinigydd i’r llall yn ogystal? Felly, mae angen i ni ddeall bob amser yr hyn y mae’r data yn ei ddweud wrthym am y broblem, ac yna deall beth yw’r ateb i hynny, ac yna deall yr amseroedd y disgwyliwn weld gwelliant o’u mewn. Unwaith eto, dyma pam rwy’n dychwelyd at hyn: nid opsiwn ychwanegol i’r byrddau iechyd yw’r rhaglen gofal wedi’i gynllunio, ond yr hyn rwy’n disgwyl iddynt ei gyflawni, ac mae deall data a deall cytundeb ac arweiniad clinigol ar draws y wlad ar wella ystod eang o’r meysydd hyn, mewn orthopedeg ac offthalmoleg yn benodol, lle y ceir nifer fawr o bobl sy’n aros—niferoedd mawr y gallwn wella eu profiad ac y gallwn wneud rhywbeth am eu canlyniadau hefyd. Felly, rwy’n awyddus iawn i weld y dystiolaeth honno’n cael ei defnyddio’n briodol gan fyrddau iechyd ac arddangos y gwelliant yr ydym i gyd yn disgwyl ei weld.
Ddoe, soniodd Gofal a Thrwsio wrthyf am eu cynllun cartrefi cynnes ar bresgripsiwn, sy’n defnyddio gwybodaeth leol gweithwyr proffesiynol iechyd a gofal i helpu i nodi pa bobl sydd mewn perygl o ddirywiad yn eu hiechyd am nad yw eu cartrefi wedi’u gwresogi’n ddigonol, ac yna maent yn ymyrryd i helpu gyda gwresogi mwy effeithlon. Os yw’n gweithio, bydd yn lleihau nifer y bobl sydd angen gofal ysbyty, a fydd yn cynnwys gofal dewisol ar gyfer cyflyrau cronig penodol, ac yn lleihau nifer y bobl sy’n wynebu oedi wrth drosglwyddo gofal hefyd wrth gwrs. Nawr, caiff y cynllun ei ariannu o gyllideb tai Llywodraeth Cymru ac mae’n enghraifft dda o gyllideb nad yw’n gyllideb iechyd yn cael ei defnyddio i ddatrys problem iechyd. Os yw’n llwyddiannus, a fydd yn parhau i gael ei ariannu o’r gyllideb iechyd neu a fydd y math hwn o ysbryd cyllidebu trawsbortffolio yn cael ei brofi dros lawer os yw’r cynllun peilot hwn yn cael ei ymestyn y tu hwnt i’r cyfnod prawf y caiff ei ddefnyddio ar ei gyfer yn awr?
Rwy’n ddiolchgar iawn iddi am dynnu sylw at y defnydd penodol hwn o arian Llywodraeth Cymru i gyflwyno gwelliannau ar gyfer pobl yn eu tai a’u hiechyd. Rydym yn cydnabod, ym maes tai, mewn addysg, ac mewn ystod o feysydd eraill, fod cysylltiadau arwyddocaol ag iechyd y genedl hefyd a sut y maent yn effeithio ar draws ei gilydd. Mae angen i ni ddeall bob amser pam y mae rhywbeth wedi bod yn llwyddiannus ac i ba raddau y gallwn ei gyflwyno ar sail ehangach. Felly, rwy’n awyddus iawn i ddeall y gwersi o’r cynllun peilot penodol a ariannwyd gennym a beth y mae hynny’n ei olygu o ran sut y defnyddiwn arian ar draws y Llywodraeth. Weithiau, gallwn ganolbwyntio gormod—yn y blaid hon neu yn y pleidiau eraill—ar ble y mae’r symiau o arian yn cael eu dyrannu yn hytrach na’r hyn y maent yn ei gyflawni mewn gwirionedd. Mae gennyf ddiddordeb yn yr ansawdd a ddarparwn, a’r canlyniadau yr ydym yn eu sicrhau i bobl. Dyna pam rydym wedi buddsoddi mwy o arian yn y gyllideb ar wella ansawdd tai a nifer y tai sydd gennym yn ogystal. Rydym yn cydnabod bod yna effaith wirioneddol o ran ansawdd ar draws ystod gyfan o bethau ac nid y ffactor tai yn unig ychwaith. Felly, rwy’n disgwyl y byddwch yn gweld gan y Llywodraeth ein hasesiad ein hunain gyda byrddau iechyd a chyda phartneriaid tai o lwyddiant neu fethiant y cynllun hwnnw a’r hyn y byddwn yn awyddus i’w wneud yn y dyfodol.